پیشینه
فلوفنازین یک داروی آنتیسایکوتیک تیپیک از گروه آنتیسایکوتیکهای فنوتیازینی است. این دارو به طور گستردهای در درمان اسکیزوفرنی استفاده میشود. با این حال با ظهور داروهای آنتیسایکوتیک آتیپیک، استفاده از این دارو کاهش یافته است.
اهداف
سنجش پیامدهای (هم مضرات و هم مزایا) اثربخشی بالینی، ایمنی و مقرون بهصرفه بودن فلوفنازین خوراکی در مقایسه با آنتیسایکوتیکهای آتیپیک در درمان اسکیزوفرنی.
روش های جستجو
ما پایگاه ثبت مرکزی مطالعات کاکرین (Cochrane Central Register of Studies) را جستوجو کردیم (25 آپریل 2013). همچنین به منظور جستوجوی اقتصادی، ما پایگاه اطلاعاتی اقتصاد سلامت گروه اسکیزوفرنی در کاکرین (Cochrane Schizophrenia Group Health Economic Database ؛CSzGHED) را تا 31 ژانویه 2014 جستوجو کردیم.
معیارهای انتخاب
معیار انتخاب ما همه کارآزماییهای تصادفیسازی و کنترلشده (RCTs) بود که در آنها فلوفنازین (خوراکی) با هر آنتیسایکوتیک آتیپیک خوراکی دیگری مقایسه شده بود.
گردآوری و تحلیل دادهها
نویسندگان مطالعه مروری به طور مستقل، استنادها (citations) را بازرسی و دادهها را استخراج و کیفیت شواهد را ارزیابی کردند. برای دادههای دوتایی همگن (homogeneous dichotomous)، خطر نسبی (RR) و 95% فاصله اطمینان (CI) را محاسبه کردیم. همچنین برای دادههای پیوسته، میانگینهای تفاوت (MD) را محاسبه کردیم. ما خطر سوگیری (Bias) را برای مطالعات انتخاب شده بررسی و برای سنجش و ارزیابی کیفیت شواهد از GRADE (درجهبندی توصیهها، ارزیابی، ارتقا و بررسی؛ Grading of Recommendations Assessment, Development and Evaluation) استفاده کردیم.
نتایج اصلی
چهار مطالعه تصادفی با 202 فرد مبتلا به اسکیزوفرنی انتخاب شدند. فلوفنازین خوراکی با آمیسولپرید (amisulpride)، رسپریدون (risperidone)، کواتیاپین (quetiapine) و الانزاپین (olanzapine)، مقایسه شده بود.
هیچ تفاوتی میان فلوفنازین خوراکی با آمیسولپرید، در زمینه حالات ذهنی با استفاده از «مقیاس مختصر درجهبندی روانپزشکی» (Brief Psychiatric Rating Scale به صورت اختصاری BPRS) وجود نداشت (1 RCT؛ n = 57؛ MD؛ 5.10؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 2.35 - تا 12.55؛ شواهد با کیفیت بسیار پائین). همچنین هیچ تفاوتی میان فلوفنازین خوراکی و آمیسولپرید در خصوص ترک زودرس مطالعه به هر دلیلی وجود نداشت (2 RCT؛ n = 98؛ RR؛ 1.19؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 0.63 تا 2.28؛ شواهد با کیفیت بسیار پائین) اکثر افرادی که فلوفنازین خوراکی استفاده میکردند در مقایسه با آمیسولپرید، به یک داروی آنتیکولینرژیک احتیاج داشتند (1 RCT؛ n = 36؛ RR؛ 7.82؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 1.07 تا 57.26؛ شواهد با کیفیت بسیار پائین). هیچ دادهای درباره پیامدهای مهم مانند عود، تغییر در مهارتهای زندگی، کیفیت زندگی یا مقرون بهصرفه بودن گزارش نشده بود.
دادههای به دست آمده از مقایسه فلوفنازین با رسپریدون، نشان دادند که تفاوتی از نظر «پاسخ بالینیمهم» (1 RCT؛ n = 26؛ RR؛ 0.67؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 0.13 تا 3.35؛ شواهد با کیفیت بسیار پائین) و همچنین از نظر ترک زودرس مطالعه به دلیل ناکارآمدی، (1 RCT؛ n = 25؛ RR؛ 1.08؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 0.8 تا 15.46؛ شواهد با کیفیت بسیار پائین) تفاوتی میان این دارو وجود ندارد. هیچ دادهای درباره عود، تغییر در مهارتهای زندگی، کیفیت زندگی، عوارض جانبی اکستراپیرامیدال، یا مقرون بهصرفه بودن گزارش نشده بود.
همچنین هیچ تفاوتی میان فلوفنازین خوراکی با کواتیاپین از نظر «پاسخ بالینی مهم» (1 RCT؛ n = 25؛ RR؛ 0.62؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 0.12 تا 3.07؛ شواهد با کیفیت بسیار پائین) و ترک زودرس مطالعه به هر دلیلی (1 RCT؛ n = 25؛ RR؛ 0.46؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 0.05 تا 4.46؛ شواهد با کیفیت بسیار پائین) وجود نداشت. هیچ دادهای درباره عود، تغییر در مهارتهای زندگی، کیفیت زندی؛ عوارض جانبی اکستراپیرامیدال؛ یا مقرون بهصرفه بودن گزارش نشده بود.
فلوفنازین در مقایسه با الانزاپین، هیچ برتری و مزیتی از نظر «پاسخ بالینی مهم» نداشت (1 RCT؛ n = 60؛ RR؛ 1.33؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 0.86 تا 2.07؛ شواهد با کیفیت بسیار پائین). همچنین فلوفنازین در مقایسه با الانزاپین، در بروز آکاتیزیا (akathisia)؛ (1 RCT؛ n = 60؛ RR؛ 3.00؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 0.90 تا 10.01؛ شواهد با کیفیت بسیار پائین) یا در ترک زودرس مطالعه (1 RCT؛ n = 60؛ RR؛ 3.00؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 0.33 تا 27.23؛ شواهد با کیفیت بسیار پائین) برتری نداشت. هیچ دادهای درباره عود، تغییر در مهارتهای زندگی، کیفیت زندگی، یا مقرون بهصرفه بودن گزارش نشده بود.
نتیجهگیریهای نویسندگان
سنجش پاسخ بالینی و حالات ذهنی، تفاوتی را میان فلوفنازین و آمیسولپرید، رسپریدون، کواتیاپین یا النزاپین نشان نمیدهد (برجسته نمیسازد). میزان زیاد عوارض جانبی نیز برای وجود تفاوتی اساسی میان فلوفنازین و داروهای جدید غیرمتقاعدکننده است. همه مطالعات انتخاب شده خطر اساسی از خطر سوگیری درباره گزارش عوارض جانبی داشتند و این سوگیری در جهت داروهای جدید بود. این چهار مطالعه کوتاه و کوچک اطلاعاتی درباره مزایا یا معایب نسبی فلوفنازین خوراکی در مقایسه با آنتیسایکوتیکهای جدیدتر ارائه نکرده بودند.
خلاصه به زبان ساده
مقایسه اثربخشی یک آنتیسایکوتیک قدیمی (فلوفنازین خوراکی) با آنتیسایکوتیکهای جدیدتر در درمان اسکیزوفرنی
پیشینه
افراد مبتلا به اسکیزوفرنی غالباً صداهایی را میشنوند یا چیزهایی را میبینند (توهم) و باورهای عجیب و غریب (هذیان) دارند. اسکیزوفرنی یک بیماری آزاردهنده و ناتوانکننده (distressing and debilitating) است. درمان اصلی اسکیزوفرنی، داروهای آنتیسایکوتیک است. فلوفنازین یک آنتیسایکوتیک قدیمی است که اولین فرمولاسیون آن در دهه 1950 بود. این دارو در درمان سایکوزهای اسکیزوفرنی موثر است. با این حال این دارو میتواند عوارض جانبی جدی مخصوصاً اختلالات حرکتی ایجاد کند. فلوفنازین به عنوان یک داروی پایینآورنده مود و خُلق شناخته میشود. این دارو گران نیست اما ظهور داروهای آنتیسایکوتیک جدیدتر با عارضه جانبی کمتر در زمینه اختلال حرکتی، کاربرد فلوفنازین و بازار آن را کاهش داده است.
روشهای جستوجو
یک جستوجوی الکترونیکی از مرکز ثبت مطالعات اسکیزوفرنی کاکرین در سال 2013 انجام دادیم. نویسندگان مطالعه مروری، در جستوجوی کارآزماییهایی بودند که افراد مبتلا به اسکیزوفرنی را برای دریافت فلوفنازین خوراکی یا آنتیسایکوتیکهای آتیپیک به طور تصادفی انتخاب کرده بودند. در نهایت چهار مطالعه با 202 فرد مبتلا به اسکیزوفرنی انتخاب شد. کارآزماییها فلوفنازین را با آمیسولپرید، رسپریدون، کواتیاپین یا الانزاپین مقایسه کرده بودند.
نتایج
دادهها نشان میدهند فلوفنازین خوراکی در بهبود حالات ذهنی نه بدتر از آمیسولپرید است، نه بهتر از آن. با این حال اکثر افرادی که فلوفنازین دریافت میکنند، نیازمند داروهای آنتیکولینرژیک هستند (داروهایی که به برطرف شدن طیفی از نشانهها مانند حرکات غیر ارادی ماهیچهها، فشارخون بالا و بیخوابی کمک میکنند).
دادههای بهدست آمده از کارآزماییهایی که فلوفنازین را با رسپریدون، کواتیاپین یا الانزپین مقایسه کرده بودند، نشان میدهند که این داروها هیچ مزیت و برتری بر یکدیگر ندارند. دادههای مربوط به عوارض جانبی فقط در کارآزماییای گزارش شد که در آن، فلوفنازین با الانزاپین مقایسه شده بود. بروز آکاتیزیا - یک اختلال حرکتی - در بین گروههای درمانی مشابه بود.
کیفیت شواهد
شواهد بهدست آمده از این چند مطالعه، ضعیف و با کیفیت پائین است و شامل تعداد اندک شرکتکنندگان است. شواهد این چند مطالعه، اطلاعات کلی واضحی درباره بهتر یا بدتر بودن فلوفنازین خوراکی نسبت به آنتیسایکوتیکهای آتیپیک در درمان افراد مبتلا به اسکیزوفرنی فراهم نمیکنند. دادهها برای پیامدهای مهم مانند عود، بستری در بیمارستان، رضایت، هزینهها و کیفیت زندگی موجود نیست. گزارش دادههای مربوط به عوارض جانبی ضعیف و ناچیز بود. پژوهشهای آتی با مقیاس بزرگ، باید برای گزارش این پیامدهای مهم انجام شود.
نتیجهگیری
فلوفنازین قیمت پائینی دارد و کاملاً (بهطور گسترده) در دسترس است. بنابراین محتمل است که این دارو یکی از پرکاربردترین درمانهای اسکیزوفرنی در سرتاسر جهان باقی بماند. با این حال شواهد تازه و بهدستآمده از کارآزماییهای تصادفیسازی و کنترلشده، دربارۀ اثربخشی این دارو در مقایسه با آنتیسایکوتیکهای آتیپیک غیرواضح و نامعلوم است.