پیشینه
شواهد بسیاری وجود دارد درباره اینکه مادران و شیرخوارانی که از شیر مادر استفاده نمیکنند؛ در معرض خطرات مهم سلامت قرار دارند. در سال 2003، سازمان جهانی بهداشت توصیه کرد که شیرخواران باید تا سن شش ماهگی منحصرا از شیر مادر استفاده کنند و بعد از آن شیر مادر باید بخش مهمی از رژیم غذایی شیرخوار را تا دو سالگی تشکیل دهد. اما در حال حاضر میزان استفاده از شیر مادر در بسیاری از کشورها بازتابی از این توصیه نیست.
اهداف
توصیف صورتهای گوناگون حمایت از شیر مادر که در مطالعات تصادفی ارزیابی شدهاند و همچنین ارزیابی زمان این مداخلات و موقعیتهایی که در آنها این مداخلات استفاده شدهاند.
ارزیابی اثربخشی ارائه روشهای متفاوت از مداخلات حمایتی مشابه (مثلاً روش حمایتی ارائه شده، فعالانه است یا انفعالی و اینکه چهرهبهچهره است یا تلفنی) و همچنین ارزیابی اینکه کدام یک از این مداخلات موثرترند: مداخلاتی که هم قبل از تولد و هم بعد از تولد انجام شدهاند یا مداخلاتی که صرفا بعد از تولد انجام شدهاند؛
ارزیابی اثربخشی مراقبین (care providers) مختلف و(جایی که اطلاعات دردسترس است) آموزش آنها؛
بررسی اثر متقابل (interaction) میزان زمینهای استفاده از شیر مادر (یعنی تعداد زنانی که در آن ناحیه از شیر مادر برای شیردهی استفاده میکنند) و اثربخشی حمایتهای ارائه شده.
روش های جستجو
ما مرکز ثبت کارآزماییهای مربوط به گروه بارداری و زایمان در کاکرین (تا 29 فوریه 2016) و همچنین فهرست منابع مطالعات بازیابیشده را جستوجو کردیم.
معیارهای انتخاب
معیار انتخاب ما کارآزماییهای بالینی تصادفیسازی و کنترلشده (RCT) و شبه RCT بود که در آنها حمایتهای اضافی برای مادران سالم شیرده که بچههای ترم (رسیده) سالم دارند با مراقبتهای معمول مقایسه شده بود.
گردآوری و تحلیل دادهها
دو نویسنده این مطالعه مروری مستقل از یکدیگر کارآزماییها را از نظر خطر سوگیری (bias) و شایستگی ورود برای این مرور ارزیابی کردند. آنها دادهها را استخراج کرده و صحت و درستی آنها را کنترل کردند. کیفیت شواهد با استفاده از رویکرد GRADE (نظام درجهبندی کیفیت شواهد و قدرت توصیهها) ارزیابی شد.
نتایج اصلی
این مرور بهروزشده شامل 100 کارآزمایی با بیش از 83246 زوج مادر-شیرخوار بود که دادههای 73 مطالعه قابلیت بررسی داشت (58 کارآزمایی تصادفی منفرد و 15 کارآزمایی تصادفی خوشهای). خطر کلی سوگیری (bias) کارآزماییهای مندرج در این مرور، مخلوط بود. از 31 مطالعه جدیدی که در این بهروزرسانی وارد شدند، دادههای 21 مطالعه برای یک یا چند پیامد اولیه مناسب بود. تعداد کلی جفت مادر-شیرخوار در 73 مطالعهای که دادههای لازم رابرای این مرور فراهم کرده بودند، 74656 زوج بود (این تعداد در نسخه قبلی این مرور، 56451 زوج بود). این 73 مطالعه در 29 کشور انجام شده بود. نتایج تحلیلها تایید میکند که تمام اشکال مختلف حمایت اضافی از شیر مادر، کاهش توقف استفاده از هر نوع شیردهی مادر (any breastfeeding) شامل تغذیه انحصاری با شیر مادر و تغدیه نسبی را با شیر مادر نشان میدهد (میانگین خطر نسبی (RR) برای توقف هر نوع استفاده از شیر مادر قبل از 6 ماهگی: 0.91؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 0.88 تا 0.95؛ کیفیت شواهد متوسط؛ 51 مطالعه و برای توقف شیر مادر قبل از 4 تا 6 هفتگی: میانگین RR: 0.87؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 0.80 تا 0.95 ؛ کیفیت شواهد متوسط؛ 33 مطالعه). همچنین تمام اشکال مختلف حمایت اضافی از شیرمادر نشاندهنده کاهش توقف تغذیه انحصاری با شیر مادر در 6 ماهگی (میانگین RR: 0.88؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 0.85 تا 0.92 ؛ کیفیت شواهد متوسط؛ 46 مطالعه) و در 4 تا 6 هفتگی (میانگین RR: 0.79؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 0.71 تا 0.89؛ کیفیت شواهد متوسط؛ 32 مطالعه) بود. ما درجه شواهد را بهدلیل ناهمگونی بالا متوسط ارزیابی کردیم.
ما یک ناهمگونی اساسی با تحلیل زیرگروه برای این موارد (Covariates) مشاهده کردیم: کسی که مراقبت را انجام میدهد، نوع حمایت، زمان حمایت، میزان زمینهای استفادهکنندگان از شیر مادر و تعداد تماسهای بعد از تولد. این موارد قادر نبودند ناهمگونی کلی را توضیح دهند. آزمونهای تعامل (interaction tests) برای برخی از تحلیلها معنادار بودند، با این حال توصیه ما این است که به دلیل ناهمگونی، نتایج با احتیاط تفسیر شوند. حمایتهای اضافی به وسیله مراقبین حرفهای سلامت و افراد غیرحرفهای (lay) تاثیر مثبتی بر پیامدهای شیردادن با شیر مادر دارد. چندین عامل ممکن است باعث بهبود نتایج برای زنانی شود که انحصارا از شیر مادر برای تغذیه نوزاد استفاده میکنند. این عوامل عبارتند از: مداخلاتی که بهصورت چهرهبهچهره انجام میشود، میزان بالای استفادهکنندگان از شیر مادر (میزان زمینهای بالا)، حمایت افراد غیرحرفهای و یک برنامه مشخص چهار تا هشت تماس. با این حال به دلیل اینکه ناهمگونی درونگروهی برای همه این تحلیلها بالا بود، ما توصیه کردیم که هرنوع نتیجهگیری بر اساس نتایج زیرگروه با احتیاط باشد. ما هیچ شاهدی را برای تفاوت زیرگروه برای پیامدهای هر نوع استفاده از شیر مادر نیافتیم.
نتیجهگیریهای نویسندگان
وقتی برای زنان حمایتهای لازم برای استفاده از شیر مادر ارائه میشود، مدت و استفاده انحصاری از شیر مادر افزایش مییابد. خصوصیات حمایت موثر شامل این موارد است: حمایتهایی که بهصورت استاندارد توسط پرسنل آموزشدیده هنگام مراقبتهای قبل از تولد و بعد از تولد ارائه میشود، حمایتهایی که شامل برنامه ویزیت مداوم هستند به نحوی که زنان میتوانند پیشبینی کنند چه وقت این نوع حمایتها در دسترس هستند، حمایتهایی که براساس یک موقعیت و مکان مشخص طراحی شدهاند و نیاز آن جمعیت ست. احتمالا حمایت از شیر مادر در موقعیتها و مکانهایی که میزان استفادهکنندگان از شیرمادر بالا است، موثرتر هستند. حمایت از شیر مادر یا توسط مراقبین حرفهای سلامت انجام میشود یا توسط همکاران غیر حرفهای یا ترکیبی از هر دو گروه. راهکارهایی که عمدتا بر حمایت چهرهبهچهره متکی هستند در زنانی که انحصارا از تغذیه با شیر مادر استفاده میکنند احتمال موفقیت بیشتری دارند.
خلاصه به زبان ساده
آموزش و حمایت برای مادران شیرده
موضوع چیست؟
سازمان جهانی بهداشت توصیه کرده که شیرخواران تا 6 ماهگی منحصرا از شیر مادر تغذیه کنند و سپس تغذیه با شیر مادر تا دوسالگی بخش مهمی از رژیم غذایی شیرخوار باشد. ما میدانیم که شیر مادر برای سلامت کوتاهمدت و بلندمدت شیرخوار و مادر بسیار خوب است. کودکان با استفاده از شیر مادر کمتر به عفونت دستگاه گوارش، ریهها یا راههای هوایی و گوشها مبتلا میشوند. همچنین شیرخوارانی که از شیر مادر استفاده میکنند کمتر دچار افزایش وزن میشوند و احتمال ابتلای آنها به دیابت در ادامه زندگیشان کمتر است. همچنین مادرانی که شیر مادر میدهند احتمال ابتلایشان به دیابت و بیماریهایی مانند سرطان پستان یا تخمدان کمتر است. بسیاری از مادران ممکن است استفاده از شیر مادر را برای کودکشان قبل از اینکه خودشان هم بخواهند به دلیل برخی از مشکلاتی که با آن مواجه میشوند، متوقف کنند. مراقبت و حمایت خوب و مناسب ممکن است به مادران در حل مشکلاتشان کمک کند به نحوی که آنها بتوانند شیر دادن را ادامه دهند.
اهمیت این موضوع چیست؟
اگر ما بدانیم چه نوع حمایتی میتواند به مادرانی که شیر میدهند کمک کند، ما میتوانیم به آنها در حل مشکلاتشان کمک کنیم تا شیر دادن را تا آنجایی که میخواهند و در هر کجا که زندگی میکنند، ادامه دهند. توقف زودرس شیر مادر ممکن است موجب ناامیدی و پریشانی مادر و ایجاد مشکلات سلامت برای او و کودکش شود. حمایت از شیر مادر میتواند به شکل اطمینانبخشی، تشویق و ستایش و دادن اطلاعات به مادر باشد. همچنین حمایت میتواند فرصتی برای مادر باشد تا درباره مشکلاتش بحث کند و سوالات خود را در صورت نیاز بپرسد. این مرور در جستوجوی این نکته بود که ارائه حمایتهای سازماندهی شده در مقایسه با مراقبتهای معمول در کمک به مادران به ادامه شیردهی موثرتر است یا نه. ما به حمایتهایی علاقمند بودیم که توسط مراقبین حرفهای سلامت مانند ماماها، پرستاران و پزشکان ارائه شده بود یا توسط افراد غیرحرفهای اما آموزشدیده مانند داوطلبین و کارکنان بهداشت محلی (community health workers).
چه شواهدی پیدا کردیم؟
ما در 29 فوریه 2016 برای یافتن شواهد مناسب جستوجو و 31 مطالعه جدید را برای ورود به این بررسی شناسایی کردیم. درحال حاضراین مرور بهروزشده شامل 100 کارآزمایی تصادفی و کنترل شده با بیش از 83246 شرکتکننده زن است. 73 مطالعه از این 100 کارآزمایی که در 29 کشور انجام شده بود، دادههای مناسب را برای تحلیل فراهم کرده بودند. این 73 مطالعه شامل 74656 شرکتکننده زن بود. برخی از این زنان یعنی 62 درصد از کشورهای با درآمد بالا و 34 درصد از کشورهای با درآمد متوسط و 4 درصد از کشورهای با درآمد پائین بودند. تحلیل تمام اشکال مختلف حمایتهای اضافی سازماندهیشده، نشان داد مدت زمانی که زنان، شیردهی را با شیر مادر ادامه میدهند، افزایش مییابد حال چه با اضافه کردن هر نوع مایع یا غذای دیگر چه بدون اضافه کردن غذای کمکی. این بدان معنی است که زنان اندکی هر نوع استفاده از شیر مادر یا استفاده انحصاری از شیر مادر را قبل از 4 تا 6 هفتگی و قبل از 6 ماهگی متوقف کردند (کیفیت شواهد متوسط بود). هم داوطلبین آموزشدیده و هم پزشکان و پرستاران تاثیر مثبت بر شیردهی با شیر مادر داشتند.
عواملی که ممکن است به موفقیت شیردهی در زنانی که منحصرا از شیر مادر استفاده میکنند، کمک کند عبارتند از: تماس چهرهبهچهره (بیشتر از تماس با تلفن)، حمایت داوطلبانه، یک برنامه مشخص از 4 تا 8 تماس و تعداد زیاد زنانی که استفاده از شیر مادر را در جامعه یا جمعیت مورد نظر شروع کرده بودند (میزان زمینهای استفاده کنندگان از شیر مادر).
واژه «کیفیت بالای شواهد» بدین معنی است که ما اطمینان داریم مطالعات بیشتر یافتههای مشابهی را فراهم میکند. هیچ پیامدی بهمثابه کیفیت بالا ارزیابی نشد. واژه «کیفیت متوسط شواهد» بدین معنی است که ما در مطالعات این مرور، تنوع زیادی در یافتهها با برخی نتایج متناقض مشاهده کردیم. مطالعات جدید با انواع متفاوتی از حمایتها برای تغذیه انحصاری با شیر مادر ممکن است فهم ما را از چگونگی کمک به زنان برای ادامه انحصاری شیردهی با شیر مادر تغییر دهد.
کیفیت روششناختی مطالعات مخلوط بود و مولفههای مداخلات مراقبت استاندارد و مداخلات حمایتی اضافی، تغییرات زیادی داشت و همیشه نیز توصیف خوبی از آنها نشده بود. همچنین موقعیتها و مکانهای مربوط به مطالعات و زنان شرکتکننده، گوناگون و متنوع بود.
این نتایج به چه معنی است؟
حمایتهای سازماندهی شده اضافی برای استفاده از شیر مادر به زنان کمک میکند تا مدت طولانیتری به کودکانشان شیر خود را بدهند. حمایتهای استفاده از شیر مادر، اگر واجد این خصوصیات باشند مفیدتر هستند: قابل پیشبینی بودن، برنامه داشتن، ویزیت مداوم با مراقبین حرفهای و آموزشدیده سلامت مانند ماماها، پرستاران و پزشکان یا با داوطلبین آموزشدیده. در نواحی و مکانهای جغرافیایی متفاوت ممکن است انواع متفاوتی از حمایتها نیاز باشد نا نیازهای افراد درون آن ناحیه را برآورده سازد. ما برای شناسایی انواع مفیدتر حمایتها به کارآزماییهای تصادفی و کنترلشده بیشتری نیاز داریم.