پایگاه ثبت تخصصی گروه مواد مخدر و الکل در کاکرین (از طریق CRSLive)؛ پایگاه مرکزی ثبت کارآزمایی‌های کنترل‌شده کاکرین (CENTRAL)؛ MEDLINE؛ MBASE؛ CINAHL و Web of Science و PsycINFO را از ابتدا تا نوامبر 2015 جست‌وجو کردیم. همچنین مطالعات در حال انجام و منتشرنشده را از طریق ClinicalTrials.gov ( www.clinicaltrials.gov ) و پلتفرم بین‌المللی پایگاه ثبت کارآزمایی‌های بالینی (ICTRP) سازمان جهانی بهداشت (WHO) ( apps.who.int/trialsearch ) جست‌وجو کردیم.

تمامی جست‌وجوها شامل منابع علمی غیر از زبان انگلیسی هم بودند. منابع مرورهای سیستماتیک مرتبط با موضوع و مطالعات واردشده را به صورت دستی جست‌وجو کردیم.

در کل 52 کارآزمایی (6923 شرکت‌کننده) را وارد این مطالعه مروری کردیم.

مداخلات روانی‌اجتماعی که در این مطالعات به کار گرفته شدند، عبارت بودند از: درمان شناختی رفتاری (19 مطالعه)، مدیریت وابستگی (25 مطالعه)، مصاحبه انگیزشی (5 مطالعه)، درمان بین‌فردی (3 مطالعه)، درمان سایکودینامیک (1 مطالعه)، تسهیل 12 مرحله‌ای (4 مطالعه).

اغلب این مطالعات از نظر خطر سوگیری انتخاب (selection bias)، نامشخص بودند؛ امکان کورسازی (blinding) پرسنل و شرکت‏‌کنندگان در این نوع مداخلات وجود نداشت، به همین دلیل در این مطالعات خطر بالایی برای سوگیری عملکرد (performance bias) از نظر پیامدهای سابجکتیو دیده شد؛ اکثر مطالعات مشخص نکردند که محققان ارزیابی‌کننده پیامد کورسازی شده بودند یا خیر. بعید بود که پیامدهای عینی تحت تاثیر عدم انجام کورسازی قرار گرفته بودند.

مقایسه‌های صورت‌گرفته از این قرار بودند: هرگونه مداخله روانی‌اجتماعی در برابر عدم مداخله (32 مطالعه)، هر نوعی از مداخله روانی‌اجتماعی در برابر TAU (6 مطالعه)، و یک نوع مداخله روانی‌اجتماعی در مقابل نوع دیگری از مداخله روانی‌اجتماعی (13 مطالعه). پنج مورد از مطالعات واردشده هیچ داده سودمندی را برای ورود به سنتز آماری ارائه نکردند.

ما متوجه شدیم که، هر نوعی از درمان روانی‌اجتماعی در مقایسه با عدم مداخله: نرخ خروج بیماران را از گروه درمانی کاهش داد (خطر نسبی (RR): 0.83؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 0.76 تا 0.91‐؛ 24 مطالعه؛ 3393 شرکت‌کننده؛ شواهد با کیفیت متوسط)؛ منجر به افزایش وضعیت پرهیز پایدار در پایان دوره درمان نشد (RR: 2.14؛ 95% CI؛ 1.27‐ تا 3.59‐؛ 8 مطالعه؛ 1241 شرکت‌کننده؛ شواهد با کیفیت پائین)؛ افزایش معناداری را در پرهیز مداوم در پیگیری طولانی‌مدت ایجاد نکرد (RR: 2.12؛ 95% CI؛ 0.77 تا 5.86‐؛ 4 مطالعه؛ 324 شرکت‌کننده؛ شواهد با کیفیت پائین)؛ افزایش معناداری را در طولانی‌ترین دوره پرهیز بر جای گذاشت : (تفاوت میانگین استانداردشده (SMD): 0.48؛ 95% CI؛ 0.34 تا 0.63؛ 10 مطالعه؛ 1354 شرکت‌کننده؛ شواهد با کیفیت بالا). با این حال، باید در نظر داشت در اغلب مطالعاتی که در این مقایسه در نظر گرفته شدند، درمان خاص روانی‌اجتماعی که در بازوی آزمایش بررسی شد، به درمان معمول اضافه شد یا به درمان خاص روانی‌اجتماعی دیگر یا درمان دارویی، که هر دو گروه آن را دریافت کردند. بنابراین، بسیاری از گروه‌های کنترل در این مقایسه واقعا بدون درمان نبودند. از آنجایی که دریافت هر میزانی از درمان، به معنای عدم درمان نیست، می‌توان نتیجه گرفت که در کل، تاثیر درمان روانی‌اجتماعی ممکن است در صورتی که به همراه یک درمان روانی‌اجتماعی دیگر یا درمان معمول اعمال شود، کمتر از زمانی باشد که در شرکت‌کنندگان درمان‌نشده اعمال شود؛ این می‌تواند به معنای تاثیر کمتر مداخلات درمانی روانی‌اجتماعی در حضور درمان‌های دیگر باشد.

هر نوعی از درمان روانی‌اجتماعی در مقایسه با TAU، باعث کاهش نرخ خروج بیماران از مطالعه شد (RR: 0.72؛ 95% CI؛ 0.59 تا 0.89؛ 6 مطالعه؛ 516 شرکت‌کننده؛ شواهد با کیفیت متوسط)، در پایان درمان، افزایشی را در پرهیز مداوم ایجاد نکرد (RR: 1.27؛ 95% CI؛ 0.94 تا 1.72؛ 2 مطالعه؛ 224 شرکت‌کننده؛ شواهد با کیفیت پائین)، افزایش معناداری را در پرهیز مداوم در پیگیری طولانی‌مدت نیز ایجاد نکرد (MD؛ 3.15‐ روز؛ 95% CI؛ 10.35‐ تا 4.05؛ 1 مطالعه؛ 110 شرکت‌کننده؛ شواهد با کیفیت پائین). هیچ مطالعه‌ای در این مقایسه به ارزیابی پیامد پرهیز مداوم در پیگیری طولانی‌مدت نپرداخت.

مطالعات اندکی وجود داشتند که به مقایسه دو یا بیش از دو مداخله روانی‌اجتماعی پرداخته، و اغلب حجم نمونه کم و ناهمگونی (heterogeneity) قابل توجه در انواع مداخلات ارزیابی‌شده داشتند. هیچ کدام نتایج قابل توجهی را گزارش نکردند.

هیچ‌یک از مطالعات آسیبی را که مرتبط با مداخلات روانی‌اجتماعی باشد، گزارش نکردند.

افزودن درمان روانی‌اجتماعی به درمان‌های معمول (که معمولا با مشاوره گروهی یا مدیریت فردی صورت گرفت) احتمالا نرخ خروج بیماران را کاهش داده، و طولانی‌ترین دوره پرهیز را افزایش داد. همینطور ممکن است تعداد افرادی را که به پرهیز طولانی‌مدت در انتهای درمان رسیدند، افزایش دهد، گرچه شاید در طولانی‌ترین دوره پیگیری این‌طور نباشد. امیدوارکننده‌ترین رویکرد روانی‌اجتماعی که به درمان معمول اضافه می‌شود، احتمالا مدیریت وابستگی است. با این حال، رویکردهای دیگری هم بودند که در مطالعات کوچکی آنالیز شدند، بنابراین نمی‌توانیم این احتمال را نادیده بگیریم که دلیل معنادار نبودن نتایج، شاید این عدم دقت (imprecision) باشد. هر نوعی از مداخله روانی‌اجتماعی در مقایسه با TAU، ممکن است باعث پایبندی به درمان شود، اما شاید پرهیز را در پایان درمان یا طولانی‌ترین زمان پرهیز، بهبود نبخشد.

بیشتر مطالعات در امریکا انجام شده و این می‌تواند در تعمیم نتایج محدودیت ایجاد کند زیرا تاثیر مداخلات روانی‌اجتماعی ممکن است قویا تحت تاثیر فرهنگ و بافت اجتماعی جامعه قرار داشته باشد. نتایج این مرور نتوانستند به بسیاری از سوالات پاسخ بگویند، از جمله اینکه کدام مداخله روانی‌اجتماعی می‌تواند موثرترین باشد.

مطالعات آینده باید مستقیما مدیریت وابستگی را با دیگر مداخلات روانی‌اجتماعی مقایسه کنند.