در حدود ۱۰% از زنان واقع در سنین باروری، از بیماری مزمن و پُر‐هزینه اندومتریوز رنج می‌برند؛ این بیماری باعث ایجاد درد در ناحیه لگن و هم‌چنین قدرت پائین باروری می‌شود. لاپاروسکوپی، تست تشخیصی استاندارد طلایی برای اندومتریوز است، اما این روش گران است و خطرات ناشی از جراحی را به همراه دارد. در حال حاضر هیچ گونه تست غیر‐تهاجمی یا با حداقل تهاجم وجود ندارد که بتوان از آن در عمل بالینی برای تشخیص دقیق اندومتریوز استفاده کرد. با اینکه در مرورهای دیگر، توانایی تست‌های خون برای تشخیص اندومتریوز مورد ارزیابی قرار گرفته، این نخستین مروری است که در آن با استفاده از روش‌های کاکرین، منابع علمی به سرعت در حال گسترش در این زمینه به‌روز می‌شود.

ارزیابی بیومارکرهای خون به مثابه تست‌های جایگزین برای جراحی تشخیصی و به منزله تست‌های تریاژ برای آگاهی یافتن در خصوص تصمیم‌گیری جهت جراحی اندومتریوز. اهداف خاص عبارتند از:

۱. ارائه تخمین‌های خلاصه از دقت تشخیصی بیومارکرهای خون برای تشخیص اندومتریوز پریتونئال، اندومتریوز تخمدان و اندومتریوز با اینفیلتراسیون عمقی لگن، در مقایسه با تشخیص جراحی به مثابه یک استاندارد مرجع.

۲. ارزیابی ابزار تشخیصی بیومارکرها که می‌تواند اندومتریومای تخمدان را از دیگر توده‌های تخمدان متمایز کند.

ما جست‌وجوها را به طرح‌های مطالعاتی خاص، زبان یا تاریخ انتشار خاص محدود نکردیم. به جست‌وجوی CENTRAL تا جولای ۲۰۱۵؛ MEDLINE و EMBASE تا می ۲۰۱۵ و این بانک‌های اطلاعاتی تا ۲۰ اپریل ۲۰۱۵ پرداختیم: CINAHL؛ PsycINFO؛ Web of Science؛ LILACS؛ OAIster؛ TRIP؛ ClinicalTrials.gov؛ DARE و PubMed.

مطالعات منتشر شده، داوری همتا (peer‐review) و تصادفی‌سازی و کنترل شده یا مقطعی در هر اندازه را در نظر گرفتیم، از جمله نمونه‌های آینده‌نگر گردآوری شده از کل جمعیت‌های زنان در سنین باروری که به یک یا چند مورد از شرایط هدف زیر مبتلا هستند: اندومتریوز تخمدان، اندومتریوز پریتونئال یا اندومتریوز با اینفیلتراسیون عمقی (deep infiltrating endometriosis; DIE). مطالعاتی را وارد مرور کردیم که در آنها به مقایسه دقت تست تشخیصی یک یا چند بیومارکر خون با یافته‌های حاصل از مشاهده مبتنی بر جراحی ضایعات اندومتریوتیک پرداخته شده بودند.

دو نویسنده به‌طور مستقل از هم به گردآوری و ارزیابی کیفی داده‌های حاصل از هر مطالعه پرداختند. برای هر تست تشخیصی، داده‌ها را در قالب مثبت یا منفی برای تشخیص اندومتریوز بر اساس جراحی طبقه‌بندی کرده و تخمین‌هایی از حساسیت و ویژگی را محاسبه کردیم. با استفاده از مدل دو‐متغیره (bivariate model)، تخمین‌های تجمعی از حساسیت و ویژگی را در هر زمان که مجموعه داده‌ها به اندازه کافی در دسترس بود، به دست آوردیم. معیارهای از پیش تعیین شده برای تست خونی که به لحاظ بالینی مفید باشد برای جایگزین جراحی تشخیصی و ردیابی اندومتریوز عبارت بودند از حساسیت ۰,۹۴ و ویژگی ۰.۷۹. معیارها را برای تست‌های تریاژ با میزان حساسیت ≥ ۰.۹۵ و ویژگی ≥ ۰.۵۰ تعیین کردیم که اگر نتیجه تست (رد تشخیص با دقت بالا در صورت منفی شدن نتیجه آزمون (SnOUT test)) منفی باشد یا میزان حساسیت ≥ ۰.۵۰ و ویژگی ≥ ۰.۹۵ باشد، تشخیص با دقت بالا را «منتفی می‌داند» و اگر نتیجه تست (پذیرش تشخیص با دقت بالا در صورت مثبت بودن نتیجه آزمون (SpIN test)) مثبت باشد، تشخیص با دقت بالا را «می‌پذیرد».

ما ۱۴۱ مطالعه را با حضور ۱۵,۱۴۱ شرکت‌کننده در نظر گرفته و به ارزیابی ۱۲۲ بیومارکر خون پرداختیم. به لحاظ روش‌شناسی، تمام مطالعات، کیفیت ضعیفی داشتند. در این مطالعات، به ارزیابی بیومارکرهای خون در یک مرحله خاص از سیکل قاعدگی یا بدون توجه به مرحله سیکل پرداخته شده بود و در سرم، پلاسما یا کل خون این بیومارکرها تست شده بودند. زنان مورد بررسی شامل جمعیتی منتخب با فراوانی بالای اندومتریوز (۱۰% تا ۸۵%) بودند که در این جمعیت، جراحی برای درمان بیماری اندومتریوز، بهبود ناباروری یا توده تخمدان ارائه شده بود. در هفتاد مطالعه به ارزیابی عملکرد تشخیصی ۴۷ بیومارکر خون برای بیماری اندومتریوز (۴۴ تست تک‌نشانگر و ۳۰ تست ترکیبی از دو تا شش بیومارکر خون) پرداخته شد. اینها شامل عوامل آنژیوژنز/رشد، مارکرهای آپوپتوز، مولکول‌های چسبندگی سلول، مارکرهای پرتوان (high‐throughput)، مارکرهای هورمونی، مارکرهای سیستم ایمنی بدن/التهابی، مارکرهای استرس اکسیداتیو، میکرو‐RNAها، مارکرهای تومور و سایر پروتئین‌های دیگر بودند. بیشتر این بیومارکرها اغلب با استفاده از آستانه‎‌های برش (cut‐off) گوناگون، در مطالعات مجزای کوچک بررسی شدند و ما فقط توانستیم روی مجموعه داده‌های مربوط به آنتی‌بادی‌های آنتی‌اندومتر، اینترلوکین‐ ۶ (یا IL‐۶)، آنتی‌ژن‐۱۹,۹ سرطان (CA‐۱۹.۹) و CA‐۱۲۵ متاآنالیز (meta‐analysis) انجام دهیم. تخمین‌های تشخیصی به طور چشمگیری بین مطالعات برای هر یک از این بیومارکرها متفاوت بودند و CA‐۱۲۵ تنها نشانگر با داده‌های کافی و قابل اعتماد برای ارزیابی منابع ناهمگونی شمرده می‌شد.

میانگین میزان حساسیت و ویژگی آنتی‌بادی‌های آنتی‌اندومتر (۴ مطالعه، ۷۵۹ زن) به ترتیب برابر ۰,۸۱؛ (۹۵% فاصله اطمینان (CI): ۰.۷۶ تا ۰.۸۷) و ۰.۷۵؛ (۹۵% CI؛ ۰.۴۶ تا ۱.۰۰) بود. برای IL‐۶، با مقدار (اندازه) نقطه برش > ۱.۹۰ تا ۲.۰۰ پیکوگرم/میلی‌لیتر؛ (۳ مطالعه، ۳۰۹ زن)، میزان حساسیت برابر ۰.۶۳؛ (۹۵% CI؛ ۰.۵۲ تا ۰.۷۵) و میزان ویژگی برابر ۰.۶۹؛ (۹۵% CI؛ ۰.۵۷ تا ۰.۸۲) بود. برای CA‐۱۹.۹ با مقدار (اندازه) نقطه برش > ۳۷.۰ واحد بین‌المللی/میلی‌لیتر؛ (۳ مطالعه، ۳۳۰ زن)، میزان حساسیت برابر ۰.۳۶؛ (۹۵% CI؛ ۰.۲۶ تا ۰.۴۵) و میزان ویژگی برابر ۰.۸۷؛ (۹۵% CI؛ ۰.۷۵ تا ۰.۹۹) بود.

در مطالعاتی که به ارزیابی CA‐۱۲۵ در آستانه‌های مختلف اختصاص داشت، به ترتیب، میانگین مقادیر حساسیت و ویژگی به این شرح به نمایش درآمد: برای نقطه برش > ۱۰,۰ تا ۱۴.۷ واحد/میلی‌لیتر: ۰.۷۰؛ (۹۵% CI؛ ۰.۶۳ تا ۰.۷۷) و ۰.۶۴؛ (۹۵% CI؛ ۰.۴۷ تا ۰.۸۲)؛ برای نقطه برش > ۱۶.۰ تا ۱۷.۶ واحد/میلی‌لیتر: ۰.۵۶؛ (۹۵% CI؛ ۰.۲۴ تا ۰.۸۸) و ۰.۹۱؛ (۹۵% CI؛ ۰.۷۵ تا ۱.۰۰)؛ برای نقطه برش > ۲۰.۰ واحد/میلی‌لیتر: ۰.۶۷؛ (۹۵% CI؛ ۰.۵۰ تا ۰.۸۵) و ۰.۶۹؛ (۹۵% CI؛ ۰.۵۸ تا ۰.۸۰)؛ برای نقطه برش > ۲۵.۰ تا ۲۶.۰ واحد/میلی‌لیتر: ۰.۷۳؛ (۹۵% CI؛ ۰.۶۷ تا ۰.۷۹) و ۰.۷۰؛ (۹۵% CI؛ ۰.۶۳ تا ۰.۷۷)؛ برای نقطه برش > ۳۰.۰ تا ۳۳.۰ واحد/میلی‌لیتر: ۰.۶۲؛ (۹۵% CI؛ ۰.۴۵ تا ۰.۷۹) و ۰.۷۶؛ (۹۵% CI؛ ۰.۵۳ تا ۱.۰۰)؛ و برای نقطه برش > ۳۵.۰ تا ۳۶.۰ واحد/میلی‌لیتر: ۰.۴۰؛ (۹۵% CI؛ ۰.۳۲ تا ۰.۴۹) و ۰.۹۱؛ (۹۵% CI؛ ۰.۸۸ تا ۰.۹۴).

ما نتوانستیم به لحاظ آماری سایر بیومارکرها را مانند آن دسته از بیومارکرهایی که به دلیل توانایی‌شان در افتراق اندومتریوما از کیست‌های خوش‌خیم تخمدان مورد بررسی قرار گرفتند، به شکلی معنادار ارزیابی کنیم.

طی هشتادودو مطالعه، تعداد ۹۷ بیومارکر مورد ارزیابی قرار گرفت، این بیومارکر بین زنان مبتلا به اندومتریوز و زنان بدون بیماری در گروه کنترل تمایز قائل نشدند. از این تعداد، ۲۲ بیومارکر، نتایج متناقضی را از خود بروز دادند، برخی از مطالعات نشان دهنده افتراق و تفاوت بودند و برخی دیگر هیچ شواهدی حاکی از تفاوت بین گروه‌های اندومتریوز و کنترل نشان ندادند.

هیچ کدام از بیومارکرهایی که مورد متاآنالیز قرار گرفتند، معیارهای جایگزینی یا تست تشخیصی تریاژ را به طور هم‌سو و سازگار نداشتند. ثابت‌ شده که زیر‐مجموعه‌ای از بیومارکرهای خون، هم می‌تواند برای تشخیص اندومتریوز لگنی و هم برای افتراق اندومتریومای تخمدان از دیگر توده‌های خوش‌خیم تخمدان سودمند باشد، اما شواهد کافی برای نتیجه‌گیری‌های معنادار وجود ندارد. به طور کلی، هیچ یک از بیومارکرها از این نظر که به لحاظ بالینی خارج از یک محیط پژوهشی مورد استفاده قرار گیرد، دقت کافی را نداشت. ما هم‌چنین بیومارکرهای خون را شناسایی کردیم که هیچ ارزش تشخیصی در اندومتریوز نداشتند، توصیه ما این است که بر منابع پژوهشی در خصوص ارزیابی سایر بیومارکرهای بالینی مفیدتر تمرکز شود.