فیبرومیالژیا (fibromyalgia) یک وضعیت درد گسترده مزمن است که میلیون‌ها نفر را در سراسر جهان تحت تاثیر قرار می‌دهد. دارودرمانی‌های فعلی اغلب بی‌اثر هستند و به‌خوبی تحمل نمی‌شوند. ترکیب عوامل مختلف می‌تواند باعث تسکین بیشتر درد و احتمالا بروز عوارض جانبی کمتر شود.

ارزیابی اثربخشی، ایمنی، و تحمل‌پذیری دارودرمانی ترکیبی در مقایسه با مونوتراپی یا دارونما (placebo)، یا هر دو، برای مدیریت و درمان درد ناشی از فیبرومیالژیا در بزرگسالان.

ما در سپتامبر 2017، به جست‌وجو در CENTRAL؛ MEDLINE؛ و Embase پرداختیم. همچنین فهرست‌های منابع مرورهای دیگر و پایگاه‌های ثبت کارآزمایی‌ها را مورد جست‌وجو قرار دادیم.

کارآزمایی‌های دوسو‐کور، تصادفی‌سازی و کنترل‌ شده‌ای که به مقایسه ترکیب دو یا چند دارو با دارونما یا بازوهای مقایسه دیگر، یا هر دو، برای مدیریت و درمان درد ناشی از فیبرومیالژیا پرداختند.

از همه مطالعات، داده‌های مربوط به موارد زیر را استخراج کردیم: تسکین درد به میزان 30% یا 50% یا بیشتر که توسط شرکت‌کننده گزارش شده باشد؛ درک کلی بیمار از تغییر بالینی (patient global impression of clinical change; PGIC) به میزان زیاد یا بسیار زیاد بهبود یافته یا بهبودی بسیار زیاد؛ هرگونه پیامد بهبود مرتبط با درد دیگر، خروج از مطالعه (عدم اثربخشی، حوادث جانبی)، شرکت‌کنندگانی که دچار هر گونه حادثه جانبی، حوادث جانبی جدی و حوادث جانبی خاص (برای مثال خواب‌آلودگی و گیجی) شده باشند. مقایسه اولیه بین ترکیب و یک یا همه بازوهای مقایسه کننده تک‐عاملی بود. ما همچنین شواهد را با استفاده از درجه‌‏بندی توصیه‏، ارزیابی، توسعه و ارزشیابی (GRADE) ارزیابی کرده و جدول «خلاصه‌ای از یافته‌ها» را ایجاد کردیم.

16 مطالعه با 1474 شرکت‌کننده شناسایی شدند. سه مطالعه، ترکیب یک داروی غیر‐استروئیدی ضد‐التهابی (NSAID) و یک بنزودیازپین (benzodiazepine) (306 شرکت‌کننده)؛ دو مطالعه ترکیب آمی‌تریپتیلین (amitriptyline) و فلوکستین (fluoxetine) (89 شرکت‌کننده)؛ دو مطالعه ترکیب آمی‌تریپتیلین و یک عامل متفاوت (92 شرکت‌کننده)، دو مطالعه ترکیب ملاتونین (melatonin) و یک داروی ضدافسردگی (164 شرکت‌کننده)؛ یک مطالعه ترکیب کاریزوپودول (carisoprodol)، پاراستامول (paracetamol) (استامینوفن (acetaminophen)) و کافئین (caffeine) (58 شرکت‌کننده)؛ یک مطالعه ترکیب ترامادول (tramadol) و پاراستامول (استامینوفن) (315 شرکت‌کننده)؛ یک مطالعه ترکیب مالیک اسید (malic acid) و منیزیوم (magnesium) (24 شرکت‌کننده)؛ یک مطالعه ترکیب یک مهارکننده مونوآمین اکسیداز (monoamine oxidase inhibitor) با 5‐ هیدروکسی‌تریپتوفان (5‐hydroxytryptophan) (200 شرکت‌کننده)؛ و یک مطالعه ترکیب پرگابالین (pregabalin) و دولوکستین (duloxetine) (41 شرکت‌کننده)، را بررسی کردند. 6 مطالعه ترکیب عوامل مختلف را با هر جزء آن به تنهایی و با دارونمای غیرفعال؛ 3 مطالعه دارودرمانی ترکیبی را با هر جزء مجزا اما بدون وارد کردن گروه دارونمای غیرفعال؛ دو مطالعه ترکیب دو عامل را با فقط یکی از عوامل به تنهایی؛ و 3 مطالعه ترکیب دو یا چند عامل را فقط با دارونمای غیرفعال مقایسه کردند.

ناهمگونی بین مطالعات از نظر کلاس دارویی عوامل ارزیابی شده، ترکیبات خاص مورد استفاده، پیامدهای گزارش ‌شده و دوزهای تجویز شده، مانع از انجام هرگونه متاآنالیز شد. هیچ یک از ترکیبات داروها، داده‌های کافی را برای انجام تجزیه‌و‌تحلیل در مقایسه با دارونما یا دیگر مقایسه‌کننده‌ها، برای پیامدهای مورد نظر ما ارائه نکردند. بنابراین ما نتایج را به صورت روایت‌گونه ارائه می‌دهیم. درباره هر مقایسه برای پیامدهای اولیه و ثانویه، هیچ شواهدی وجود نداشت یا شواهد کافی به دست نیامد. دو مطالعه فقط پیامدهای اولیه مورد نظر (تسکین درد به میزان 30% یا 50% یا بیشتر که توسط شرکت‌کننده گزارش شده باشد) را گزارش کردند. برای هر یک از موارد «خطر سوگیری (bias)»، فقط نیمی از مطالعات یا تعداد کمتری از آنها به وضوح دارای خطر پائین سوگیری بودند. حجم نمونه کوچک و گزارش‌دهی انتخابی به عنوان خطر بالای سوگیری، شایع بودند.

بنابراین، ارزیابی GRADE برای پیامدهای اولیه که عبارت بودند از تسکین درد به میزان 30% یا 50% یا بیشتر، بهبود زیاد یا بسیار زیاد یا بهبود بسیار زیاد در PGIC، هر گونه پیامد مرتبط با درد، شرکت‌کنندگانی که دچار هر نوعی از حادثه جانبی شدند، هرگونه حادثه جانبی جدی، یا خروج از مطالعه ناشی از یک حادثه جانبی، در سطح بسیار پائین قرار داشت.

سه مطالعه شواهدی را یافتند که نشان دادند دارودرمانی ترکیبی در مقایسه با مونوتراپی درد را کاهش داد؛ این کارآزمایی‌ها سه ترکیب مختلف را آزمایش کردند: ملاتونین و آمی‌تریپتیلین، فلوکستین و آمی‌تریپتیلین، و پرگابالین و دولوکستین. حوادث جانبی در شرکت‌کنندگان جدی نبودند، و در جایی که گزارش شدند (در 12 مورد از 16 مطالعه)، تمام شرکت‌کنندگان بدون توجه به نوع درمان دریافتی، دچار آنها شدند. حوادث جانبی شایع عبارت بودند از حالت تهوع، سرگیجه، خواب‌آلودگی، و سردرد.

تعداد محدودی کارآزمایی بزرگ و با کیفیت بالا برای مقایسه دارودرمانی ترکیبی با مونوتراپی در مدیریت و درمان فیبرومیالژیا وجود دارد، در نتیجه، شواهد برای حمایت یا رد استفاده از دارودرمانی ترکیبی در درمان فیبرومیالژیا محدود است.