پیشینه
استئوآرتریت زانو شایع است و طیفی از بیماری را از نازک شدن زودرس غضروف تا از دست دادن تمام ضخامت غضروف (full‐thickness cartilage loss)، فرسایش استخوان و بدشکلی (deformity) نشان میدهد. بسیاری از مطالعات نتایج خود را بر اساس شدت بیماری در ابتدا یا زمان ورود طبقهبندی نمیکنند.
اهداف
ارزیابی مزایا و مضرات مداخله جراحی برای مدیریت استئوآرتریت علامتدار خفیف تا متوسط زانو که به صورت درد زانو و شواهد رادیوگرافی از استئوآرتریت غیرمرحله انتهایی (درجه 1، 2، 3 از مقیاس Kellgren‐Lawrence یا معادل آن روی MRI/آرتروسکوپی) تعریف شد. پیامدهای مورد نظر شامل درد، عملکرد، پیشرفت رادیوگرافیکی، کیفیت زندگی، عوارض جانبی جدی کوتاهمدت، نرخهای جراحی مجدد و ترک مطالعه به دلیل عوارض جانبی بودند.
روش های جستجو
ما در پایگاه ثبت مرکزی کارآزماییهای کنترلشده کاکرین (CENTRAL ؛Cochrane Central Register of Controlled Trails)؛ MEDLINE و Embase تا می 2018 جستوجو کردیم. همچنین ما در ClinicalTrials.gov و پلتفرم بینالمللی ثبت کارآزماییهای بالینی سازمان جهانی بهداشت (WHO) برای کارآزماییهای در حال انجام جستوجو کردیم. در صورتی که به نظر میرسید برخی و نه همه شرکتکنندگان واجد شرایط ما برای ورود به مطالعه بودند، با نویسندگان کارآزماییها تماس گرفتیم.
معیارهای انتخاب
ما کارآزماییهای تصادفیسازی و کنترل شده مربوط به مقایسه مداخلات جراحی را با غیرجراحی (شامل گروههای کنترل ساختگی و دارونما (placebo)، ورزش یا فیزیوتراپی و داروهای مسکن یا سایر داروها)، درمانهای تزریقی و کارآزماییهایی که یک نوع از مداخله جراحی را با مداخله جراحی دیگر در افراد مبتلا به استئوآرتریت علامتدار خفیف تا متوسط زانو مقایسه کردند، وارد کردیم.
گردآوری و تحلیل دادهها
دو نویسنده مروری بهطور مستقل از هم کارآزماییها را انتخاب و دادهها را با استفاده از فرمهای استانداردشده استخراج کردیم. ما کیفیت شواهد را با بهرهگیری از رویکرد GRADE (درجهبندی توصیهها، ارزیابی، ارتقا و بررسی (Grades of Recommendation, Assessment, Development and Evaluation)) تحلیل کردیم.
نتایج اصلی
در مجموع پنج مطالعه شامل 566 شرکتکننده واجد شرایط ورود به این مرور شناسایی شدند. مطالعات تکی، منیسکتومی پارشیال از طریق آرتروسکوپی (arthroscopic partial meniscectomy) را با فیزیوتراپی (320 شرکتکننده)، جراحی آرتروسکوپی (دبریدمان (debridement) ± سینووکتومی (synovectomy) ± کندروپلاستی (chondroplasty)) را با لاواژ زانو از طریق سوزن بسته (closed needle joint lavage) با سالین (32 شرکتکننده) و جراحی استئوتومی در قسمت ابتدایی سر استخوان درشتنی (High Tibial Osteotomy) را با جراحی انحراف مفصل زانو (knee joint distraction surgery) (62 شرکتکننده) مقایسه کردند. دو مطالعه (152 شرکتکننده)، جراحی آرتروسکوپی (شستوشو ± دبریدمان؛ دبریدمان) را با تزریق هیالورونیک اسید (hyaluronic acid) مقایسه کردند. خطر سوگیری انتخاب فقط در یک مطالعه پایین بود و همه مطالعات به دلیل مشکل کورسازی شرکتکنندگان به درمان خود، در معرض خطر سوگیری عملکردی و تشخیص (performance and detection bias) قرار داشتند.
گزارشدهی نتایج در این خلاصه محدود به مقایسه اولیه بود: مداخله جراحی در مقابل مداخله غیرجراحی.
یک مطالعه، 320 شرکتکننده را با علائم سازگار با پارگی منیسک انتخاب کرده بود. همه اشخاص دارای پارگی منیسک تائیدشده در MRI زانو و شواهد رادیوگرافی از استئوآرتریت خفیف تا متوسط (استئوفیتها (osteophytes)، نقص غضروف یا باریک شدن فضای مفصلی (joint space narrowing)) بودند. بیماران مبتلا به استئوآرتریت شدید (KL درجه 4) حذف شدند. این مطالعه منیسکتومی نیمهکامل از طریق آرتروسکوپی و فیزیوتراپی را با فیزیوتراپی بهتنهایی مقایسه کرد (یک برنامه شش هفتهای شخصیسازیشده پیشرونده تمرین در خانه). خطر سوگیری انتخاب و سوگیریهای گزارشدهی پیامد در این مطالعه پایین بود؛ اما مشکوک به سوگیریهای عملکردی و اکتشافی بود. نرخ بالای همگذری (cross‐over) (30.2%) از گروه فیزیوتراپی به گروه آرتروسکوپی رخ داد.
شواهدی با کیفیت پایین نشان میدهد که ممکن است تفاوت اندکی در درد و عملکرد طی 12 ماه پیگیری در افرادی که تحت منیسکتومی نیمهکامل از طریق آرتروسکوپی قرار میگیرند و کسانی که فیزیوتراپی انجام میدهند، وجود داشته باشد. شواهد به علت خطر سوگیری و عدم دقت، دستکم گرفته شدند.
درد متوسط با فیزیوتراپی طی 12 ماه پیگیری، 19.3 امتیاز در مقیاس درد KOOS صفر تا 100 امتیازی و با جراحی، 0.2 امتیاز بهتر بود (95% فاصله اطمینان (CI): 4.05 نمره بهتر تا 3.65 نمره بدتر با جراحی، بهبود مطلق 0.2% (95% فاصله اطمینان (CI): %4 بهتر تا 4% بدتر) و بهبود نسبی 0.4% (95% فاصله اطمینان (CI): %9 بهتر تا 8% بدتر)) (شواهد با کیفیت پایین). میانگین عملکرد با فیزیوتراپی ظرف 12 ماه پیگیری، 14.5 در مقیاس عملکرد KOOS صفر تا 100 امتیازی و با جراحی، 8.0 امتیاز بهتر بود (95% فاصله اطمینان (CI): 4.3 بهتر تا 2.7 بدتر)؛ 0.8% بهبود مطلق (95% فاصله اطمینان (CI): %4 بهتر تا 3% بدتر) و بهبود نسبی 2.1% (95% فاصله اطمینان (CI): 11% بهتر تا 7% بدتر) (شواهد با کیفیت پایین).
پیشرفت استئوآرتریت ساختاری رادیوگرافیک و کیفیت زندگی گزارش نشدند.
ما به خاطر کیفیت بسیار پایین شواهد، مطمئن نیستیم که جراحی با افزایش خطر عوارض جانبی شدید، بروز تعویض کامل مفصل زانو یا نرخهای ترک مطالعه مرتبط است یا خیر. کیفیت شواهد به علت نرخ رخدادهای بسیار کم، دو سطح و به دلیل خطر سوگیری، یک سطح کاهش یافتند.
گروه جراحی طی 12 ماه دارای مجموعا سه عارضه جانبی جدی شامل آمبولی ریه کشنده، انفارکتوس میوکارد و هیپوکسمی (hypoxaemia) بود. گروه فیزیوتراپی بهتنهایی دارای دو عارضه جانبی جدی شامل مرگ ناگهانی و استروک بود (Peto OR: 1.58؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 0.27 تا 9.21)؛ 1% حوادث بیشتر با جراحی (95% فاصله اطمینان (CI): %2 کمتر تا 3% بیشتر) و 58% تغییر نسبی (95% فاصله اطمینان (CI): %73 کمتر تا 821% بیشتر). یک شرکتکننده در هر گروه به خاطر عوارض جانبی از مطالعه خارج شد.
دو نفر از 164 شرکتکننده (1.2%) در گروه فیزیوتراپی و سه مورد از 156 نفر در گروه جراحی ظرف 12 ماه تحت تعویض کامل مفصل زانو قرار گرفتند (Peto OR: 1.76؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 0.43 تا 7.13)؛ 1% حادثه بیشتر با جراحی (95% فاصله اطمینان (CI): %2 کمتر تا 5% بیشتر) و 76% تغییر نسبی (95% فاصله اطمینان (CI): %57 کمتر تا 613% بیشتر).
نتیجهگیریهای نویسندگان
این مطالعه مروری، هیچ کارآزمایی کنترلشده با دارونما یا جراحی ساختگی را در شرکتکنندگان مبتلا به استئوآرتریت علامتدار خفیف تا متوسط زانو نیافت. شواهدی با کیفیت پایین وجود داشت که ممکن است هیچ شواهدی از تفاوت میان جراحی منیسکتومی نیمهکامل از طریق آرتروسکوپی و برنامه ورزش خانگی برای درمان این عارضه وجود نداشته باشد. بهطور مشابه، شواهدی با کیفیت پایین از کارآزماییهای کوچک اندک نشان میدهند که ممکن است جراحی آرتروسکوپی نسبت به سایر درمانهای غیرجراحی از جمله شستوشو با سالین و تزریق هیالورونیک اسید، یا یک نوع جراحی نسبت به دیگری مزیتی نداشته باشد. ما به علت نرخهای بسیار پایین حوادث، از خطر عوارض جانبی یا پیشرفت به سمت تعویض کامل مفصل زانو مطمئن نیستیم؛ بنابراین عدم قطعیت درباره شواهد کنونی برای تائید یا رد استفاده از جراحی در استئوآرتریت خفیف تا متوسط زانو وجود دارد. از آنجایی که هیچ منفعتی از کارآزماییهایی با کیفیت پایین که در این مرور وارد شدند، دیده نشد، امکان دارد که کارآزماییهای با کیفیت بالاتر آینده برای این مداخلات جراحی، تناقضی با این نتایج نداشته باشند.
خلاصه به زبان ساده
مداخلات جراحی برای استئوآرتریت علامتدار خفیف تا متوسط زانو
سوال مطالعه مروری
آیا مداخله جراحی در مدیریت بیماران مبتلا به استئوآرتریت علامتدار خفیف تا متوسط زانو، ایمن و موثر است؟
پیشینه
استئوآرتریت زانو، میلیونها نفر را در سراسر جهان تحت تاثیر قرار میدهد. استئوآرتریت مرحله آخر زانو بهطور موفقیتآمیزی با تعویض زانو درمان میشود. شرکتکنندگان مبتلا به تغییرات دژنراتیو خفیف تا متوسط زانو میتوانند بسیار علامتدار باشند؛ اما به صورت معمول به آنان جراحی تعویض زانو پیشنهاد نمیشود، زیرا آنها بعد از این جراحی، کمتر بهبود مییابند. مشخص نیست که سایر انواع جراحی در این گروه سودمند و ایمن هستند یا خیر.
زمان انجام پژوهش
این مرور سیستماتیک تا 24 می 2018 بهروز شده است.
ویژگیهای مطالعه
همه مطالعات وارد شده، کارآزماییهای تصادفیسازی و کنترل شده شامل بزرگسالان (18 سال و بالاتر) مبتلا به استئوآرتریت علامتدار خفیف تا متوسط زانو بودند. یک مطالعه با 320 شرکتکننده از ایالات متحده آمریکا، منیسکتومی نیمهکامل از طریق آرتروسکوپی (APM) و فیزیوتراپی (ورزشهای خانگی) را با فیزیوتراپی (PT) بهتنهایی مقایسه کرد. یک مطالعه شامل 32 شرکتکننده از آمریکا، جراحی آرتروسکوپی (دبریدمان ± سینووکتومی ± کندروپلاستی) را با لاواژ زانو از طریق سوزن بسته با سالین مقایسه کرد. دو مطالعه با 152 شرکتکننده (120 نفر از پاکستان، 32 نفر از انگلستان)، جراحی آرتروسکوپی (شستوشو ± دبریدمان؛ دبریدمان) را با تزریق هیالورونیک اسید مقایسه کرد. یک مطالعه شامل 62 شرکتکننده از هلند، جراحی استئوتومی را در قسمت ابتدایی سر استخوان درشتنی با جراحی کشش مفصلی زانو مقایسه کرده بود.
منابع تامین مالی مطالعه
یک مطالعه به وسیله گرانت 9040 از مؤسسه رابرت وود جانسون (Robert Wood Johnson)، توسط NIH (NIAMS) و به وسیله Percy Surgical Research Trust of Lutheran General Hospital حمایت شد. یک مطالعه از طریق گرانتهای مؤسسه ملی آرتریت و بیماریهای اسکلتی عضلانی و پوستی (National Institute of Arthritis and Musculoskeletal and Skin Diseases) وابسته به مؤسسه ملی سلامت (National Institutes of Health) پشتیبانی شد. بودجه یک مطالعه توسط ZonMw (سازمان هلندی برای تحقیقات و توسعه سلامت) تامین شد. دو مطالعه هیچ منبع تامین مالی گزارش نکردند.
نتایج اصلی
گزارشدهی نتایج به دلیل محدودیت فضا، منحصر به مقایسه اولیه، جراحی منیسکتومی نیمهکامل از طریق آرتروسکوپی در مقابل مداخله شش هفتهای پیشرونده ورزش خانگی برای زانو طی 12 ماه بود:
درد (امتیاز کمتر به معنای درد کمتر است):
با جراحی تا 0.2% در یک مقیاس 0 تا 100 امتیازی بهبود یافت (4% بهتر تا 4% بدتر)
- افرادی که تحت جراحی قرار گرفتند، درد خود را 19.1 امتیاز درجهبندی کردند.
- افرادی که تحت فیزیوتراپی قرار گرفته بودند، درد خود را 19.3 امتیاز درجهبندی کردند.
عملکرد (امتیاز کمتر به معنای عملکرد بهتر است):
با جراحی تا 0.8% بهبود یافت (4% بهتر تا 3% بدتر)
- افرادی که تحت جراحی قرار گرفتند، عملکرد خود را 13.7 برآورد کردند.
- افرادی که تحت فیزیوتراپی قرار گرفتند، عملکرد خود را 14.5 برآورد کردند.
عوارض جانبی جدی:
با جراحی تا 1% افزایش یافت (2% بهتر تا 3% بدتر)
- 3 نفر از 156 فرد با جراحی دچار عارضه جانبی جدی شامل لخته خونی کشنده، حمله قلبی و میزان پایین اکسیژن خون شدند.
- 2 نفر از 164 فرد با فیزیوتراپی دچار عارضه جانبی جدی شامل مرگ ناگهانی و استروک شدند.
تغییر درمان به سوی تعویض کامل زانو:
- پنج شرکتکننده در گروه APM (30 فرد به ازای هر 1000 نفر) و سه مورد در گروه PT (17 فرد به ازای هر 1000 نفر) تحت تعویض کامل زانو قرار گرفتند.
خروج از مطالعه مطالعه
- یک مورد در هر گروه جانشان را از دست دادند.
کیفیت شواهد
شواهد با کیفیت پایین (به خاطر سوگیریها در طراحی مطالعه و حجم نمونه کوچک، کاهش پیدا کردند) نشان میدهند که ممکن است مزیت اندک یا عدم مزیت از جراحی نسبت به ورزش پیشرونده از نظر درد و عملکرد وجود داشته باشد. ممکن است جراحی آرتروسکوپی هیچ منفعتی در برابر لاواژ زانو از طریق سوزن بسته با سالین یا تزریق هیالورونیک اسید نداشته باشد، و امکان دارد جراحی برای ترمیم سطوح استخوانی غیربیمار (استئوتومی)، مزیت اندک یا عدم مزیت نسبت به جدا کردن سطوح بیمار مفصل استخوان (کشش مفصلی زانو) داشته باشد؛ زیرا در بهترین حالت فقط شواهدی با کیفیت پایین از یک یا دو مطالعه کوچک وجود داشت.
به علت نرخ بسیار پایین عوارض جانبی، روشن نیست که جراحی با افزایش خطر عوارض جانبی جدی، بروز تعویض کامل مفصل زانو یا نرخهای خروج از مطالعه مطالعه مرتبط است یا خیر.
پیشرفت استئوآرتریت و کیفیت زندگی سنجیده نشدند.
خلاصه
شواهدی با کیفیت پایین وجود داشت که ممکن است تفاوت کمی بین منیسکتومی نیمهکامل از طریق آرتروسکوپی و برنامه ورزش خانگی برای درمان استئوآرتریت خفیف تا متوسط وجود داشته باشد. بهطور مشابه ممکن است جراحی نسبت به مداخلات دیگر برای درمان این بیماری برتری نداشته باشد؛ همانطور که توسط شواهد با کیفیت پایین از کارآزماییهای کوچک اندک نشان داده شد.