در تمامی کشورهایی با درآمد پائین، متوسط و بالا، نیاز به گستره‌ای از استراتژی‌های مربوط به نیروی کار برای پاسخ‌گویی به نیازهای سیستم سلامت احساس می‌شود. افراد غیر پزشک که نسخه‌نویسی را انجام می‌دهند، شامل پرستاران، داروسازان، متخصصین بهداشت حرفه‌ای، و دستیاران پزشکان به جای پزشکان، به عنوان صاحب اصلی نقش نسخه‌نویسی، هستند، و این یک رویکرد جهت بهبود دسترسی به داروها محسوب می‌شود.

بررسی پیامدهای بالینی، پیامدهای گزارش شده توسط بیماران، و استفاده از منابع، در رابطه با نسخه‌های نوشته شده توسط افراد غیر پزشک در مدیریت بیماری‌های حاد و مزمن در سطوح مراقبت از اولیه و ثانویه، در مقایسه با نسخه‌نویسی توسط پزشکان (روش متداول).

در بانک‌های اطلاعاتی از جمله CENTRAL؛ MEDLINE؛ Embase، و پنج بانک اطلاعاتی دیگر در 19 جولای 2016 جست‌وجو کردیم. همچنین جست‌وجویی را در منابع علمی خاکستری و جست‌وجوی دستی را در فهرست منابع مقالات مرتبط انجام دادیم.

کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی و کنترل شده (randomised controlled trials; RCTs)، RCTهای خوشه‌ای (cluster RCT)، مطالعات کنترل شده قبل‐و‐بعد (controlled before‐and‐after; CBA) (با حداقل دو مداخله و دو سایت کنترل)، و مطالعات سری زمانی منقطع (با حداقل سه مشاهده قبل و پس از انجام مداخله) که به مقایسه موارد زیر پرداختند: 1‐ مقایسه نسخه‌های نوشته شده توسط افراد غیر پزشک و پزشک در شرایط مراقبت حاد؛ 2‐ مقایسه نسخه‌های نوشته شده توسط افراد غیر پزشک و پزشک در مراقبت‌های مزمن؛ 3‐ مقایسه نسخه‌های نوشته شده توسط افراد غیر پزشک و پزشک در سطوح مراقبت ثانویه؛ 4‐ مقایسه نسخه‌های نوشته شده توسط افراد غیر پزشک و پزشک در سطوح مراقبت اولیه؛ 5‐ مقایسه بین گروه‌های مختلف نسخه‌نویس غیر پزشک؛ و 6‐ مقایسه افراد ارائه دهنده مراقبت سلامت غیر پزشک که دوره آموزشی نسخه‌نویسی رسمی را گذرانده‌اند با مواردی که دوره ندیده‌اند.

از روش‌های استاندارد روش‌شناسی (methodology) مورد نظر کاکرین استفاده کردیم. دو نویسنده مرور به‌طور مستقل از هم به مرور مطالعات جهت انتخاب، استخراج داده‌ها، و ارزیابی کیفیت مطالعه پرداخته و اختلاف‌ نظرها را با تبادل نظر با هم مرتفع کردند. دو نویسنده به‌طور جداگانه وجود خطر سوگیری (bias) را در مطالعات با استفاده از معیارهای EPOC بررسی کردند. در صورتی که مطالعات یک تاثیر درمانی مشابه را بررسی کردند، متاآنالیز را با استفاده از مدل اثر ثابت (fixed‐effect model) انجام دادیم، و حجم نمونه کوچک را در نظر داشتیم. در صورت وجود ناهمگونی بالینی یا آماری، پیامدها را با مدل اثرات تصادفی (random‐effects model) مقایسه کردیم.

عداد 46 مطالعه (با 37,337 شرکت‌کننده) وارد شدند؛ در 26 مطالعه نسخه‌های نوشته شده توسط پرستاران و در 20 مطالعه توسط داروسازان بررسی شدند. در 45 مطالعه نسخه‌نویسی افراد غیر پزشک به عنوان جزئی از درمان، با نسخه‌نویسی پزشکان به عنوان مراقبت متداول مقایسه شد. یک مطالعه دیگر نیز نسخه‌نویسی پرستاران را تحت حمایت گایدلاین‌ها با نسخه‌نویسی معمول توسط پرستاران مقایسه کرد. هیچ مطالعه‌ای یافت نشد که در آن نسخه‌نویسی توسط دیگر متخصصان سلامت بررسی شده باشد. آموزش مورد نیاز برای نسخه‌نویسی غیر از پزشکان در کشورها و شرایط مختلف با هم متفاوت بود.

انجام متاآنالیز از مارکرهای مطرح کننده بیماری‌های مزمن (فشار خون سیستولیک، هموگلوبین گلیکوزیله، و لیپوپروتئین با چگالی پائین)، تاثیر مثبتی را به نفع گروه مداخله نشان داد. شواهدی با قطعیت متوسط در رابطه با مطالعات مربوط به فشار خون طی 12 ماه (تفاوت میانگین (MD): 5.31‐ میلی‌متر جیوه؛ 95% CI؛ 6.46‐ تا 4.16‐؛ 12 مطالعه، 4229 شرکت‌کننده) و لیپوپروتئین با چگالی پائین (MD: ‐0.21؛ 95% CI؛ 0.29‐ تا 0.14‐؛ 7 مطالعه، 1469 شرکت‌کننده) وجود داشت؛ به دلیل وجود تناقضات جدی (ناهمگونی قابل‌توجه)، مداخلات چند وجهی، و استقلال در نسخه‌نویسی، سطح قطعیت شواهد را از بالا کاهش دادیم. شواهدی با قطعیت بالا در رابطه با مطالعات مقایسه‌ای مربوط به مدیریت هموگلوبین گلیکوزیله در 12 ماه وجود داشت (MD: ‐0.62؛ 95% CI؛ 0.85‐ تا 0.38‐؛ 6 مطالعه، 775 شرکت‌کننده). علی‌رغم اینکه به نظر می‌رسید تفاوت اندکی در پایبندی به مصرف دارو میان مطالعات وجود داشت، متاآنالیز انجام شده از پیامدهای پیوسته از چهار مطالعه حاکی از آن بود که میزان پایبندی به مصرف دارو در گروهی که نسخه را از غیر پزشک دریافت کردند، بیشتر بود (MD: 0.15؛ 95% CI؛ 0.00 تا 0.30، 4 مطالعه، 700 شرکت‌کننده). قطعیت شواهد مربوط به میزان پایبندی به مصرف دارو را به دلیل احتمال جدی وجود سوگیری عملکرد (performance bias) در سطح متوسط برآورد کردیم. علی‌رغم وجود تفاوت اندکی که در عوارض جانبی مربوط به بیماران میان گروه‌های درمانی دیده شد، قطعیت شواهد مربوطه را به دلیل غیر مستقیم بودن (indirectness) آنها پائین برآورد کردیم، چراکه طیف عوارض جانبی با مداخله ارتباطی نداشت و در بسیاری از مطالعات گزارش‌های کافی در رابطه با عوارض جانبی وجود نداشت.

بیماران به‌طور کلی از مراقبت نسخه‌نویسان غیر پزشک رضایت داشتند (14 مطالعه، 7514 شرکت‌کننده). از آن‌جا که میزان رضایت از نسخه ارائه شده فقط در یک مطالعه مورد بررسی قرار گرفت (غیر مستقیم بودن)، و استفاده اندک از ابزار معتبر در اندازه‌گیری میزان رضایت بیماران، سطح قطعیت شواهد را از بالا به متوسط تقلیل دادیم. یک متاآنالیز که در رابطه با کیفیت زندگی مربوط به سلامت انجام شد (SF‐12 و SF‐36)، تفاوتی اندک را به نفع مراقبت‌ نسخه‌نویسان غیر پزشک برای نمرات جزء فیزیکی (MD: 1.17؛ 95% CI؛ 0.16 تا 2.17)، و نمرات جزء منتال (MD: 0.58؛ 95% CI؛ 0.40‐ تا 1.55) پیدا کرد. با این حال، معیار کیفیت زندگی شاید بتواند بیشتر بیانگر مراقبت ترکیبی باشد تا جزء نسخه‌نویسی مراقبت، و به همین دلیل به‌خاطر غیر مستقیم بودن اندازه‌گیری این تاثیر، قطعیت شواهد را در سطح متوسط برآورد کردیم. طیف گسترده‌ای از معیارهای استفاده از منابع در مطالعات وجود داشت که تفاوت اندکی را میان گروه‌های بستری در بیمارستان، ویزیت‌های اورژانسی، و ویزیت‌های سرپایی نشان دادند. در اکثر مطالعاتی که استفاده از دارو را گزارش کردند، در نسخه‌های نوشته شده توسط افراد غیر پزشک داروهای بیشتر با دوز بالاتری از آنها تجویز شد، و تنوع دارویی نسبت به نسخه‌های پزشک بیشتر بود.

وجود خطر سوگیری در مطالعات به‌طور کلی برای سوگیری انتخاب (selection bias) (تولید تصادفی توالی (random sequence generation))، سوگیری تشخیص (detection bias) (کورسازی (blinding) ارزیابی پیامد)، سوگیری ریزش نمونه (attrition bias) (ناکامل بودن اطلاعات پیامدها)، و سوگیری گزارش‌دهی (reporting bias) (گزارش‌دهی انتخابی (selective reporting)) پائین بود. وجود خطر سوگیری انتخاب (selection bias) (پنهان‏‌سازی تخصیص (allocation concealment)) و دیگر سوگیری‌ها نامشخص بود. خطر سوگیری عملکرد (performance bias) (کورسازی شرکت‏‌کنندگان و پرسنل) بالا بود.

یافته‌ها حاکی از آن است که نسخه‌نویسان غیر پزشک به‌طور متفاوت از هم و با درجات بالایی از استقلال در شرایط مختلف عمل کردند، و کارایی آنها با پزشکان برابر بود. نسخه‌نویسان غیر پزشک می‌توانند پیامدهای مشابهی را برای فشار خون سیستولیک، هموگلوبین گلیکوزیله، لیپوپروتئین با چگالی پائین، پایبندی به دارو، رضایت بیمار و کیفیت زندگی مرتبط با سلامت ارائه دهند. به دلیل ناهماهنگی و تنوع در گزارش‌دهی میان مطالعات، تعیین تاثیر نسخه‌نویسی توسط غیر پزشک در مقایسه با پزشک برای عوارض جانبی و پیامدهای استفاده از منابع دشوار بود. لازم است تلاش بیشتری برای انجام مطالعات دقیق‌تر صورت گیرد که بتوانند به درستی پیامدهای بالینی، پیامدهای مربوط به بیماران، و استفاده از منابع و پیامدهای اقتصادی نسخه‌نویسی غیر پزشک را در کشورهای پردرآمد و کم‌درآمد تعیین کنند.