پیشینه
سندروم تحریک بیشازحد تخمدان (OHSS) در سیکلهای فناوری تولیدمثل کمکی (ART ؛assisted reproductive technology)، یک بیماری ناشی از درمان است که برآورد میشود در نوع خفیف خود، دارای شیوع 20% تا 33% و در شکل متوسط یا شدید خود، 3% تا 8% باشد. این تعداد حتی ممکن است برای زنان در معرض خطر بالا، مانند افراد مبتلا به تخمدانهای پلیکیستیک یا عملکرد بالای تخمک از ذخیره تخمدانی بیشتر باشد.
اهداف
هدف این بررسی اجمالی (overview)، شناسایی و خلاصهسازی تمام شواهد حاصل از مرورهای سیستماتیک کاکرین درباره مداخلات بهمنظور پیشگیری یا درمان انواع متوسط، شدید و تام (overall) سندروم تحریک بیشازحد تخمدان (OHSS) در زوجهای مبتلا به کمباروری (subfertility) است که تحت سیکلهای ART قرار دارند.
روش های جستجو
مرورهای سیستماتیک منتشرشده کاکرین واجد شرایط برای ورود به این بررسی بودند که در مورد OHSS متوسط، شدید یا تام بهعنوان پیامد در سیکلهای ART، گزارش کرده بودند. همچنین ما پروتکلها و ثبت عنوانهای ارائهشده کاکرین را برای انتخابهای بعدی در این بررسی، شناسایی کردیم. شواهد تا 12 دسامبر 2016 موجود است. ما مرورها، پروتکلها و عناوین را از طریق جستوجو در پایگاه اطلاعاتی مرورهای سیستماتیک گروه زنان و باروری در کاکرین و Archie (سیستم مدیریت اطلاعات کاکرین) در جولای 2016 درباره اثربخشی مداخلات برای پیامدهای OHSS متوسط، شدید و تام شناسایی کردیم. ما انتخاب مرورهای سیستماتیک، استخراج دادهها و ارزیابی کیفیت را دوباره انجام دادیم. از ابزار AMSTAR (ارزیابی روششناختی کیفیت مرورهای سیستماتیک) برای ارزیابی کیفیت بررسیهای انتخابی استفاده کرده و از سیستم GRADE (نظام درجهبندی کیفیت شواهد و قدرت توصیهها) برای ارزیابی کیفیت شواهد برای هر پیامد، بهره بردیم. ما ویژگیهای مرورهای انتخابشده را در متن و جدولهای اضافی خلاصه کردیم.
معیارهای انتخاب
گردآوری و تحلیل دادهها
نتایج اصلی
ما در مجموع 27 مرور را در این بررسی برگزیدیم. این مرورها بهطور کلی بر اساس رتبهبندیهای AMSTAR، دارای کیفیت بالا بوده و مطالعات انتخابی، شواهدی را با کیفیت متفاوت از بسیار پائین تا بالا فراهم کرده بودند. ده مرور، در سه سال گذشته بهروزرسانی نشده بودند. هفت مرور، مداخلاتی را توصیف کرده بودند که نشاندهنده اثر مثبت بر کاهش میزان OHSS بود و یک مرور دیگر را بهعنوان «امیدبخش» (promising) طبقهبندی کردیم. همگی مداخلات مؤثر بهاستثنای یکی، تأثیر زیانباری بر پیامدهای بارداری نداشتند.
شواهد با کیفیت حداقل متوسط، بیانگر این است که پزشکان باید برای کاهش نرخ OHSS، مداخلات زیر را در سیکلهای ART در نظر داشته باشند:
- درمان با متفورمین، قبل و در حین سیکل ART برای زنان مبتلا به PCOS (شواهد با کیفیت متوسط).
- پروتکل آنتاگونیست هورمون آزادکننده گنادوتروپین (GnRH) در سیکلهای ART (شواهد با کیفیت متوسط).
- محرک آگونیست هورمون آزادکننده گنادوتروپین (GnRHa) در تخمک اهدایی یا برنامههای «تمام فریز» (شواهد با کیفیت متوسط).
شواهدی با کیفیت پائین یا بسیار پائین، نشان میدهد که پزشکان باید برای کاهش نرخ OHSS، مداخلات زیر را در سیکلهای ART در نظر داشته باشند:
- کلومیفن سیترات برای تحریک تخمدان کنترلشده در سیکلهای ART (شواهد با کیفیت پائین).
- کابرگولین (Cabergoline) در محدوده زمانی مصرف گنادوتروپین جفتی انسان (hCG) یا ذخیره تخمدانی، در سیکلهای ART (شواهد با کیفیت پائین).
- مایعات داخلوریدی (افزایشدهندههای پلاسما) در محدوده زمانی تجویز hCG یا ذخیره تخمدانی، در سیکلهای ART (شواهد با کیفیت بسیار پائین).
- پروژسترون برای پشتیبانی فاز لوتئال در سیکلهای ART (شواهد با کیفیت پائین).
- Coasting (توقف گنادوتروپینها)؛ مداخله نویدبخشی که نیاز به تحقیقات بیشتر برای کاهش OHSS دارد.
ما بر مبنای این بررسی، باید نتیجه بگیریم که در حال حاضر شواهد برای تأیید استفاده گسترده از انجماد جنین (cryopreservation)، ناکافی است.
نتیجهگیریهای نویسندگان
اکنون 27 مرور در کتابخانه کاکرین انجام شده که درباره OHSS در سیکلهای ART گزارش دادهاند، یا سعی کردهاند گزارش بدهند. ما چهار پروتکل مروری را شناسایی کردیم؛ اما عنوان ثبتشده جدیدی که بتواند بهصورت بالقوه در این بررسی در آینده انتخاب شود، نیافتیم. این بررسی، بهروزترین شواهد راجع به پیشگیری از OHSS را در سیکلهای ART از بین تمام مرورهای منتشرشده کاکرین موجود درباره ART، ارائه کرده است. پزشکان میتوانند از شواهد خلاصهشده در این بررسی، جهت انتخاب بهترین رژیم درمانی برای هر فرد استفاده کنند؛ رژیمی که نهتنها احتمال بروز OHSS را کاهش دهد، بلکه سایر پیامدها را مثل نرخ بارداری یا تولد زنده به خطر نیندازد. با این حال، فقدان مطالعات اولیه یا مرورهای بهروزرسانیشده جدید، نتایج مرور را محدود کرده بود. بهعلاوه، این بررسی میتواند توسط سیاستگذاران برای توسعه پروتکلها یا دستورالعملهای لوکال و منطقهای به کار گرفته شود و میتواند شکافهای آگاهی برای تحقیقات آینده را آشکار کند.
خلاصه به زبان ساده
مداخلات برای پیشگیری از سندروم تحریک بیشازحد تخمدان در سیکلهای لقاح آزمایشگاهی: بررسی مرورهای کاکرین
سوال مطالعه مروری
هدف این بررسی از مرورهای کاکرین، شناسایی و خلاصهسازی تمام شواهد حاصل از مرورهای سیستماتیک کاکرین درباره مداخلاتی است که میتوانند از سندروم تحریک بیشازحد تخمدان متوسط، شدید و تام در زوجهای مبتلا به کمباروری که تحت سیکلهای فناوری تولیدمثل کمکی (ART) (مانند لقاح آزمایشگاهی (IVF) و تزریق داخلسیتوپلاسمی اسپرم (ICSI)) قرار دارند، پیشگیری کرده یا آن را درمان کنند.
پیشینه
OHSS در سیکلهای ART، یک عارضه جانبی به دنبال تحریک تخمدان برای IVF است. این بیماری از طریق پاسخ بسیار زیاد تخمدان به داروهای هورمونی ایجاد شده و منجر به تخمدانهای بزرگشده و شیفت مایع از عروق خونی به حفره شکمی میشود که برای مثال، به نفخ شکم، خطر بالای ایجاد لخته درون عروق خونی (ترومبوز) و کاهش جریان خون به اندامهای حیاتی مثل کلیهها و کبد میانجامد. نوع خفیف OHSS، در حدود 20 تا 33 درصد از سیکلها مشاهده میشود؛ در حالی که شکل متوسط یا شدید آن در تقریباً 3 تا 8 درصد سیکلها یافت میشود و میتواند باعث بار جدی بیماری یا در صورت عدم درمان، حتی مرگومیر شود؛ بنابراین شناسایی رژیمهای درمانی و مداخلاتی که میتوانند بروز OHSS را کاهش دهند، اهمیت دارد.
ویژگیهای مطالعه
ما در مجموع 27 مرور ART کاکرین با کیفیت بالا پیدا کریم که قابل انتخاب برای این بررسی بودند. هدف این مرورها، آگاهی دادن پیرامون OHSS در سیکلهای IVF یا ICSI بود. ما مرورهای مربوط به تلقیح داخلرحمی و القای تخمکگذاری را انتخاب نکردیم. شواهد تا 12 دسامبر 2016 موجود است.
نتایج اصلی
از 27 مرور انتخابی در این بررسی، 10 مرور در سه سال گذشته بهروزرسانی نشده بودند.
هفت مرور، مداخلاتی را توصیف کرده بودند که نشاندهنده اثر مثبت بر کاهش میزان OHSS بود و یک مرور دیگر را بهعنوان «امیدبخش» طبقهبندی کردیم. همگی مداخلات مؤثر بهاستثنای یکی، تأثیر زیانباری بر پیامدهای بارداری نداشتند.
شواهد با کیفیت حداقل متوسط، بیانگر این است که پزشکان باید برای کاهش نرخ OHSS، مداخلات زیر را در سیکلهای ART در نظر داشته باشند:
- درمان با متفورمین، قبل و در حین سیکل ART برای زنان مبتلا به PCOS (شواهد با کیفیت متوسط).
- پروتکل آنتاگونیست هورمون آزادکننده گنادوتروپین (GnRH) در سیکلهای ART (شواهد با کیفیت متوسط).
- محرک آگونیست GnRH (GnRHa) در تخمک اهدایی یا برنامههای «تمام فریز» (شواهد با کیفیت متوسط).
شواهدی با کیفیت پایین یا بسیار پایین، نشان میدهد که پزشکان باید برای کاهش نرخ OHSS، مداخلات زیر را در سیکلهای ART در نظر داشته باشند:
- کلومیفن سیترات برای تحریک تخمدان کنترلشده در سیکلهای ART (شواهد با کیفیت پائین).
- کابرگولین در محدوده زمانی مصرف گنادوتروپین جفتی انسان (hCG) یا ذخیره تخمدانی در سیکلهای ART (شواهد با کیفیت پائین).
- مایعات داخلوریدی (افزایشدهندههای پلاسما) در محدوده زمانی تجویز hCG یا ذخیره تخمدانی در سیکلهای ART (شواهد با کیفیت بسیار پائین).
- پروژسترون برای پشتیبانی فاز لوتئال در سیکلهای ART (شواهد با کیفیت پائین).
یک مداخله نویدبخش برای کاهش OHSS که نیاز به تحقیقات بیشتر دارد، Coasting (توقف گنادوتروپینها) است. ما بر مبنای این بررسی، باید نتیجه بگیریم که در حال حاضر شواهد برای تأیید استفاده گسترده از انجماد تمام جنینها و جایگزینی آنها بعد از برطرف شدن OHSS، ناکافی است.
پزشکان میتوانند از شواهد خلاصهشده در این بررسی، جهت انتخاب بهترین رژیم درمانی برای هر فرد استفاده کنند؛ رژیمی که نهتنها احتمال بروز OHSS را کاهش دهد، بلکه سایر پیامدها مثل نرخ بارداری یا تولد زنده را به خطر نیندازد. با این حال، فقدان مطالعات اولیه یا مرورهای بهروزرسانیشده جدید، نتایج مرور را محدود کرده بود. بهعلاوه، این بررسی میتواند توسط سیاستگذاران برای توسعه پروتکلها یا دستورالعملهای محلی و منطقهای بهکار گرفته شود و شکافهای آگاهی را برای تحقیقات آینده آشکار کند.