پروسه درمان کانال ریشه (root canal therapy) به ترتیب شامل تمیز کردن، شکل‌دهی، ضد‐عفونی کردن و انسداد کانال ریشه است. این کار معمولا با ایجاد حفره‌ای در تاج دندان موردنظر انجام می‌شود، که به آن درمان کانال ریشه اورتوگراد (orthograde) می‌گویند. در صورت شکست، پُر کردن رتروگراد (retrograde filling)، که کانال ریشه را از راس (apex) ریشه می‌بندد، جایگزین خوبی است. از مواد متعددی برای پُر کردن رتروگراد استفاده می‌شود. از آنجا که هیچ کدام از این مواد، همه شرایط ایده‌آل را ندارند، انتخاب موثرترین ماده اهمیت زیادی دارد. این مطالعه، به‌روز کردن یک مرور کاکرین است که نخستین‌بار در ۲۰۱۶ منتشر شد.

تعیین اثرات مواد مختلف مورد استفاده برای پُر کردن رتروگراد در کودکان و بزرگسالانی که برای حفظ دندان خود، پُر کردن رتروگراد برایشان ضروری است.

یک متخصص اطلاعات پنج بانک اطلاعاتی کتاب‌شناختی را تا ۲۱ اپریل ۲۰۲۱ جست‌وجو کرد و از روش‌های جست‌وجوی بیشتر برای شناسایی مطالعات منتشر شده، منتشر نشده و در حال انجام بهره برد. هم‌چنین چهار بانک اطلاعاتی را به زبان چینی جست‌وجو کردیم.

کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی و کنترل شده‌ای (randomised controlled trials; RCTs) را انتخاب کردیم که به مقایسه مواد مختلف پُر کننده رتروگراد، با نرخ موفقیت گزارش‌شده که با روش‌های بالینی یا رادیولوژیکی در یک دوره پیگیری حداقل ۱۲ ماه ارزیابی کردند، پرداختند.

رکوردها در دو نسخه توسط غربالگران مستقل بررسی شدند. دو نویسنده مروری داده‌ها را به‌طور مستقل و تکراری استخراج کردند. با نویسندگان اصلی کارآزمایی برای اطلاعات از دست‌رفته تماس گرفته‌ شد. دو نویسنده مرور به‌طور مستقل از هم خطر سوگیری (bias) مطالعات وارد شده را ارزیابی کردند. از دستورالعمل‌های آماری کاکرین پیروی کرده و قطعیت شواهد را با استفاده از درجه‌‏بندی توصیه‏، ارزیابی، توسعه و ارزشیابی (GRADE) ارزیابی کردیم.

هشت مطالعه، شامل ۱۳۹۹ شرکت‌کننده با ۱۴۷۱ دندان، که بین سال‌های ۱۹۹۵ و ۲۰۱۹ منتشر شدند، و شش مقایسه مواد پُر کننده رتروگراد، همه در معرض خطر بالای سوگیری قرار داشتند.

‐ mineral trioxide aggregate (MTA) در مقابل intermediate restorative material (IRM): ممکن است تاثیری اندک تا عدم تاثیر از MTA در مقایسه با IRM بر نرخ موفقیت در یک سال وجود داشته باشد، اما شواهد بسیار نامشخص است (خطر نسبی (RR): ۱,۰۹؛ ۹۵% فاصله اطمینان (CI): ۰.۹۷ تا ۱.۲۲؛ I^۲ = ۰%؛ ۲ مطالعه؛ ۲۲۲ دندان؛ شواهد با قطعیت بسیار پائین).

‐ MTA در مقابل super ethoxybenzoic acid (Super‐EBA): ممکن است تاثیری اندک تا عدم تاثیر از MTA در مقایسه با Super‐EBA بر نرخ موفقیت در یک سال دیده شود، اما شواهد بسیار نامشخص است (RR: ۱,۰۳؛ ۹۵% CI؛ ۰.۹۶ تا ۱.۱۰. ۱ مطالعه؛ ۱۹۲ دندان؛ شواهد با قطعیت بسیار پائین).

‐ Super‐EBA در مقابل IRM: شواهد در مورد تاثیر Super‐EBA در مقایسه با IRM بر نرخ موفقیت در ۱ سال بسیار نامشخص است، با نتایجی که نشان می‌دهند Super‐EBA ممکن است نرخ موفقیت را کاهش داده یا هیچ تاثیری بر آن نداشته باشد (RR: ۰,۹۰؛ ۹۵% CI؛ ۰.۸۰ تا ۱.۰۱؛ ۱ مطالعه؛ ۱۹۴ دندان؛ شواهد با قطعیت بسیار پائین).

‐ dentine‐bonded resin composite در مقابل glass ionomer cement: کامپوزیت مذکور ممکن است نرخ موفقیت درمان را در ۱ سال افزایش دهد، اما شواهد بسیار نامشخص است (RR: ۲,۳۹؛ ۹۵% CI؛ ۱.۶۰ تا ۳.۵۹؛ ۱ مطالعه؛ ۱۲۲ دندان؛ شواهد با قطعیت بسیار پائین). هنگام در نظر گرفتن ریشه به عنوان واحد آنالیز نتایج مشابهی در یک سال به دست آمد (RR: ۱.۵۹؛ ۹۵% CI؛ ۱.۲۰ تا ۲.۰۹؛ ۱ مطالعه؛ ۱۲۷ ریشه؛ شواهد با قطعیت بسیار پائین).

‐ glass ionomer cement در مقابل amalgam: شواهد در مورد تاثیر glass ionomer cement در مقایسه با amalgam بر نرخ موفقیت در یک سال بسیار نامشخص است، با نتایجی که نشان می‌دهد glass ionomer cement ممکن است نرخ موفقیت را کاهش داده یا تاثیری نداشته باشد (RR: ۰,۹۸؛ ۹۵% CI؛ ۰.۸۶ تا ۱.۱۲؛ ۱ مطالعه؛ ۱۰۵ دندان؛ شواهد با قطعیت بسیار پائین).

‐ MTA در مقابل مواد ترمیم ریشه (root repair material; RRM): ممکن است تاثیر MTA در مقایسه با RRM بر نرخ موفقیت در یک سال اندک یا بدون تاثیر باشد، اما شواهد بسیار نامشخص است (RR: ۱,۰۰؛ ۹۵% CI؛ ۰.۹۴ تا ۱.۰۷؛ I^۲ = ۰%؛ ۲ مطالعه؛ ۲۷۸ دندان؛ شواهد با قطعیت بسیار پائین).

عوارض جانبی در هیچ یک از مطالعات وارد شده ارزیابی نشدند.

بر اساس شواهد محدود حاضر، شواهد کافی برای نتیجه‌گیری در مورد مزایای هر ماده نسبت به ماده دیگر برای پُر کردن رتروگراد در درمان ریشه وجود ندارد. به این نتیجه رسیدیم که به RCTهایی با کیفیت بالاتر نیاز است.

پوسیدگی دندان (tooth decay) و بیماری‌های پریودنتال (التهاب لثه (gingivitis) و پریودنتیت (periodontitis)) اکثر افراد را در سراسر جهان تحت تاثیر قرار می‌دهند و هزینه‌های درمان آن بار قابل توجهی بر دوش خدمات سلامت می‌گذارند. پوسیدگی دندان و بیماری لثه می‌توانند موجب درد، مشکلاتی در خوردن و صحبت کردن، اعتماد به نفس پایین و حتی از دست دادن دندان و نیاز به جراحی شوند. از آنجا که پلاک دندان علت اصلی است، اختلال مکانیکی در پلاک و حذف آن به صورت روزانه که توسط خود فرد انجام شود، برای سلامت دهان و دندان مهم است. مسواک زدن می‌تواند پلاک‌های بالای لثه را از سطوح صورت و زبانی/کام بردارد، اما استفاده از دستگاه‌های خاص (مانند نخ دندان، برس‌ها، خلال‌ها و دستگاه‌های شست‌وشو دهنده دهان) اغلب برای رسیدن به منطقه بین دندانی توصیه می‌شوند.

ارزیابی اثربخشی دستگاه‌های تمیز کننده بین دندانی مورد استفاده در خانه، علاوه بر مسواک زدن، در مقایسه با مسواک زدن به تنهایی، برای پیشگیری و کنترل بیماری‌های پریودنتال، پوسیدگی‌ها، و پلاک. هدف ثانویه، مقایسه دستگاه‌های مختلف تمیز کننده بین دندانی با یکدیگر بود.

متخصص اطلاعات گروه سلامت دهان در کاکرین، بانک‌های اطلاعاتی زیر را جست‌وجو کرد: پایگاه ثبت کارآزمایی‌های گروه سلامت دهان در کاکرین (تا ۱۶ ژانویه ۲۰۱۹)، پایگاه ثبت مرکزی کارآزمایی‌های کنترل‌شده کاکرین (CENTRAL) (کتابخانه کاکرین، شماره ۱۲؛ ۲۰۱۸)؛ MEDLINE OVID (از ۱۹۴۶ تا ۱۶ ژانویه ۲۰۱۹) و CINAHL EBSCO (از ۱۹۳۷ تا ۱۶ ژانویه ۲۰۱۹). پایگاه ثبت کارآزمایی‌های مؤسسات ملی سلامت ایالات متحده (ClinicalTrials.gov) و پلت‌فرم پایگاه ثبت کارآزمایی‌های بالینی سازمان جهانی بهداشت برای شناسایی کارآزمایی‌های در حال انجام جست‌وجو شدند. ما هیچ محدودیتی را در مورد زبان یا تاریخ انتشار اعمال نکردیم.

کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی و کنترل شده (randomised controlled trials; RCTs) که به مقایسه مسواک زدن و استفاده از دستگاه تمیز کننده بین دندانی در خانه در مقابل مسواک زدن به تنهایی یا با یک دستگاه دیگر (حداقل مدت زمان چهار هفته) پرداختند.

دست کم دو نویسنده مرور به‌طور مستقل از هم جست‌وجوها را غربالگری، مطالعات را انتخاب، ‌داده‌ها را استخراج، خطر سوگیری (bias) مطالعات را ارزیابی، و قطعیت شواهد را به صورت بالا، متوسط ، پائین یا بسیار پایین، با توجه به GRADE ارزیابی کردند. شاخص‌های اندازه‌گیری شده در سطوح اینترپروگزیمال، در صورت امکان، استخراج شدند. ما متاآنالیزهای اثرات تصادفی را با استفاده از تفاوت‌های میانگین (MDs) یا تفاوت‌های میانگین استانداردشده (SMDs) انجام دادیم.

ما ۳۵ RCT (۳۹۲۹ شرکت‌کننده تصادفی‌سازی شده بزرگسال) را وارد کردیم. مطالعات در معرض خطر بالای سوگیری عملکرد بودند، زیرا کورسازی شرکت‏‌کنندگان امکان‌پذیر نبود. فقط دو مطالعه در غیر این صورت در معرض خطر پائین سوگیری قرار داشتند. بسیاری از شرکت‏‌کنندگان سطح پائینی را از التهاب لثه در زمان ورود به مطالعه داشتند.

مطالعات دستگاه‌های زیر را به همراه مسواک زدن، در مقایسه با مسواک زدن به تنهایی ارزیابی کردند: نخ دندان (۱۵ مطالعه)، برس‌های بین دندانی (۲ مطالعه)، خلال‌های تمیز کننده چوبی (۲ مطالعه)، خلال‌های تمیز کننده لاستیکی/الاستومری (۲ مطالعه) و دستگاه‌های شست‌وشوی دهان (۵ مطالعه). چهار دستگاه با نخ دندان مقایسه شدند: برس‌های بین دندانی (۹ مطالعه)، خلال‌های تمیز کننده چوبی (۳ مطالعه)، خلال‌های تمیز کننده لاستیکی/الاستومری (۹ مطالعه)، دستگاه‌های شست‌وشوی دهان (۲ مطالعه). مقایسه دیگر، خلال‌های تمیز کننده لاستیکی/الاستومری در مقایسه با برس‌های بین دندانی (۳ کارآزمایی) بود.

هیچ کارآزمایی‌ای به ارزیابی پوسیدگی اینترپروگزیمال نپرداخت و بسیاری از آنها پریودنتیت را ارزیابی نکردند. التهاب لثه توسط شاخص‌ها (اغلب Löe‐Silness؛ مقیاس ۰ تا ۳) و با نسبت محل‌های خونریزی دهنده اندازه‌گیری شد. پلاک توسط شاخص‌ها، اغلب Quigley‐Hein (۰ تا ۵)، اندازه‌گیری شد.

هدف اصلی: مقایسه‌ها در برابر مسواک زدن به‌تنهایی

شواهدی با قطعیت پائین پیشنهاد کردند که نخ دندان علاوه بر مسواک زدن، ممکن است منجر به کاهش التهاب لثه (اندازه‌گیری شده توسط شاخص لثه (GI)) در یک ماه (SMD: ‐۰,۵۸؛ ۹۵% فاصله اطمینان (CI): ۱.۱۲‐ تا ۰.۰۴‐؛ ۸ کارآزمایی؛ ۵۸۵ شرکت‌کننده)، سه ماه یا شش ماه شود. نتایج برای محل‌های خونریزی دهنده و پلاک‌ها متناقض بودند (شواهد با قطعیت بسیار پائین).

شواهدی با قطعیت بسیار پائین نشان می‌دهند که استفاده از یک برس بین دندانی، به‌علاوه دندان مسواک زدن، ممکن است باعث کاهش التهاب لثه (اندازه‌گیری شده توسط GI) در یک ماه (MD: ‐۰,۵۳؛ ۹۵% CI؛ ۰.۸۳‐ تا ۰.۲۳‐؛ ۱ کارآزمایی؛ ۶۲ شرکت‌کننده) شود، هر چند تفاوت روشنی در محل‌های خونریزی دهنده دیده نشد (MD: ‐۰.۰۵؛ ۹۵% CI؛ ۰.۱۳‐ تا ۰.۰۳؛ ۱ کارآزمایی؛ ۳۱ شرکت‌کننده). شواهدی با قطعیت پائین پیشنهاد کردند که برس‌های بین دندانی ممکن است بیش از مسواک زدن به‌تنهایی باعث کاهش پلاک شوند (SMD: ‐۱.۰۷؛ ۹۵% CI؛ ۱.۵۱‐ تا ۰.۶۳‐؛ ۲ کارآزمایی؛ ۹۳ شرکت‌کننده).

شواهدی با قطعیت بسیار پائین پیشنهاد کردند که استفاده از خلال‌های تمیز کننده چوبی، به علاوه مسواک زدن، ممکن است محل‌های خونریزی را در سه ماه کاهش دهند (MD: ‐۰,۲۵؛ ۹۵% CI؛ ۰.۳۷‐ تا ۰.۱۳‐؛ ۱ کارآزمایی؛ ۲۴ شرکت‌کننده)، اما تاثیری روی پلاک ندارند (MD: ‐۰.۰۳؛ ۹۵% CI؛ ۰.۱۳‐ تا ۰.۰۷‐).

شواهدی با قطعیت بسیار پائین پیشنهاد کردند که استفاده از خلال‌های تمیز کننده پلاستیکی/الاستومری، به علاوه مسواک زدن، ممکن است پلاک را در یک ماه کاهش دهند (MD: ‐۰,۲۲؛ ۹۵% CI؛ ۰.۴۱‐ تا ۰.۰۳‐)، اما برای التهاب لثه (GI؛ MD: ‐۰.۰۱؛ ۹۵% CI؛ ۰.۱۹‐ تا ۰.۲۱؛ ۱ کارآزمایی؛ ۱۲ شرکت‌کننده؛ خونریزی: MD: ۰.۰۷؛ ۹۵% CI؛ ۰.۱۵‐ تا ۰.۰۱‐؛ ۱ کارآزمایی؛ ۳۰ شرکت‌کننده) این اثر دیده نشد.

شواهدی با قطعیت بسیار پائین پیشنهاد کردند که دستگاه‌های شست‌وشوی دهان، ممکن است منجر به کاهش التهاب لثه شود که توسط GI در یک ماه اندازه‌گیری شد (SMD: ‐۰,۴۸؛ ۹۵% CI؛ ۰.۸۹‐ تا ۰.۰۶‐؛ ۴ کارآزمایی؛ ۳۸۰ شرکت‌کننده)، اما در سه ماه یا شش ماه چنین تاثیری وجود نداشت. شواهدی با قطعیت پائین پیشنهاد کردند که استفاده از دستگاه‌های شست‌وشوی دهان بیشتر از مسواک زدن به تنهایی، باعث کاهش محل‌های خونریزی در یک ماه (MD: ‐۰.۰۰؛ ۹۵% CI؛ ۰.۰۷‐ تا ۰.۰۶؛ ۲ کارآزمایی؛ ۱۲۶ شرکت‌کننده)، یا سه ماه، یا پلاک در یک ماه (SMD: ‐۰.۱۶؛ ۹۵% CI؛ ۰.۴۱‐ تا ۰.۱۰؛ ۳ کارآزمایی؛ ۲۳۵ شرکت‌کننده)، ۳ ماه یا ۶ ماه نشدند.

هدف ثانویه: مقایسه‌ها بین دستگاه‌ها

شواهدی با قطعیت پائین پیشنهاد کردند که برس‌های بین دندانی بیش از نخ دندان باعث کاهش التهاب لثه در یک و سه ماه می‌شوند، اما تفاوتی را برای پریودنتیت نشان ندادند که با پروب کردن عمق پاکت اندازه‌گیری شد. شواهد برای پلاک متناقض بود.

شواهدی با قطعیت بسیار پائین پیشنهاد کردند که شست‌وشوی دهان در مقایسه با نخ دندان باعث کاهش التهاب لثه در یک ماه شده، اما شواهدی با قطعیت بسیار پائین تفاوتی را بین دستگاه‌ها برای پلاک پیشنهاد ندادند.

شواهدی با قطعیت بسیار پائین برای برس‌های بین دندانی یا نخ دندان در مقابل خلال‌های تمیز کننده چوبی، برتری هیچ مداخله‌ای را نشان نداد.

عوارض جانبی

مطالعاتی که عوارض جانبی را اندازه‌گیری کردند، هیچ موردی را از عوارض جانبی جدی که در اثر دستگاه‌ها ایجاد شده باشد، نیافتند و هیچ شواهدی دال بر تفاوت بین گروه‌های مطالعه در اثرات جزئی مانند التهاب لثه دیده نشد.

استفاده از نخ دندان یا برس‌های بین دندانی علاوه بر مسواک زدن، بیش از مسواک زدن به تنهایی، ممکن است التهاب لثه یا پلاک یا هر دو را کاهش دهند. برس‌های بین دندانی ممکن است موثرتر از نخ دندان باشند. شواهد موجود برای خلال‌های تمیز کننده چوبی و دستگاه‌های شست‌وشوی دهان محدود و ناهمگون هستند. پیامدها اغلب در کوتاه‌مدت اندازه‌گیری شدند و شرکت‌کنندگان در بسیاری از مطالعات سطح پائینی را از التهاب لثه در زمان ورود به مطالعه داشتند. به طور کلی، شواهد قطعیت پائین تا بسیار پائینی داشتند و اندازه‌های اثر مشاهده شده ممکن است از نظر بالینی مهم نباشند. کارآزمایی‌های آینده باید وضعیت پریودنتال شرکت‌کننده را با توجه به طبقه‌بندی جدید بیماری‌های پریودنتال گزارش کنند، و برای اندازه‌گیری پوسیدگی‌های اینترپروگزیمال و پریودنتیت، به اندازه کافی طولانی باشند.