دیسمنوره (dysmenorrhoea) به گرفتگی‌های عضلانی دردناک مربوط به قاعدگی اشاره می‌کند و شکایت شایع زنان است. درمان‌های متعارف شامل داروهای غیر‐استروئیدی ضد‐التهابی (non‐steroidal anti‐inflammatory drugs; NSAIDs) و قرص‌های ضد‐بارداری خوراکی (oral contraceptive pills; OCPs) هستند که هر دو باعث کاهش فعالیت میومتریال (انقباض‌های رحم) می‌شوند. روش جایگزین پیشنهادی، استفاده از مکمل‌های غذایی است. منظور ما از به کارگیری اصطلاح «مکمل غذایی» (dietary supplement)، گیاهان، یا گیاهان دارویی، ویتامین‌ها، مواد معدنی، آنزیم‌ها و اسیدهای آمینه است. داروهای مرسوم چینی را از گردونه مطالعه خود کنار گذاشتیم.

تعیین اثربخشی و بی‌خطری مکمل‌های غذایی برای درمان دیسمنوره.

ما این موارد را جست‌وجو کردیم: پایگاه ثبت تخصصی گروه زنان و باروری در کاکرین (Cochrane Gynaecology and Fertility Group)، پایگاه ثبت مرکزی کارآزمایی‌های کنترل شده کاکرین (CENTRAL)؛ MEDLINE؛ EMBASE؛ AMED؛ PsycINFO (همه از آغاز تا 23 مارچ 2015)، پایگاه‌های ثبت کارآزمایی و فهرست منابع مقالات مرتبط با موضوع.

کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی و کنترل شده (randomised controlled trials; RCTs) مربوط به مکمل‌های غذایی را برای درمان دیسمنوره اولیه یا ثانویه در سطح متوسط یا شدید در نظر گرفتیم. مطالعات مربوط به زنانی را که از دستگاه‌های داخل رحمی (intrauterine device) استفاده می‌کردند، حذف کردیم. مقایسه کننده‌های واجد شرایط عبارت بودند از سایر مکمل‌های غذایی، دارونما (placebo)، عدم درمان یا آنالژزی معمولی.

دو نویسنده مرور به‌طور مستقل از هم به انتخاب مطالعه، استخراج داده‌ها و ارزیابی خطر سوگیری (bias) در کارآزمایی‌های وارد شده پرداختند. پیامدهای اولیه عبارت بودند از شدت درد و عوارض جانبی. با استفاده از مدل اثر‐ثابت به محاسبه نسبت‌های شانس (ORs) برای داده‌های دو‐حالتی و تفاوت‌های میانگین (MDs) یا تفاوت‌های میانگین استاندارد شده (SMDs) برای داده‌های پیوسته، با 95% فواصل اطمینان (CIs) پرداختیم. داده‌هایی را ارائه کردیم که برای آنالیز یا به صورت توصیفی یا درج در جداول‌ اضافی نامناسب بودند. کیفیت شواهد را با استفاده از روش‌های درجه‌‏بندی توصیه‏، ارزیابی، توسعه و ارزشیابی (Grading of Recommendations Assessment, Development and Evaluation; GRADE) ارزشیابی کردیم.

ما 27 RCT (3101 زن) را وارد کردیم. اغلب مطالعات وارد شده میان گروه‌های دانش‌آموزان مبتلا به دیسمنوره اولیه در اواخر دوران نوجوانی یا اوایل بیست سالگی انجام شدند. بیست‌ودو مطالعه در ایران و بقیه در دیگر کشورهای با سطح درآمد متوسط صورت گرفتند. فقط یک مطالعه به دیسمنوره ثانویه اختصاص داشت. مداخلات شامل 12 داروی مختلف گیاهی (بابونه آلمانی (Matricaria chamomilla, M recutita, Chamomilla recutita))، دارچین (Cinnamomum zeylanicum, C. verum)، گل‌ محمدی (Rosa damascena)، شوید (Anethum graveolens)، رازیانه (Foeniculum vulgare)، شنبلیله fenugreek (Trigonella foenum‐graecum، زنجبیل (Zingiber officinale)، گواواPsidium guajava)، ریواس rhubarb (Rheum emodi)، uzara (Xysmalobium undulatum)، سنبل‌الطیب (Valeriana officinalis) و آویشن (Zataria multiflora)) و پنج مکمل غیر‐گیاهی (روغن ماهی، ملاتونین، ویتامین‌‎های B1 و E و سولفات روی) در فرمولاسیون‌ها و دوزهای گوناگون بود. مقایسه کننده‌ها شامل مکمل‌های دیگر، دارونما، عدم درمان و NSAIDها بودند. کیفیت همه شواهد را در سطح پائین یا بسیار پائین ارزیابی کردیم. محدودیت‌های اصلی عبارت بودند از: عدم‐دقت ناشی از حجم نمونه بسیار کوچک، ضعف در گزارش روش‌های مطالعه و ناهمگونی. برای بیشتر مقایسه‎‌ها فقط یک مطالعه وجود داشت و فقط در شمار بسیار اندکی از مطالعات، عوارض جانبی گزارش شده بود.

اثربخشی مکمل‌ها برای درمان دیسمنوره اولیه

در نخستین پیگیری پس از درمان به ارائه نمرات مربوط به درد (همگی در مقیاس آنالوگ بصری (VAS) (مقیاس 0 تا 10 نمره‌ای)) یا نرخ تسکین درد، یا هر دو پرداختیم.

مکمل‌ها در برابر دارونما یا عدم درمان

هیچ شواهدی دال بر اثربخشی ویتامین E مشاهده نشد (MD: 0.00 امتیاز؛ 95% CI؛ 0.34‐ تا 0.34؛ دو RCT؛ 135زن).

هیچ شواهد هم‌سو و سازگاری در خصوص اثربخشی این مکمل‌ها وجود نداشت: شوید (MD: ‐1.15 امتیاز؛ 95% CI؛ 2.22‐ تا 0.08‐؛ یک RCT؛ 46 زن)، گواوا (MD: 0.59 امتیاز؛ 95% CI؛ 0.13‐ تا 1.31؛ یک RCT؛ 151 زن)؛یک RCT؛ 73 زن)؛ رازیانه (MD: ‐0.34 امتیاز؛ 95% CI؛ 0.74‐ تا 0.06؛ یک RCT؛ 43 زن).

شواهد بسیار محدودی در خصوص اثربخشی مکمل‌های زیر وجود داشت: شنبلیله (MD: ‐1.71 امتیاز؛ 95% CI؛ 2.35‐ تا 1.07‐؛ یک RCT؛ 101زن)؛ روغن ماهی (MD: 1.11 امتیاز؛ 95% CI؛ 0.45 تا 1.77؛ یک RCT؛ 120 زن)؛ روغن ماهی به همراه ویتامین B1؛ (MD: ‐1.21 امتیاز؛ 95% CI؛ 1.79‐ تا 0.63‐؛ یک RCT؛ 120 زن)؛ زنجبیل (MD: ‐1.55 امتیاز؛ 95% CI؛ 2.43‐ تا 0.68‐؛ سه RCT؛ 266 زن؛ OR: 5.44؛ 95% CI؛ 1.80 تا 16.46؛ یک RCT؛ 69 زن)؛ سنبل‌الطیب (MD: ‐0.76 امتیاز؛ 95% CI؛ 1.44‐ تا 0.08‐؛ یک RCT؛ 100 زن)؛ ویتامین B1 به تنهایی (MD: ‐2.70 امتیاز؛ 95% CI؛ 3.32‐ تا 2.08‐؛ یک RCT؛ 120 زن)؛ آویشن (OR: 6.66؛ 95% CI؛ 2.66 تا 16.72؛ یک RCT؛ 99 زن) و سولفات روی (MD: ‐0.95 امتیاز؛ 95% CI؛ 1.54‐ تا 0.36‐؛ یک RCT؛ 99 زن).

داده‌های مربوط به بابونه و دارچین در برابر دارونما برای آنالیز نامناسب بودند.

مکمل‌ها در برابر NSAIDها

شواهدی مبنی بر وجود تفاوت بین NSAIDها و شوید مشاهده نشد: شوید (MD: 0.13 امتیاز؛ 95% CI؛ 1.01‐ تا 1.27؛ یک RCT؛ 47 زن)؛ رازیانه (MD: 0.70 ‐ امتیاز؛ 95% CI؛ 1.81‐ تا 0.41؛ یک RCT؛ 59 زن)؛ گواوا (MD: 1.19 امتیاز؛ 95% CI؛ 0.42 تا 1.96؛ یک RCT؛ 155 زن)؛ ریواس (MD: ‐0.20 امتیاز؛ 95% CI؛ 0.44‐ تا 0.04؛ یک RCT؛ 45 زن) و سنبل‌الطیب (MD: 0.62 امتیاز؛ 95% CI؛ 0.03 تا 1.21؛ یک RCT؛ 99 زن).

هیچ شواهدی مبنی وجود تفاوت بین گل محمدی و NSAIDها یافت نشد (MD: ‐0.15 امتیاز؛ 95% CI؛ 0.55‐ تا 0.25؛ یک RCT؛ 92 زن).

شواهد بسیار محدودی وجود داشت مبنی بر اینکه بابونه موثرتر از NSAIDها است (MD: ‐1.42 امتیاز؛ 95% CI؛ 1.69‐ تا 1.15‐؛ یک RCT؛ 160 زن).

مکمل‌ها در برابر سایر مکمل‌ها

هیچ شواهدی دال بر وجود تفاوت در میزان اثربخشی بین زنجبیل و سولفات روی مشاهده نشد (MD: 0.02 امتیاز؛ 95% CI؛ 0.58‐ تا 0.62؛ یک RCT؛ 101 زن). ویتامین B1 ممکن است موثرتر از روغن ماهی باشد (MD: ‐1.59 امتیاز؛ 95% CI؛ 2.25‐ تا 0.93‐؛ یک RCT؛ 120 زن).

اثربخشی مکمل‌ها برای درمان دیسمنوره ثانویه

هیچ شواهد محکمی دال بر وجود مزیت برای ملاتونین در مقایسه با دارونما برای درمان دیسمنوره ثانویه مربوط به اندومتریوز مشاهده نشد (داده‌ها برای آنالیز نامناسب بودند).

بی‌خطری مکمل‌ها

فقط در چهار مورد از 27 مطالعه وارد شده، عوارض جانبی در هر دو گروه درمان گزارش شده بود. هیچ شواهدی مبنی بر وجود تفاوت بین دو گروه مشاهده نشد، اما برای رسیدن به هر نوع نتیجه‌گیری در مورد بی‌خطری این مداخله، داده‌ها بسیار ناچیز بودند.

شواهد با کیفیت بالا برای حمایت از اثربخشی هیچ یک از مکمل‌های غذایی برای درمان دیسمنوره وجود ندارد و شواهد مربوط به بی‌خطری نیز به چشم نمی‌خورند. با این حال، شواهدی با کیفیت پائین در خصوص اثربخشی چند مکمل وجود دارد و پژوهش بیشتری در این زمینه تنظیم شده است.