اختلال افسردگی ماژور یک اختلال روانی رایج است که روی ذهن، رفتار و جسم فرد تاثیر میگذارد. این اختلال با علائم گوناگونی نشان داده میشود و با اختلالات قابل توجهی همراه است. با وجود طیف وسیعی از گزینههای درمان دارویی و غیر دارویی (non-pharmacological)، هنوز جا برای پیشرفت درمان دارویی افسردگی از نظر اثربخشی و تحمل وجود دارد. آخرین داروی ضد افسردگی موجود وورتیوکستین (vortioxetine) است. فرض بر این است که فعالیت ضد افسردگی وورتیوکستین مربوط به مدولاسیون مستقیم فعالیت گیرنده سروتونرژیک و مهار انتقالدهنده سروتونین (serotonin) است. مکانیسم عمل آن بهطور کامل درک نمیشود، اما ادعا میشود که جدید است. وورتیوکستین در رده داروهای ضد افسردگی «دیگر» قرار داده شده و بنابراین ممکن است جایگزین داروهای ضد افسردگی موجود باشد.
تعیین اثربخشی و پذیرش وورتیوکستین در مقایسه با دارونما و سایر داروهای ضد افسردگی در درمان افسردگی حاد در بزرگسالان.
ما پایگاه ثبت تخصصی گروه مرور افسردگی، اضطراب و اختلال روانی در کاکرین (Cochrane's Depression, Anxiety and Neurosis Review Group's Specialised Register) را بدون هیچ محدویتی در تاریخ، زبان یا وضعیت انتشار، تا می 2016 جستوجو کردیم. ما فهرست منابع مطالعات مربوطه و مرورها، گزارشهای سازمانهای نظارتی و پایگاه اطلاعاتی کارآزمایی را بررسی کردیم.
ما کارآزماییهای تصادفیسازی و کنترلشده را انتخاب کردیم که به مقایسه اثربخشی، تحمل، یا هردو مرتبط با وورتیوکستین در مقایسه با دارونما یا هر عامل ضد افسردگی دیگر در درمان افسردگی حاد در بزرگسالان پرداخته بودند.
دو نویسنده مرور بهطور مستقل مطالعات را انتخاب و دادهها را استخراج کردند. ما دادههای مربوط به ویژگیهای مطالعه، ویژگیهای شرکتکنندهها، جزئیات مداخله و اندازههای پیامد را از نظر میزان اثربخشی، پذیرش و تحملپذیری استخراج کردیم. ما فقط دادههای قصد درمان (ITT) را مورد تجزیهوتحلیل قرار دادیم و نسبتهای خطر (RR) را به عنوان اندازههای تاثیر برای دادههای دوحالتی و میانگین تفاوتها (MD) را برای دادههای پیوسته با 95% فاصله اطمینان (CI) مورد استفاده قراردادیم. متاآنالیزها از مدلهای اثرات تصادفی استفاده کردند.
ما در این مرور 15 مطالعه (7746 شرکتکننده) را انتخاب کردیم. هفت مطالعه با دارونما کنترل شدند؛ هشت مطالعه وورتیوکستین را با مهارکنندههای بازجذب سروتونین-نوراپینفرین (SNRI) مقایسه کردند. ما قادر به شناسایی هیچ مطالعهای نبودیم که وورتیوکستین را با داروهای ضد افسردگی از کلاسهای دیگر مقایسه کرد، مانند مهارکنندههای انتخابی بازجذب سروتونین (SSRI). وورتیوکستین ممکن است از نظر پیامدهای اثربخشی از دارونما موثرتر باشد: پاسخ (Mantel-Haenszel RR: 1.35؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 1.22 تا 1.49؛ 14 مطالعه؛ 6220 شرکتکننده)، بهبودی (RR: 1.32؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 1.15 تا 1.53؛ 14 مطالعه؛ 6220 شرکتکننده) و علائم افسردگی اندازهگیری شده با استفاده از (MADRS) (محدوده نمره: 0 تا34؛ نمره بالاتر به معنی پیامد بدتر: MD: 2.94 - ؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 4.07 - تا 1.80 - ؛ 14 مطالعه؛ 5566 شرکتکننده). کیفیت شواهد برای پاسخ و بهبودی پائین و برای علائم افسردگی بسیار پائین بود. ما هیچ شواهدی را مبنی بر تفاوت در میزان کاهش کلی مشاهده نکردیم (RR: 1.05؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 0.93 تا 1.19؛ 14 مطالعه؛ 6220 شرکتکننده). بسیاری از شرکتکنندگان وورتیوکستین را نسبت به دارونما به دلیل عوارض جانبی قطع کردند (RR: 1.41؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 1.09 تا 1.81؛ 14 مطالعه؛ 6220 شرکتکننده) اما کمتر به دلیل ناکارآمدی قطع کردند (RR: 0.56؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 0.34 تا 0.90؛ P = 0.02؛ 14 مطالعه؛ 6220 شرکتکننده). کیفیت شواهد به دلیل انصرافها متوسط بود. تجزیهوتحلیلهای زیرگروه و حساسیت، عواملی را که بهطور معنیداری نتایج را تحت تاثیر قرار میداند؛ نشان نداد.
در مقایسه با سایر داروهای ضد افسردگی، شواهد با کیفیت بسیار پائین از هشت مطالعه تفاوت معنیداری را از نظر بالینی بین وورتیوکستین و SNRI بهعنوان یک کلاس برای پاسخ (RR: 0.91؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 0.82 تا 1.00؛ 3155 شرکتکننده) یا بهبودی (RR: 0.89؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 0.77 تا 1.03؛ 3155 شرکتکننده) نشان ندادند. تفاوت کمی در SNRI برای نمرات علائم افسردگی در MADRS وجود داشت (MD: 1.52؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 0.50 تا 2.53؛ 8 مطالعه؛ 2807 شرکتکننده). کیفیت بسیار پائین از هشت مطالعه (159 شرکتکننده) تفاوت معنیداری را بین وورتیوکستین و SNRI به عنوان یک کلاس برای میزان کلی انصراف (RR: 0.89؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 0.73 تا 1.08)، انصراف به دلیل بروز عوارض جانبی (RR: 0.74؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 0.51 تا 1.08) و انصراف به دلیل ناکارآمدی (RR: 1.52؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 0.70 تا 3.30) نشان ندادند.
در مقابل داروهای ضد افسردگی مجزا، تجزیهوتحلیلها نشان میدهد که وورتیوکستین ممکن است کمتر از دولوکستین duloxetine از نظر میزان پاسخ (RR: 0.86؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 0.79 تا 0.94؛ 6 مطالعه؛ 2392 شرکتکننده) و نمرات علائم افسردگی در مقیاس MADRS (MD: 1.99؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 1.15 تا 2.83؛ 6 مطالعه؛ 2106 شرکتکننده) موثر باشد. برخلاف ونلافاکسین (venlafaxine)، متآنالیز دو مطالعه از نظر آماری تفاوت معنیداری را نشان نداد ( پاسخ: RR: 1.03؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 0.85 تا 1.25؛ 767 شرکتکننده؛ نمرات علائم افسردگی: MD: 0.02؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 2.49 - تا 2.54؛ 701 شرکتکننده). از نظر تعداد شرکتکنندگانی که حداقل یک اثر جانبی را گزارش کردند (تحملپذیری)، وورتیوکستین از SNRI بهعنوان یک کلاس (RR: 0.90؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 0.86 تا 0.94؛ 8 مطالعه؛ 3134 شرکتکننده) و دولوکسیتین (RR: 0.89؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 0.84 تا 0.95؛ 6 مطالعه؛ 2376 شرکتکننده) بهتر بود. با این حال، تجزیهوتحلیل حساسیت بهعنوان فقط دو مطالعه که از دوز قابل مقایسه استفاده کرده، شکو تردیدهایی را در این نتیجهگیری مطرح میکند.
ما هیچکدام از این مطالعات را رد نمیکنیم تا خطر سوگیری (bias) بالا را برای هر حوزه داشته باشیم، اما ما تمام مطالعات را برای داشتن یک خطر سوگیری نامعلوم از گزارشهای انتخابی و سایر سوگیریها درجهبندی کردیم.
جایگاه وورتیوکستین در درمان افسردگی حاد نامشخص است. تجزیهوتحلیلهای ما نشان داد وورتیوکستین ممکن است از دارونما با توجه به پاسخ، بهبودی و علائم افسردگی موثرتر باشد، اما ارتباط بالینی این اثرات نامشخص است. علاوه بر این، کیفیت شواهد برای حمایت از این یافتهها بهطور کلی پائین بود. در مقایسه با SNRI، ما برای وورتیوکستین هیچ مزیتی بهدست نیاوردیم. وورتیوکستین کمتر از دولوکسیتین موثر بود؛ اما افراد کمتری در هنگام درمان با وورتیوکستین در مقایسه با دولوکسیتین، عوارض جانبی داشتند. با این حال، این یافتهها نامشخص است و به خوبی با شواهد تأیید نشدند. محدودیت اصلی شواهد موجود عدم مقایسهها با SSRI است، که معمولا به عنوان درمانهای خط اول برای افسردگی حاد توصیه میشوند. مطالعاتی با مقایسههای مستقیم با SSRI برای حل این شکاف مورد نیاز است و ممکن است با متاآنالیز شبکهای تکمیل شود تا نقش وورتیوکستین در درمان افسردگی مشخص شود.