پیشینه
بیماری پیوند علیه میزبان (GvHD) یکی از علل اصلی مریضی و مرگومیر بعد از پیوند سلول بنیادی خونساز است که در 65-6% از دریافتکنندگان رخ میدهد. در حال حاضر، روش اصلی درمان GvHD مزمن، کورتیکواستروئیدهایی هستند که اغلب به صورت ترکیبی با دیگر عوامل سرکوبکننده سیستم ایمنی در افراد دچار علائم مقاومتی نسبت به استروئید استفاده میشود. هیچ روش درمانی به ثبت رسیده استانداردی برای GvHD مزمن مقاوم به استروئید وجود ندارد. از جمله روشهای درمانی برای این بیماران عبارتست از اکستراکورپورال فوتوفرزیس (ECP)، یک روش درمان تعدیلکننده سیستم ایمنی که در آن سلولهای تکهستهای خون محیطی به روش ex vivo (در محیط آزمایشگاه) جمعآوری شده، در معرض عامل فوتواکتیو 8-متوکسی پسورالن (methoxypsoralen-8) و اشعه ماوراء بفنش قرار داده شده و سلولهای درمانشده مجددا به بدن تزریق میشوند. مکانیزمهای عمل ECP به صورت کامل شناخته نشدهاند. این مطالعه، یک نسخه بهروز شده از اولین مطالعه مروری نظاممند کاکرین است که برای اولین بار در سال 2014 منتشر شد.
اهداف
ارزیابی اثربخشی و ایمنی ECP، در مدیریت بیماری مزمن پیوند علیه میزبان (GvHD) در کودکان و بزرگسالان بعد از پیوند سلول بنیادی خونساز.
روش های جستجو
در پایگاه کارآزماییهای بالینی ثبت شده کاکرین (CENTRAL؛ Cochrane Central Register of Controlled Trials) (شماره 9، 2015)، و پایگاههای اطلاعاتی MEDLINE و EMBASE از بدو تأسیس آنها تا 23 سپتامبر 2015 به جستوجو پرداختیم. همچنین، فهرست منابع مطالعاتی را که انتظار میرفتند مرتبط با حوزه پژوهش باشند، بدون اعمال هیچ نوع محدودیت زبانی، جستوجو کردیم. ما در 8 مزکز ثبت کارآزماییها و 5 چکیده مقالات کنفرانسها در تاریخ 29 سپتامبر 2015 به جستوجو پرداختیم.
معیارهای انتخاب
کارآزماییهای تصادفیسازی و کنترل شدهای (RCT) که به مقایسه ECP، با یا بدون روشهای درمانی جایگزین در مقابل روشهای درمانی جایگزین به تنهایی، در بیماران کودک مبتلا به بیماری پیوند علیه میزبان بعد از پیوند سلول بنیادی خونساز پرداخته بودند.
گردآوری و تحلیل دادهها
دو نویسنده مطالعه مروری نظاممند به صورت مستقل از هم انتخاب مطالعات را انجام دادند. ما اختلاف نظرات موجود را درباره انتخاب کارآزماییها از طریق مشورت با سومین نویسنده این مطالعه، حل و فصل کردیم.
نتایج اصلی
هیچ مطالعه اضافهای در این مطالعه مروری بهروز شده (2015) یافت نشد. در مجموع، هیچ مطالعهای برای ورود به این مطالعه با معیارهای انتخاب مطابقت نداشتند.
نتیجهگیریهای نویسندگان
از آنجایی که در نسخه اصلی و اولین نسخه بهروز رسانی شده این مطالعه هیچ RCT یافت نشد، کارایی اکستراکورپورال فوتوفرزیس (ECP) در درمان بیماری مزمن پیوند علیه میزبان در بیماران کودک، بعد از پیوند سلول بنیادی خونساز براساس RCT، نمیتواند ارزیابی شود. توصیههای کنونی تنها مبتنی بر مطالعات مشاهدهای و گذشتهنگر هستند. بنابراین، در حالت ایدهآل، بهتر است ECP تنها به صورت کارآزماییهای کنترل شده استفاده شود. با وجود این، اجرای RCT در میان این جمعیت از بیماران به دلایلی چون محدود بودن تعداد بیماران، بروز بیماری به اشکال متنوع و عدم وجود معیار پاسخی که به درستی تعریف شده باشد، چالشبرانگیز خواهد بود. همکاریهای بینالمللی، کارآزماییهای چندمرکزی و تأمین مالی مناسب برای اجرای چنین کارآزماییهایی موردنیاز خواهد بود. اگر تصمیمات درمانی بر پایه دادههای بالینی در راستای تأیید ECP اتخاذ میشوند، بهتر است بیماران از نظر منفعتها و بروز عوارض جدی به دقت پایش شوند. به علاوه بهتر است تلاشهایی به منظور تسهیم این اطلاعات با سایر پزشکان صورت پذیرد، مانند راهاندازی پایگاههای نگهداری از موارد ثبتشده، درباره بیماران کودکی که با استفاده از ECP درمان شدهاند.
خلاصه به زبان ساده
درمان بیماری مزمن «پیوند علیه میزبان» (graft-vs-host) به روش اکستراکورپورال فوتوفرزیس (ECP) بعد از پیوند سلول بنیادی خونساز در بیماران کودک
پیشینه
بیماری مزمن پیوند علیه میزبان (graft-vs-host) یک عارضه شایع است که بعد از پیوند سلول بنیادی خونساز (HSCT؛ پیوند سلولهای بنیادی شکلدهنده خون) بروز میکند. سلولهای دفاعی (سلولهای سفید) فرد اهداکننده، سلولهای بدن فرد بیمار را به عنوان بیگانه (غیرخودی) تلقی میکند. بنابراین، سلولهای دفاعی پیوند داده شده به سلولهای فرد بیمار حمله میکنند. ارگانهای اصلی که نسبت به سایر ارگانهای بدن بیشتر دچار صدمه میشوند، پوست، کبد و رودهها هستند. این واکنش دفاعی ممکن است منجر به التهاب حاد (تورم ناگهانی) و تغییر مزمن (بلندمدت) ارگانها (مانند فیبروز، زخم شدن ریهها) شود. اولین مرحله درمانی عبارتست از استفاده از داروهای سرکوبکننده ایمنی (که مقاومت سیستم ایمنی بدن را کاهش میدهد) به صورت کورتیکواستروئیدها در ترکیب با سایر مواد سرکوبکننده ایمنی در موارد مقاومتی (مواردی که بیماری در برابر درمان مقاوم است). انتظار میرود این داروها به سرکوب حملات سلولهای فرد بیمار که سیستم ایمنی را درگیر میکند، بیانجامد. اثربخشی محدود و عوارض جانبی جدی این داروها منجر به کاربرد رویکردهای جایگزین متعددی شده است.
اکستراکورپورال فوتوفرزیس (ECP)، یک شیوه درمان تعدیلکننده سیستم ایمنی است که طی آن سلولهای ایمنی در فضایی خارج از بدن، از خون محیطی او جمعآوری میشود. این سلولهای جمعآوریشده در معرض یک عامل فتواکتیو (یک ماده شیمیایی که در معرض نور واکنش نشان میدهد، مانند 8- متوکسی پسورالن (methoxypsoralen-8)) و پس از آن اشعه ماوراء بنفش A قرار گرفته و مجددا به داخل بدن تزریق میشود. توصیههای اخیر چندین مطالعه کارآزمایی صورت گرفته پیشنهاد میکند که لازم است روش درمان ECP در بیماران کودک مبتلا به بیماری مزمنِ پیوند علیه میزبان بررسی شود.
ویژگیهای مطالعه
برای یافتن RCTها (مطالعات بالینی که در آن افراد به صورت تصادفی در یکی از دو یا چند گروه تحت درمان قرار داده میشوند) در پایگاههای اطلاعاتی علمی که با هدف ارزیابی اثربخشی و ایمنی ECP در مدیریت بیماری مزمن پیوند علیه میزبان (graft-vs-host) در کودکان و نوجوانان (زیر 18 سال) بعد از پیوند سلولهای بنیادی خونساز (HSCT) طراحی شده بودند، به جستوجو پرداختیم.
نتایج اصلی
در نسخه اصلی این مطالعه مروری و این نسخه بهروز شده که در سال 2015 انجام شد، هیچ RCT که کارایی ECP را در بیماران کودک مبتلا به بیماری مزمن پیوند علیه میزبان (graft-vs-host) بعد از پیوند سلول بنیادی خونساز (HSCT) تحلیل کرده باشد، یافت نشد. توصیههای کنونی تنها بر مبنای مطالعات گذشتهنگر (یک مطالعه که در آن نتایج پیش از شروع مطالعه در شرکتکنندگان به وقوع پیوسته است) یا مشاهدهای (یک مطالعه که در آن محققین به دنبال اعمال مداخله نبوده و به سادگی روند بروز رخدادها را مشاهده میکنند) ارائه میشوند. بنابراین، در حالت ایدهآل، بهتر است ECP تنها در قالب RCT روی بیماران کودک به کار گرفته شود. ECP ممکن است در درمان افرادی که مبتلا به بیماری مزمن GvHD مقاوم به استروئید هستند، مطرح باشد، اما باید در نظر داشته باشیم که این نوع درمان با شواهد قوی پشتیبانی نمیشود. اگر تصمیمات درمانی بر پایه دادههای بالینی در راستای تأیید ECP اتخاذ میشوند، بهتر است بیماران از نظر منفعتها و بروز عوارض جدی به دقت پایش شده و تلاشهایی به منظور تسهیم این اطلاعات با سایر پزشکان صورت پذیرد، مانند راهاندازی پایگاههای نگهداری از موارد ثبتشده، درباره بیماران کودکی که با استفاده از ECP درمان شدهاند.