پیشینه
سندرم خستگی مزمن (CFS؛ Chronic fatigue syndrome) یک بیماری است که با علائم خستگی مداوم و غیر قابل توضیح از نظر پزشکی و همچنین علائمی مانند درد عضلانی، اختلال خواب، سردرد و اختلال در تمرکز و حافظه کوتاهمدت، مشخص میشود. سندرم خستگی مزمن یک بیماری شایع، ناتوانکننده و جدی است. درمان آن ممکن است شامل مداخلات فیزیکی مانند ورزشدرمانی باشد که آخرین بار در سال 2004 بررسی شد.
اهداف
هدف این مطالعه مروری تعیین اثرات ورزشدرمانی (ET) برای بیماران مبتلا به CFS در مقایسه با هرگونه مداخله دیگر یا کنترل بود.
• ورزشدرمانی در مقابل کنترل منفعل (passive control) (به عنوان مثال، درمان معمول، کنترل لیست انتظار، آرامسازی، انعطافپذیری).
• ورزشدرمانی در مقابل دیگر درمانهای فعال (به عنوان مثال، درمان شناختی-رفتاری (CBT)، درمان شناختی، درمان حمایتی، قدم زدن، درمان دارویی مانند داروهای ضد افسردگی).
• ورزشدرمانی در ترکیب با دیگر استراتژیهای درمانی مشخص در مقابل دیگر استراتژیهای درمانی مشخص به تنهایی (به عنوان مثال، ورزش همراه با درمان دارویی در مقابل درمان دارویی به تنهایی).
روش های جستجو
ما جستوجوی خود را در ثبت تخصصی کارآزماییهای کنترلشده گروه افسردگی، اضطراب و روانرنجوری در کاکرین (CCDANCTR؛ Cochrane Collaboration Depression Anxiety and Neurosis Controlled Trials Register)، پایگاه کارآزماییهای بالینی ثبتشده کاکرین (CENTRAL؛ Cochrane Central Register of Controlled Trials) و SPORTDiscus را تا می 2014 و با استفاده از یک فهرست جامع از عبارات برای CFS و ورزش، انجام دادیم. ما کارآزماییهای منتشرنشده یا در حال انجام را از طریق پلتفرم بینالمللی ثبت کارآزماییهای بالینی سازمان جهانی بهداشت (WHO) (World Health Organization (WHO) International Clinical Trials Registry Platform) (تا می 2014) یافتیم. علاوه بر این فهرست منابع مقالات بازیابیشده را غربالگری کردیم و با کارشناسان برای یافتن مطالعات بیشتر در این زمینه، تماس گرفتیم.
معیارهای انتخاب
کارآزماییهای تصادفیسازی و کنترلشده شامل بزرگسالان با تشخیص اولیه CFS که قادر به شرکت در ورزشدرمانی بودند. شرط ورود به مطالعه این بود که مطالعات به مقایسه ورزشدرمانی با کنترل منفعل، روشهای رواندرمانی، درمان قدم زدن انطباقی (adaptive pacing therapy) یا درمان دارویی پرداخته باشند.
گردآوری و تحلیل دادهها
دو نویسنده این مطالعه مروری بهطور مستقل، مطالعات را انتخاب، خطر سوگیری (Bias) را ارزیابی و دادهها را استخراج کردند. اندازههای پیامدهای پیوسته را با استفاده از میانگین تفاوت (MD) و میانگین تفاوت استاندارد (SMD) ترکیب کردیم. واکنشهای نامطلوب جدی و انصراف افراد از مطالعه با استفاده از خطر نسبی (RR) ترکیب شد. برای هر یک از پیامدها، اندازه اثر کلی را به همراه یک فاصله اطمینان کلی محاسبه کردیم.
نتایج اصلی
ما 8 مطالعه تصادفیسازی کنترلشده را انتخاب و دادههای مربوط به 1518 شرکتکننده را در این مطالعه مروری گزارش کردیم. در 3 مطالعه، افراد مبتلا به CFS با استفاده از معیارهای 1994 مراکز کنترل و پیشگیری بیماری (CDC) و در 5 مطالعه با استفاده از معیار آکسفورد تشخیص داده شدند. ورزشدرمانی به مدت 12 الی 26 هفته به طول انجامید. هفت مطالعه از انواع مختلف ورزشهای هوازی مانند پیادهروی، شنا، دوچرخهسواری و رقص که در سطوح ترکیبی از نظر شدت ورزشهای هوازی از خیلی ساده تا خیلی سخت فراهم شده بود، استفاده کردند. در حالی که در یک مطالعه، ورزش بیهوازی استفاده شد. گروههای شاهد شامل کنترل منفعل (8 مطالعه؛ به عنوان مثال: درمان معمول؛ آرامسازی؛ انعطافپذیری) یا CBT تعداد ( 2 مطالعه)، درمان شناختی (1 مطالعه)، شنیداری حمایتی (1 مطالعه)، قدم زدن (1 مطالعه)، درمان دارویی (1 مطالعه) و درمان ترکیبی (یک مطالعه) بودند. خطر سوگیری در مطالعات انتخابشده، متفاوت بود، اما در هر مطالعه، تغییرات کمی در خطر سوگیری مربوط به اندازههای پیامدهای اصلی و ثانویه مورد نظر ما وجود داشت.
محققان در 8 کارآزمایی شامل مجموع شامل 971 شرکتکننده، ورزشدرمانی را با کنترل منفعل، مقایسه کردند. علیرغم اینکه در مقیاسهای خستگی، از سیستمهای نمرهدهی متفاوتی استفاده شده بود، نتایج 7 مطالعه، کاهش مداوم خستگی را پس از ورزشدرمانی در پایان درمان نشان داد: یک مقیاس با 11 آیتم با یک سیستم نمرهدهی از 0 تا 11 امتیازی (MD: 6.06؛ 95% فاصله اطمینان (CI)؛ 6.95- تا 5.17-؛ 1 مطالعه؛ 148 شرکتکننده؛ شواهد با کیفیت پائین). مقیاس 11 آیتمی مشابه با یک سیستم نمرهدهی 0 تا 33 امتیازی (MD: 2.82-؛ 95% فاصله اطمینان (CI)؛ 4.07- تا 1.57-؛ 3 مطالعه؛ 540 شرکتکننده؛ شواهد با کیفیت متوسط) و یک مقیاس 14 آیتمی با یک سیستم نمرهدهی 0 تا 42 امتیازی (MD: 6.80-؛ 95% فاصله اطمینان (CI)؛ 10.31- تا 3.28-؛ 3 مطالعه؛ 152 شرکتکننده؛ شواهد با کیفیت متوسط). وجود عوارض جانبی جدی در هر دو گروه نادر بود (RR: 0.99؛ 95% فاصله اطمینان (CI)؛ 0.14 تا 6.97؛ 1 مطالعه؛ 319 شرکتکننده؛ شواهد با کیفیت متوسط)، اما وجود دادههای پراکنده، امکان نتیجهگیری را برای نویسندگان بررسی غیرممکن ساخت. نویسندگان این مطالعه مروری، اثر مثبت ورزشدرمانی را در پایان درمان بر خواب بیماران (MD: 1.49 - ؛ 95% فاصله اطمینان (CI)؛ 2.95 - تا 0.02 -؛ 2 مطالعه؛ 323 شرکتکننده)، عملکرد جسمی (MD: 13.10؛ 95% فاصله اطمینان (CI)؛ 1.98 تا 24.22؛ 5مطالعه؛ 725 شرکتکننده) و تغییرات خودادراکی را در سلامت کلی (RR: 1.83؛ 95% فاصله اطمینان (CI)؛ 1.39 تا 2.40؛ 4 مطالعه؛ 489 شرکتکننده) گزارش دادند. برای نویسندگان مطالعه مروری، به دست آوردن نتیجهگیری در مورد سایر پیامدها امکانپذیر نبود.
محققان، ورزشدرمانی را با درمان شناختی-رفتاری در دو کارآزمایی (351 شرکتکننده) مقایسه کردند. یک کارآزمایی (298 شرکتکننده) وجود تفاوت اندک یا عدم تفاوت را در میزان خستگی در پایان درمان، بین دو گروه با استفاده از یک مقیاس 11 آیتمی با سیستم نمرهدهی 0 تا 33 امتیازی گزارش داد (MD: 0.20؛ 95% فاصله اطمینان (CI)؛ 1.49 - تا 1.89). هر دو مطالعه، تفاوت در میزان خستگی را در زمان پیگیری اندازهگیری کردند، اما هیچ یک از آنها وجود تفاوت معنیداری بین دو گروه بر اساس یک مقیاس خستگی 11 آیتمی با سیستم نمرهدهی 0 تا 33 امتیازی (MD: 0.30؛ 95% فاصله اطمینان (CI)؛ 1.45 تا 2.05) و مقیاس 9 آیتمی شدت خستگی با سیستم نمرهدهی 1 تا 7 امتیازی (MD: 0.40؛ 95% فاصله اطمینان (CI)؛ 0.34 - تا 1.14) را گزارش ندادند. عوارض جانبی جدی در هر دو گروه نادر بود (RR: 0.67؛ 95% فاصله اطمینان (CI)؛ 0.11 تا 3.96)
ما تفاوت اندک یا عدم وجود تفاوت را در عملکرد جسمی، افسردگی، اضطراب و خواب مشاهده کردیم و قادر به نتیجهگیری درباره درد، تغییرات خودادراکی در سلامت کلی، نحوه استفاده از منابع خدمات سلامت و میزان انصراف نبودیم.
از نظر سایر مقایسهها، یک مطالعه (320 شرکتکننده) مزیت کلی ورزش را به قدم زدن انطباقی پیشنهاد میکند و یکی دیگر از مطالعات (183 شرکتکننده) نیز مزیت ورزش کردن را نسبت به روش شنیداری حمایتی پیشنهاد میدهد. شواهد موجود برای نتیجهگیری در مورد اثر مداخلات دارویی، بیش از حد پراکنده بود.
نتیجهگیریهای نویسندگان
بیماران مبتلا به CFS به طور کلی ممکن است پس از ورزشدرمانی، از مزایای آن بهرهمند شوند و احساس خستگی کمتری داشته باشند. هیچ شواهدی هم وجود ندارد که نشان دهد ورزشدرمانی ممکن است پیامدها را وخیمتر کند. اثرات مثبت از نظر خواب، عملکرد فیزیکی و سلامت عمومی خودادراکی مشاهده شده، اما به دست آوردن هیچگونه نتیجهگیری برای پیامد درد، کیفیت زندگی، اضطراب، افسردگی، میزان حذف و خدمات بهداشتی منابع امکانپذیر نبود. به نظر میرسد اثربخشی ورزشدرمانی بیشتر از قدم زدن است، اما با درمان شناختی-رفتاری یکسان است. انجام کارآزماییهای تصادفیسازی با خطر پائین سوگیری برای بررسی نوع، مدت زمان و شدت مفیدترین مداخله ورزشی، مورد نیاز است.
خلاصه به زبان ساده
ورزش به عنوان درمانی برای بیماران مبتلا به سندرم خستگی مزمن
چه کسانی ممکن است به این مطالعه مروری علاقهمند باشند؟
• افراد مبتلا به سندرم خستگی مزمن،خانواده و دوستان آنان.
• افراد حرفهای مشغول به کار در خدمات تخصصی خستگی مزمن.
• افراد حرفهای مشغول به کار در ورزشدرمانی.
• پزشکان عمومی.
چرا این مطالعه مروری مهم است؟
سندرم خستگی مزمن (CFS) گاهی اوقات آنسفالومیلیت میالژیک (ME؛ myalgic encephalomyelitis) نامیده میشود. تحقیقات تخمین میزند که بین 2 در 1000 و 2 در 100 بزرگسال در ایالات متحده آمریکا مبتلا به CFS هستند. افراد مبتلا به CFS، اغلب خستگی طولانیمدت، درد مفاصل، سردرد، مشکلات خواب و ضعف در تمرکز و حافظه کوتاهمدت دارند. این علائم، سبب ایجاد ناتوانی و پریشانی قابلتوجه برای افراد مبتلا به CFS میشود. علت بالینی روشنی برای CFS وجود ندارد، بنابراین افرادی که تحت تاثیر این بیماری هستند اغلب با عدم درک وضعیت خود از طرف خانواده، دوستان و متخصصان مراقبتهای بهداشتی مواجه میشوند. دستورالعملهای موسسه ملی تعالی (برتری) سلامت و مراقبت (NICE؛ National Institute for Health and Care Excellence) ورزشدرمانی را برای افراد مبتلا به CFS توصیه میکنند. مطالعه مروری قبلی شواهد نشان میدهد که ورزشدرمانی یک روش نویدبخش برای درمان است. تصور میشود ورزشدرمانی میتواند در مدیریت علائم CFS در این افراد با کمک به انجام تدریجی فعالیت بدنی در زندگی روزمره آنان کمک کند.
این مطالعه مروی یک بهروزرسانی از یک مطالعه مروری قبلی کاکرین در سال 2004 است که نشان داد ورزشدرمانی یک درمان امیدوارکننده برای بزرگسالان مبتلا به CFS است. از زمان انجام این مطالعه مروری، مطالعات جدیدی برای بررسی اثربخشی و ایمنی ورزشدرمانی برای بیماران مبتلا به CFS منتشر شده است.
هدف از این مطالعه مروری پاسخ به چه سوالاتی است؟
• آیا ورزشدرمانی موثرتر از درمان منفعل (به عنوان مثال لیست انتظار، درمان معمول، آرامسازی، انعطافپذیری) است؟
• آیا ورزشدرمانی موثرتر از دیگر روشهای درمانی فعال (به عنوان مثال درمان شناختی رفتاری (CBT)، قدم زدن، دارو) است؟
• آیا ورزشدرمانی، زمانی که با یکی دیگر از روشهای درمانی ترکیب میشود، نسبت به زمانی که به تنهایی به کار برده میشود، موثرتر است؟
• آیا ورزشدرمانی ایمنتر از سایر روشهای درمانی است؟
چه مطالعاتی در این مطالعه مروری انتخاب شدند؟
ما جستوجوی خود را در پایگاههای اطلاعاتی برای پیدا کردن همه مطالعات دارای کیفیت بالا درباره ورزشدرمانی برای CFS که تا می 2014 منتشر شده بودند، انجام دادیم. کارآزماییهای تصادفیسازی و کنترلشده که شامل بزرگسالان دارای سن بیش از 18 سال بوده و بیش از 90% آنها دارای تشخیص آشکار CFS بودند، برای ورود به مطالعه مروری حاضر انتخاب شدند. ما در مطالعه مروری حاضر، 8 مطالعه را با مجموع 1518 شرکتکننده انتخاب کردیم. 7 مطالعه از درمان ورزشهای هوازی مانند پیادهروی، شنا، دوچرخهسواری یا رقص استفاده کرده بودند و یک مطالعه باقی مانده از ورزشهای غیرهوازی استفاده کرده بود. اکثر مطالعات از شرکتکنندگان خواسته بودند که در خانه، بین سه تا پنج بار در هفته، با مدت زمان هدف از 5 تا 15 دقیقه در هر جلسه با استفاده از ابزارهای مختلف، ورزش کنند.
شواهد حاصل از این مطالعه مروری به ما چه میگویند؟
شواهد با کیفیت متوسط نشان داد که ورزشدرمانی در مقایسه با درمان منفعل یا عدم دریافت درمان در کاهش خستگی موثر بود. ورزشدرمانی دارای اثر مثبت بر عملکرد روزانه فیزیکی، خواب و خودادراکی از سلامت کلی در بیماران بود.
یک مطالعه نشان میدهد که ورزشدرمانی بسیار موثرتر از استراتژیهای قدم زدن برای کاهش خستگی بود. با این حال ورزش درمانی، مؤثرتر از CBT نبود.
ورزشدرمانی، نشانههای افراد مبتلا به CFS را وخیمتر نمیکند. عوارض جانبی جدی در همه گروهها نادر بود، ولی اطلاعات محدود نتیجهگیری قطعی را در مورد ایمنی ورزشدرمانی دشوار میسازد.
شواهد برای نشان دادن اثرات ورزشدرمانی بر درد، استفاده از سایر خدمات بهداشتی و درمانی، یا امکان ارزیابی میزان انصراف از برنامههای ورزشدرمانی کافی نبود.
بعدا باید چه اتفاقی بیافتد؟
محققان پیشنهاد میکنند برای پی بردن به اینکه چه نوع ورزشی بیشترین سود را برای افراد مبتلا به CFS دارد، چه شدتی بهترین است، مدت زمان بهینه چقدر است و همچنین یافتن مفیدترین روش اجرا، باید مطالعات بیشتری انجام شود.