مسدودکنندههای کانال کلسیم (Calcium channel blockers) متداولترین داروهایی هستند که برای افراد مبتلا به پدیده رینود اولیه (primary Raynaud’s phenomenon) تجویز میشوند. پدیده رینود اولیه یک وضعیت شایع است که با یک واکنش وازواسپاتیک تشدید شده (exaggerated vasospastic response) به سرما یا استرس (emotion) شناخته میشود: معمولا انگشتان دست و پا به رنگ سفید درآمده، سپس آبی شده و سپس قرمزرنگ میشوند. این مطالعه مروری نسخه بهروز شده یک مطالعه مروری است که برای اولین بار در سال 2014 منتشر شد.
بررسی اثرات مسدودکنندههای کانال کلسیم برای پدیده رینود اولیه که از طریق «نرخهای حمله»، «نمرات شدت»، «نمرات ترجیح شرکتکنندگان» و «اندازهگیریهای فیزیولوژیکی» تعیین میشوند.
برای این نسخه بهروز شده از مطالعه مروری، هماهنگکننده جستوجوی کارآزمایی در گروه عروق در کاکرین (Cochrane Vascular Trial) در پایگاه ثبت تخصصی (زمان آخرین جستوجو: ژانویه 2016) و پایگاه ثبت مطالعات کاکرین (Cochrane Register of Studies)؛ (CENTRAL) (شماره 12؛ 2015) به جستوجو پرداخت. به علاوه، هماهنگکننده جستوجوی کارآزمایی، پایگاههای اطلاعاتی کارآزماییهای بالینی را نیز جستوجو کرد.
کارآزماییهای تصادفیسازی و کنترلشدهای که به ارزیابی اثرات مسدودکنندههای کانال کلسیم خوراکی برای درمان پدیده رینود اولیه پرداخته بودند.
3 نویسنده مطالعه مروری به صورت مستقل به بررسی کارآزماییها از نظر قابلیت ورود به مطالعه مروری و کیفیت آنها و استخراج دادهها پرداختند. دادههای استخراج شده عوارض جانبی را دربرمیگرفتند. ما برای دستیابی به دادههای گمشده با نویسندگان کارآزماییها تماس برقرار کردیم.
ما 7 کارآزمایی تصادفیسازی را با 296 شرکتکننده وارد مطالعه مروری کردیم. 4 کارآزمایی به بررسی نیفدیپین (nifedipine) و مابقی به بررسی نیکاردیپین (nicardipine) پرداخته بودند. مقایسهها در 6 کارآزمایی با پلاسبو و در 1 کارآزمایی با پلاسبو و دازوکسیبن (dazoxiben)، هر دو، صورت گرفته بودند (تنها دادههای مربوط به نیفدیپین در مقابل پلاسبو در این مطالعه مروری استفاده شدند).
درمان با مسدودکنندههای کانال کلسیم خوراکی در کاهش تناوب حملهها در پدیده رینود اولیه به میزان بسیار کم اثربخش بود (میانگین تفاوت استاندارد (SMD): 0.23؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 0.38 تا 0.08؛ P = 0.003). به این معنا که در نتیجه استفاده از مسدودکنندههای کانال کلسیم در مقایسه با پلاسبو، تعداد حملهها به میزان 1.72 مرتبه در هفته کمتر میشدند. 1 کارآزمایی که به ارائه جزئیاتی درباره طول دوره زمانی حملهها پرداخته بود، هیچ اختلاف معنیداری به لحاظ آماری میان گروههای تحت درمان با نیکاردیپین و پلاسبو گزارش نکرده بود ( P value گزارش نشده بود). فقط 2 کارآزمایی همه جزئیات مربوط به مقایسههای آماری نمرات شدت (اعتبارسنجی نشده) را میان گروههای درمان ارائه کرده بودند: یکی از این کارآزماییها (60 شرکتکننده)، عدد 1.55 را به عنوان نمره شدت میانگین در گروه پلاسبو و عدد 1.36 را به عنوان نمره شدت میانگین در گروه نیکاردیپین گزارش کرده بود، تفاوت: 0.2 (95% فاصله اطمینان (CI)؛ 0 تا 0.4؛ P value گزارش نشد) و کارآزمایی دیگر (3 شرکتکننده؛ فقط مبتلا به پدیده رینود اولیه)، که عدد 2 را به عنوان نمره شدت میانه در هر دو گروه تحت درمان با نیکاردیپین و پلاسبو گزارش کرده بود (P value بزرگتر از 0.999)، اثر کمی روی شدت به نمایش درآورد. نمرات ترجیح شرکتکنندگان در 4 کارآزمایی وارد شده بودند، اما فقط در 2 کارآزمایی نتایج، مختص بیماران مبتلا به پدیده رینود اولیه بودند، و نظامهای نمرهدهی بین کارآزماییها متفاوت بودند: نمرات تنها در 1 کارآزمایی میان گروههای درمان متفاوت بود، که در آن 33% از شرکتکنندگان در گروه پلاسبو و 37% از شرکتکنندگان در گروه نیفدیپین بهبودی را در علائم گزارش کرده بودند (P value < 0.001).
اندازهگیریهای فیزیولوژیکی به عنوان سنجههای پیامدی در 5 کارآزمایی وارد شده بودند (در هر یک از کارآزماییها از روششناسی متفاوتی استفاده شده بود): هیچ یک از این کارآزماییها هیچ اختلاف معنیداری را به لحاظ آماری میان گروههای درمان به دست نیاورده بودند. به نظر میرسید میان درمان با مسدودکنندههای کانال کلسیم و بروز تعدادی از واکنشهای جانبی شامل سردرد، گرگرفتگی و اِدم (تورم)، ارتباط وجود داشته باشد. در مجموع، کارآزماییها به لحاظ خطر سوگیری (Bias) در سطح پائین یا غیرشفاف دستهبندی شدند و کیفیت شواهد ارائه شده برای تعداد حملهها متوسط، برای طول دوره زمانی حملهها بسیار پائین، برای نمرات شدت بالا و برای نمرات ترجیح بیمار پائین بود.
کارآزماییهای تصادفیسازی و کنترلشده که وارد این مطالعه مروری شدند، شواهد با کیفیت متوسطی به دست دادند، مبنی بر اینکه مسدودکنندههای کانال کلسیم در درمان پدیده رینود اولیه به لحاظ «تناوب حملهها» به میزان بسیار کمی اثربخش هستند و شواهد با کیفیت بالایی به دست دادند مبنی بر اینکه این مسدودکنندهها اثر کمی روی «شدت حملهها» دارند. ما به دلیل پائین و بسیار پائین بودن کیفیت شواهد که ناشی از کوچک بودن حجم نمونه مطالعات منتخب و متغیر بودن کیفیت دادههای مربوط به سنجههای پیامدی است، نمیتوانیم درباره «طول دوره زمانی حملهها» یا درباره «ترجیح بیمار» نظر بدهیم.