پیشینه
بروز حاملگی ناخواسته میان نوجوانان یک چالش سلامت عمومی در کشورهای پردرآمد، و نیز کشورهای با درآمد متوسط و کم محسوب میشود. استراتژیهای زیادی همچون آموزش سلامت، پرورش مهارت و تسهیل دستیابی به وسایل پیشگیری از بارداری، برای جلوگیری از بارداری در سراسر جهان به کار گرفته میشود تا بر این مشکل فائق آیند. با این وجود درمورد کارایی این مداخلات تردید وجود دارد، از این رو به یک مطالعه مروری مبتنی بر شواهد نیاز است.
اهداف
بررسی تاثیر مداخلات پیشگیرانه اولیه (با محوریت مدرسه، جامعه/خانه، کلینیک و دین) بر حاملگی ناخواسته میان نوجوانان.
روش های جستجو
در تمامی مطالعات مرتبط، بدون درنظر گرفتن زبان یا وضعیت نشر، تا نوامبر 2015 به جستوجو پرداختیم. ما در مرکز ثبت تخصصی کارآزماییهای گروه تنظیم باروری در کاکرین (Cochrane Fertility Regulation Group Specialised trial register)؛ پایگاه کارآزماییهای بالینی ثبت شده کاکرین (CENTRAL؛ Cochrane Central Register of Controlled Trials) (کتابخانه کاکرین (The Cochrane Library) (شماره 11، 2015)؛ MEDLINE؛ EMBASE؛ LILACS؛ Social Science Citation Index؛ Science Citation Index؛ چکیده پایاننامههای آنلاین (Dissertations Abstracts Online)؛ The Gray Literature Network؛ HealthStar؛ PsycINFO؛ CINAHL؛ POPLINE و فهرست منابع مقالهها به جستوجو پرداختیم.
معیارهای انتخاب
ما هر دو نوع RCT فردی و گروهی را انتخاب کردیم که به ارزیابی هرگونه مداخلهای پرداخته بودند که به افزایش اطلاعات و بهبود نگرش نسبت به خطر بارداری ناخواسته، به تاخیر انداختن شروع فعالیت جنسی و تشویق به استفاده مداوم از روشهای کنترل زاد و ولد در نوجوانان 10 تا 19 سال کمک میکند.
گردآوری و تحلیل دادهها
دو نویسنده به طور جداگانه شایستگی مطالعات و خطر وجود سوگیری (bias) را در آنها ارزیابی کرده و به استخراج دادهها پرداختند. در صورت مناسب بودن، با استفاده از یک مدل اثر تصادفی با 95% فاصله اطمینان (CI)، پیشامدهای دوتایی (binary outcomes) گردآوری شدند. در صورت لزوم، دادهها را در قالب یک متاآنالیز (meta-analysis) ترکیب کرده و با استفاده از رویکرد GRADE کیفیت شواهد را ارزیابی کردیم.
نتایج اصلی
53 RCT با مجموع 105368 شرکتکننده نوجوان را شناسایی کردیم. شرکتکنندگان از نظر نژادی (ethnically) متنوع بودند. 18 مطالعه به صورت فردی و 32 مطالعه به صورت گروهی تصادفیسازی شده بودند (مدرسه (20)، کلاس درس (6)، اجتماع/همسایگی (6)). 3 مطالعه ترکیبی بودند (تصادفیسازی شده بصورت فردی و گروهی). طول مدت پیگیری از 3 ماه تا 7 سال متغیر و در بیشتر مطالعات بشتر از 12 ماه بود. 4 کارآزمایی در کشورهای با درآمد کم و متوسط و مابقی در کشورهای پردرآمد انجام شده بودند.
مداخلات چندگانه
نتایج نشان داد که مداخلات متعدد (ترکیب مداخلات آموزشی و جلوگیری از بارداری) به طور قابلتوجهی خطر حاملگی ناخواسته را در میان نوجوانان کاهش میدهد (خطر نسبی (RR): 0.66؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 0.50 تا 0.87؛ 4 RCT فردی؛ 1905 شرکتکننده؛ کیفیت شواهد متوسط). با این وجود این کاهش در RCTهای گروهی از نظر آماری معنادار نبود. شواهد قطعی درمورد اثرات احتمالی مداخلات بر پیشامدهای ثانویه (شروع فعالیت جنسی، استفاده از روشهای کنترل زادوولد، سقط، زایمان، بیماریهای منتقله جنسی) وجود نداشت.
نقاط قوت روششناسی حجم نمونه نسبتا بزرگ و کنترل آماری برای تفاوتهای پایهای بودند، درحالی که محدودیتها شامل فقدان پیشامدهای بیولوژیک، امکان سوگیری خود ـ گزارشدهی، اهمال در تجزیه و تحلیل تصادفیسازیهای گروهی و استفاده از تستهای آماری مختلف در گزارشدهی پیشامدها بودند.
مداخلات آموزشی
در مقایسه با گروه کنترل، مداخلات آموزشی بطور قابل توجهی در سن شروع فعالیت جنسی نوجوانان تاخیر ایجاد نکرد (RR: 0.95؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 0.71 تا 1.27؛ 2 مطالعه؛ 672 شرکتکننده، کیفیت شواهد پایین).
در مقایسه با گروه کنترل که آموزش ندیده بودند، مداخلات آموزشی بطور چشمگیری استفاده از کاندوم را در انتهای فعالیت جنسی در نوجوانان افزایش داد (RR: 1.18؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 1.06 تا 1.32؛ 2 مطالعه؛ 1431 شرکتکننده؛ کیفیت شواهد متوسط). با این حال، مشخص نیست که مداخلات آموزشی هیچ گونه تاثیری بر بارداری ناخواسته داشته باشند، چراکه این مقوله در هی چیک از مطالعات انتخاب شده گزارش نشده بود.
مداخلات ترویج پیشگیری از بارداری
در میان نوجوانانی که مداخلات پیشگیری از بارداری دریافت کرده بودند، هیچ تفاوتی در خطر بروز بارداری اول ناخواسته در مقایسه با گروه کنترل وجود نداشت یا تفاوت اندکی وجود داشت (RR: 1.01؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 0.81 تا 1.26؛ 2 مطالعه؛ 3440 شرکتکننده؛ کیفیت شواهد متوسط).
استفاده از ضدبارداریهای هورمونی درمیان نوجوانان گروه مداخله در مقایسه با گروه کنترل به طور قابلتوجهی بیشتر بود (RR: 2.22؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 1.07 تا 4.62؛ 2 مطالعه؛ 3091 شرکتکننده؛ کیفیت شواهد بالا).
نتیجهگیریهای نویسندگان
به نظر میرسد ترکیبی از مداخلات آموزشی و جلوگیری از بارداری میتواند بروز حاملگی ناخواسته را در میان نوجوانان کاهش دهد. شواهد محدودی در مورد اثرات این برنامه روی اقدامات زیستشناختی (بیولوژیک) وجود دارد. تنوعی که در جمعیت مورد مطالعه، نوع مداخلات و پیشامدهای کارآزماییهای انتخاب شده وجود داشت، و نیز تعداد اندک مطالعاتی که بطور مستقیم مداخلات مختلف را با هم مقایسه کرده باشند، مانع از نتیجهگیری در مورد اینکه کدامیک از مداخلات موثرتر هستند، میشود.
خلاصه به زبان ساده
مداخلات برای جلوگیری از حاملگی ناخواسته در میان نوجوانان
مداخلاتی که از حاملگی ناخواسته جلوگیری میکنند هرگونه فعالیت (آموزش سلامت یا مشاوره تنها، آموزش سلامت به اضافه پرورش مهارت، آموزش سلامت به اضافه آموزش جلوگیری از بارداری، آموزش جلوگیری از بارداری و توزیع آن، گروههای مذهبی یا مشاوره فردی) را که به منظور افزایش اطلاعات نوجوانان و بهبود نگرش آنها در مورد خطر حاملگیهای ناخواسته، ترویج به تاخیر انداختن شروع فعالیت جنسی، تشویق به استفاده مداوم از روشهای کنترل زادوولد و کاهش بارداریهای ناخواسته انجام میشود، در بر میگیرد.
این مطالعه مروری شامل 53 کارآزمایی تصادفیسازی و کنترل شده است که این مداخلات را با گروههای کنترل متفاوت (اکثرا آموزشهای استاندارد رایج فعالیت جنسی که در مدارس ارائه میشود) مقایسه کردهاند. جستوجو برای کارآزماییها به هیچ کشوری محدود نبود، هرچند اکثر کارآزماییهای انتخاب شده در کشورهای پردرآمد انجام شده بودند، و تنها 4 کارآزمایی در کشورهای با درآمد متوسط و پایین (عمدتا گروههای با وضعیت اجتماعی ـ اقتصادی پایینتر) به انجام رسیده بود. مداخلات در مدارس، مراکز اجتماعی، مراکز بهداشتی درمانی و خانهها به اجرا درآمدند. برای مطالعاتی که امکان استخراج اطلاعات در آنها وجود داشت، متاآنالیز انجام شد.
تنها مداخلاتی که ترکیبی از روشهای آموزشی و جلوگیری از بارداری بودند (مداخلات چندگانه)، در پیگیری میانمدت و طولانیمدت توانستند میزان بارداری ناخواسته را کاهش دهند. نتایج مربوط به پیشامدهای رفتاری (ثانویه) در میان کارآزماییها متناقض بودند.
از محدودیتهای این مرور تکیه بر گزارشدهی شرکت کنندگان از رفتارهای خود بود که یک ضعف در دقت و متدولوژی کارآزماییها محسوب میشد.