پیشینه
در افراد مبتلا به هیپرتانسیون ریوی (PH)، ظرفیت (capacity) ورزش کردن و کیفیت زندگی کاهش مییابد. علیرغم نگرانیهای اولیه که ورزش ممکن است نشانهها را در این گروه بدتر کند، چندین مطالعه بهبودی را در ظرفیت فانکشنال و تندرستی بهدنبال توانبخشی ورزشمحور در این افراد گزارش کردهاند.
اهداف
ارزیابی اثربخشی و ایمنی توانبخشی ورزش محور در افراد مبتلا به PH. پیامدهای اولیه شامل ظرفیت ورزش کردن، عوارض جانبی در دوره مداخله و کیفیت زندگی مربوط به سلامت (HRQoL) بود. پیامدهای ثانویه شامل همودینامیک قلبی - ریوی، کلاس کارکردی (functional class)، بدترشدن بالینی در پیگیری، مرگومیر و تغییرات در پپتید ناتریورتیک نوع B؛ (B-type natriuretic peptide) بود.
روش های جستجو
ما مرکز ثبت تخصصی راههای هوایی در کاکرین (Cochrane Airways Specialised Register) را تا آگوست 2016 جستوجو کردیم که مبتنی است بر جستوجوی نظاممند از CINAHL؛ AMED؛ Embase؛ PubMed؛ MEDLINE؛ PsycINFO و مراکر ثبت کارآزماییها. علاوه بر این، پایگاههای اطلاعاتی CENTRAL و PEDro را تا آگوست 2016 جستوجو کردیم. همچنین مجلات مربوط را نیز بهطور دستی جستوجو کردیم.
معیارهای انتخاب
معیار انتخاب تمام کارآزماییهای تصادفیسازی و کنترلشده (RCT ؛Randomised Controlled Trials) بود که بر برنامههای توانبخشی ورزشمحور برای PH متمرکز بودند.
گردآوری و تحلیل دادهها
دو مرورگر دادهها را مستقل از هم استخراج کردند. برای دادههای دوتایی، نسبتهای شانس (OR) و 95% فاصله اطمینان (CI) آنها را براساس قصد به درمان محاسبه کردیم. برای دادههای پیوسته، میانگین تفاوت (MD) بین گروهها و 95% فاصله اطمینان (CI) آنها را تخمین زدیم. ما از مدل اثرات تصادفی برای تجزیه و تحلیل استفاده کردیم. ما خطر سوگیری (Bias) را برای مطالعات انتخابشده ارزیابی و جدول «خلاصه یافتهها» را با استفاده از GRADE ایجاد کردیم.
نتایج اصلی
ما شش RCT را انتخاب کردیم ولی دادهها را فقط از 5 مطالعه استخراج کردیم. تعداد کل شرکتکنندگان 206 نفر بود. اکثر شرکتکنندگان در گروه I هیپرتانسیون شریان پولمونری (PAH) قرار داشتند. مدت مطالعات از سه تا 15 هفته متغیر بود. برنامههای ورزشی هم توانبخشی خارج بیمارستان و هم توانبخشی بستری در بیمارستان بود. این ورزشها شامل ورزشهای اندام تحتانی و فوقانی بود. میانگین 6 دقیقه طی مسافت به صورت پیادهروی به دنبال تمرینهای ورزشی، 60.12 متر بالاتر از گروه کنترل بود (30.17 تا 90.07 متر؛ 5 RCT؛ 165 = n؛ کیفیت شواهد پائین؛ حداقل تفاوت مهم 30 متر بود). میانگین پیک جذب اکسیژن (mean peak oxygen uptake)؛ 2.4 ml/kg/minute بالاتر از گروه کنترل بود (4 RCT، تعداد 145 نفر، کیفیت شواهد پائین؛ 1.4 تا 3.4 ml/kg/min). میانگین پیک قدرت (mean peak power) در گروه مداخله 16.4 W بالاتر از گروه کنترل بود (10.9 تا 22.0 بالاتر؛ 4 RCT؛ 145 = n؛ کیفیت شواهد پائین). تغییر میانگین در HRQoL برای نمره بخش فیزیکال SF-36 (SF-36 physical component score)؛ 4.63 نمره بالاتر از گروه کنترل بود (0.80 تا 8.47 نقطه؛ 2 RCT؛ 33 = n؛ کیفیت شواهد پائین). برای نمره بخش ذهنی SF-36؛ 4.17 نمره بالاتر از گروه کنترل بود (0.01 تا 8.34 نقطه؛ 2 RCT؛ 33 = n؛ کیفیت شواهد پائین). یک مطالعه یک عارضه جانبی را گزارش کرده بود، بدین ترتیب که یک شرکتکننده ورزش را متوقف کرده بود چون دچار سبکی سر (lightheadedness) شده بود.
نتیجهگیریهای نویسندگان
در افراد مبتلا به PH، توانبخشی ورزشمحور باعث بهبودی واضح به لحاظ بالینی در ظرفیت ورزش میشود. تمرین ورزش با هیچ عارضه جانبی همراه نبود. با اینکه اکثر مطالعات بهبودی را در HRQoL گزارش کرده بودند، این نکته به لحاظ بالینی مهم نبود. بهطور کلی ما کیفیت شواهد را پائین ارزیابی کردیم. تعداد کم مطالعات و فقدان اطلاعاتی درباره انتخاب شرکتکنندگان، باعث میشود تعمیم این نتایج برای همه افراد مبتلا به PH مشکل باشد.
خلاصه به زبان ساده
توانبخشی ورزشمحور در هیپرتانسیون ریوی
هیپرتانسیون ریوی چیست؟
هیپرتانسیون ریوی بیماریای است که باعث افزایش فشار خون شریانهای ریوی (شریانهایی که خون را از قلب به ریه میبرند) بالاتر از حد نرمال میشود. این بیماری غالبا شروع تدریجی دارد و هر سنی را میتواند گرفتار کند. این بیماری بهطور معناداری کیفیت زندگی را کاهش داده و باعث مرگ زودرس میشود.
حرف آخر
ما کارآزماییهای تصادفیسازی و کنترلشده را مرور کردیم تا تعیین کنیم که ورزش، پیامدهای کوتاهمدت و بلندمدت مربوط به بیمار را در افراد مبتلا به هیپرتانسیون ریوی بهبود میبخشد یا نه. تعداد شرکتکنندگان در کارآزماییهای تصادفیسازی و کنترلشده مربوط به توابخشی ورزشمحور نسبتا کم بود. این مطالعات همگی افزایش زیادی را در ظرفیت ورزش گزارش کرده بودند. این نتایج مبتنی بر ارزیابی «طی مسافت در 6 دقیقه به صورت پیادهروی»، «حداکثر مصرف اکسیژن» و «پیک قدرت» بود. کیفیت زندگی مربوط به سلامت نیز تا حد کمتری بهبود پیدا کرده بود. عوارض جانبی جدی نادر بودند و فقط یک مطالعه گزارشی از یک شرکتکننده داشت که ورزش را متوقف کرده بود و دلیل آن احساس سبکی سر بوده است. گزارشی از مرگ یا دیگر عوارض جانبی با تمرین ورزش وجود ندارد.
چه شواهدی پیدا کردیم و این شواهد تا چهاندازه کیفیت داشتند؟
این مطالعه مروری شامل 6 مطالعه با 206 فرد مبتلا به هیپرتانسیون ریوی بود، به نحوی که ما توانستیم دادهها را از 5 مطالعه با یکدیگر ادغام کنیم. ما فقط توانستیم از دادههای بهدست آمده از 165 شرکتکننده استفاده کنیم. البته تمام این دادهها نیز برای سنجش تمام پیامدها، در تجزیه و تحلیل استفاده نشدند. اکثر مطالعات برنامه توابخشی ورزش را در وضعیت سرپایی (outpatient) پی گرفته بودند. فقط یک مطالعه کوچک برنامه ورزش بستری را در بیمارستان (inpatient) انجام داده بود. با توجه به کیفیت شواهد پائین، امکان تعمیم نتایج این مطالعه مروری برای تمام افراد مبتلا به هیپرتانسیون ریوی وجود ندارد.