پیشینه
در افراد مبتلا به هیپرتانسیون ریوی (pulmonary hypertension; PH)، ظرفیت (capacity) ورزش کردن و کیفیت زندگی کاهش مییابد. علیرغم نگرانیهای اولیه که ورزش ممکن است نشانهها را در این گروه بدتر کند، چندین مطالعه بهبودی را در ظرفیت فانکشنال و بهزیستی (well‐being) به دنبال توانبخشی ورزشمحور در این افراد گزارش کردهاند.
اهداف
ارزیابی اثربخشی و ایمنی توانبخشی ورزشمحور در افراد مبتلا به PH. پیامدهای اولیه شامل ظرفیت ورزش کردن، حوادث جانبی در طول دوره مداخله و کیفیت زندگی مرتبط با سلامت (HRQoL) بود. پیامدهای ثانویه شامل همودینامیک قلبیریوی (cardiopulmonary haemodynamics)، کلاس کارکردی (functional class)، بدتر شدن بالینی در دوره پیگیری، مورتالیتی و تغییرات در پپتید ناتریورتیک (natriuretic peptide) نوع B بود.
روش های جستجو
ما پایگاه ثبت تخصصی گروه راههای هوایی در کاکرین را تا آگوست 2016 جستوجو کردیم که مبتنی است بر جستوجوهای نظاممند از CINAHL؛ AMED؛ Embase؛ PubMed؛ MEDLINE؛ PsycINFO و پایگاههای ثبت کارآزماییها. علاوه بر این، بانکهای اطلاعاتی CENTRAL و PEDro را تا آگوست 2016 جستوجو کردیم و مجلات مرتبط را نیز به صورت دستی جستوجو کردیم.
معیارهای انتخاب
معیار انتخاب تمام کارآزماییهای تصادفیسازی و کنترل شده (randomised controlled trials; RCTs) بود که بر برنامههای توانبخشی ورزشمحور برای PH متمرکز بودند.
گردآوری و تحلیل دادهها
دو نویسنده مرور، دادهها را به صورت مستقل از هم استخراج کردند. برای پیامدهای دو‐حالتی، نسبتهای شانس و 95% فاصله اطمینان (CI) آنها را بر اساس قصد درمان (intention‐to‐treat) محاسبه کردیم. برای دادههای پیوسته، تفاوت میانگین (MD) بین گروهها و 95% CI آنها را تخمین زدیم. از یک مدل اثرات‐تصادفی برای تجزیهوتحلیلها استفاده کردیم. خطر سوگیری (bias) را برای مطالعات وارد شده ارزیابی کرده و جداول «خلاصهای از یافتهها» را با استفاده از روش درجهبندی توصیه، ارزیابی، توسعه و ارزشیابی (GRADE) ایجاد کردیم.
نتایج اصلی
شش RCT را وارد کردیم ولی دادهها را فقط از پنج مطالعه استخراج کردیم. تعداد کل شرکتکنندگان به کار گرفته شده در مرور 206 نفر بود. اکثر شرکتکنندگان در گروه I از هیپرتانسیون شریان ریوی (pulmonary artery hypertension; PAH) قرار داشتند. مدت زمان مطالعه از سه تا 15 هفته متغیر بود. برنامههای ورزشی هم توانبخشی سرپایی و هم توانبخشی بستری در بیمارستان بود و شامل ورزشهای اندام تحتانی و فوقانی بود. میانگین مسافت طی شده در شش دقیقه به دنبال تمرینهای ورزشی، 60.12 متر بالاتر از گروه کنترل بود (30.17 تا 90.07 متر؛ 165 = n؛ 5 RCT؛ شواهد با کیفیت پائین؛ حداقل تفاوت مهم 30 متر بود)، میانگین پیک جذب اکسیژن (mean peak oxygen uptake)؛ 2.4 میلیلیتر/کیلوگرم/دقیقه بالاتر از گروه کنترل بود (1.4 تا 3.4 میلیلیتر/کیلوگرم/دقیقه؛ 145 = n؛ 4 RCT، شواهد با کیفیت پائین) و میانگین پیک قدرت (mean peak power) در گروه مداخله 16.4 W بالاتر از گروه کنترل بود (10.9 تا 22.0 بالاتر، 145 = n؛ 4 RCT؛ شواهد با کیفیت پائین). تغییر میانگین در HRQoL برای نمره بخش فیزیکال SF‐36 حدود 4.63 نمره (0.80 تا 8.47 نقطه؛ 33 = n؛ 2 RCT؛ شواهد با کیفیت پائین) و برای نمره بخش ذهنی SF‐36 حدود 4.17 نمره (0.01 تا 8.34 نقطه؛ 33 = n؛ 2 RCT، شواهد با کیفیت پائین) بالاتر از گروه کنترل بود. یک مطالعه یک حادثه جانبی را گزارش کرده بود، بدین ترتیب که یک شرکتکننده ورزش را متوقف کرده بود چون دچار سبکی سر (lightheadedness) شده بود.
نتیجهگیریهای نویسندگان
در افراد مبتلا به PH، توانبخشی ورزشمحور باعث بهبودی مرتبط به لحاظ بالینی در ظرفیت ورزش میشود. تمرین ورزش با هیچ حادثه جانبی جدی همراه نبود. با اینکه اکثر مطالعات بهبودی را در HRQoL گزارش کرده بودند، این نکته به لحاظ بالینی مهم نبود. به طور کلی، ما کیفیت شواهد را پائین ارزیابی کردیم. تعداد کم مطالعات و فقدان اطلاعاتی درباره انتخاب شرکتکنندگان، باعث میشود تعمیم این نتایج برای همه افراد مبتلا به PH مشکل باشد.
خلاصه به زبان ساده
توانبخشی ورزشمحور در هیپرتانسیون ریوی
هیپرتانسیون ریوی (pulmonary hypertension) چیست؟ هیپرتانسیون ریوی بیماریای است که باعث افزایش فشار خون در شریانهای ریوی (شریانهایی که خون را از قلب به ریه میبرند) به میزان بالاتر از حد نرمال میشود. این بیماری غالبا شروع تدریجی دارد و هر سنی را میتواند گرفتار کند، این بیماری به طور معناداری کیفیت زندگی را کاهش داده و باعث مرگومیر زودرس میشود.
حرف آخر ما کارآزماییهای تصادفیسازی و کنترل شده را مرور کردیم تا تعیین کنیم که ورزش، پیامدهای کوتاهمدت و طولانیمدت مربوط به بیمار را در افراد مبتلا به هیپرتانسیون ریوی بهبود میبخشد یا خیر. تعداد شرکتکنندگان در کارآزماییهای تصادفیسازی و کنترل شده مربوط به توابخشی ورزشمحور برای هیپرتانسیون ریوی نسبتا کم بود. این مطالعات همگی افزایش زیادی را در ظرفیت ورزش گزارش کرده بودند، این نتایج مبتنی بر ارزیابی مسافت طی شده در شش دقیقه، حداکثر مصرف اکسیژن و پیک قدرت بود. کیفیت زندگی مرتبط با سلامت نیز تا حد کمتری بهبود پیدا کرده بود. حوادث جانبی جدی نادر بودند و فقط یک مطالعه گزارشی از یک شرکتکننده داشت که ورزش را متوقف کرده بود و دلیل آن احساس سبکی سر (lightheaded) بوده است. گزارشی از مرگومیر یا دیگر حوادث جانبی با تمرین ورزش وجود ندارد.
چه شواهدی پیدا کردیم و کیفیت این شواهد تا چه اندازه خوب بود؟ این مرور شامل شش مطالعه با 206 فرد مبتلا به هیپرتانسیون ریوی بود، به نحوی که توانستیم دادههای حاصل از پنج مطالعه را با یکدیگر ادغام کنیم. ما فقط توانستیم از دادههای به دست آمده از 165 شرکتکننده استفاده کنیم، البته تمام این دادهها نیز برای تمام معیارهای پیامد، در تجزیهوتحلیل استفاده نشدند. اکثر مطالعات برنامه توابخشی ورزش را در وضعیت سرپایی اجرا کرده بودند، فقط یک مطالعه کوچک برنامه ورزش را در شرایط بستری انجام داده بود. روشهای استفاده شده برای انجام این کارآزماییها کیفیت پائینی داشتند. با توجه به شواهد با کیفیت پائین، تعمیم نتایج این مرور برای تمام افراد مبتلا به هیپرتانسیون ریوی امکانپذیر نبود.
