اختلال مصرف کانابیس، شایع‌ترین اختلال مصرف مواد غیرقانونی در جمعیت عمومی است که گزارش می‌شود؛ اگر چه تقاضا برای کمک از مراکز خدمات سلامت در سطح بین‌المللی در حال افزایش است، فقط تعداد کمی از افراد مبتلا به این اختلال به دنبال کمک‌های حرفه‌ای هستند. مطالعات مربوط به درمان منتشر شده‌اند، اما فشار برای اعمال سیاست عمومی نیاز به انجام یک مرور سیستماتیک به‌روزشده درباره درمان‌های مختص کانابیس برای بزرگسالان دارد.

بررسی اثربخشی مداخلات روانی‌اجتماعی برای اختلال مصرف کانابیس (در مقایسه با کنترل غیرفعال و/یا درمان جایگزین) ارائه شده به بزرگسالان در شرایط سرپایی یا در سطح جامعه.

ما پایگاه ثبت مرکزی کارآزمایی‌های کنترل شده کاکرین (CENTRAL؛ شماره ۶؛ ۲۰۱۵)؛ MEDLINE؛ EMBASE؛ PsycINFO؛ Cumulaive Index to Nursing and Allied Health Literature (CINAHL) و فهرست منابع مقالات را جست‌وجو کردیم. منابع علمی جست‌وجو شده شامل همه مقالات منتشرشده قبل از جولای ۲۰۱۵ بودند.

تمام مطالعات تصادفی‌سازی و کنترل ‌شده که مداخله روانی‌اجتماعی را برای اختلال مصرف کانابیس (بدون مداخله دارویی) در مقایسه با کنترل درمان جزئی یا غیرفعال یا ترکیبات جایگزین برای مداخلات روانی‌اجتماعی، بررسی کردند.

ما از روش‌های استاندارد روش‌شناسی مورد انتظار بنیاد همکاری کاکرین (Cochrane Collaboration) استفاده کردیم.

ما ۲۳ کارآزمایی تصادفی‌سازی و کنترل‌ شده را شامل ۴۰۴۵ شرکت‌کننده وارد کردیم. در مجموع، ۱۵ مطالعه در ایالات متحده صورت گرفت، دو مطالعه در استرالیا، دو مطالعه در آلمان و یک مطالعه در هر یک از کشورهای سوئیس، کانادا، برزیل و ایرلند انجام شدند. محققان درمان‌ها را به مدت تقریبا بیش از هفت جلسه (بین ۱ تا ۱۴ جلسه) برای تقریبا ۱۲ هفته (بین یک تا ۵۶ هفته) ارائه کردند.

به‌طور کلی، خطر سوگیری (bias) در سراسر مطالعات متوسط بود، بدین معنا که، هیچ کارآزمایی دارای خطر بالای سوگیری انتخاب، سوگیری ریزش یا سوگیری گزارش‌دهی نبود. به علاوه، کارآزمایی‌ها شامل تعداد زیادی از شرکت‌کنندگان بودند، و هر کارآزمایی پایبندی شرکت‏‌کنندگان را به درمان‌های ارائه شده تضمین کرد. در مقابل، به دلیل ماهیت مداخلات ارائه شده، کورسازی شرکت‌کنندگان امکان‌پذیر نبود و گزارش‌های مربوط به کورسازی پژوهشگر اغلب نامشخص بوده یا ارائه نشده بود. نیمی از مطالعات مرور شده شامل تایید کولترال (collateral) یا آنالیز ادراری (urinalysis) برای تایید داده‌های خود‐گزارشی بودند که منجر به نگرانی در مورد سوگیری عملکرد و سوگیری تشخیص می‌شد. در نهایت، نگرانی‌ها از سوگیری‌های دیگر مبتنی بر عدم ارزیابی نسبتا مداوم مصرف موادی غیر از کانابیس یا استفاده از درمان‌های اضافی قبل یا در طول دوره کارآزمایی بودند.

زیرمجموعه‌ای از مطالعات، جزئیات کافی را درباره مقایسه اثرات هرگونه مداخله‌ای در برابر کنترل غیرفعال بر پیامدهای اولیه مورد نظر در پیگیری اولیه (میانه عددی دوره پیگیری، چهار ماه) ارائه ندادند. نتایج، شواهدی را با کیفیت متوسط نشان دادند که حدود هفت نفر از ۱۰ شرکت‌کننده دریافت‌کننده مداخله، درمان را به صورتی که در نظر گرفته شده بود، کامل کردند (اندازه اثر (ES): ۰,۷۱؛ ۹۵% فاصله اطمینان (CI): ۰.۶۳ تا ۰.۷۸؛ ۱۱ مطالعه، ۱۴۲۴ شرکت‌کننده)، و کسانی که مداخله روانی‌اجتماعی را دریافت کردند، در مقایسه با افراد دریافت‌کننده کنترل غیرفعال تعداد روزهای کمتری کانابیس مصرف کردند (تفاوت میانگین (MD): ۵.۶۷؛ ۹۵% CI؛ ۳.۰۸ تا ۸.۲۶؛ ۶ مطالعه، ۱۱۴۴ شرکت‌کننده). علاوه بر این، شواهدی با کیفیت پائین نشان داد که افراد دریافت‌کننده مداخله بیشتر احتمال دارد که شیوع نقطه‌ای پرهیز (point‐prevalence abstinence) را گزارش کنند (خطر نسبی (RR): ۲.۵۵؛ ۹۵% CI؛ ۱.۳۴ تا ۴.۸۳؛ شش مطالعه، ۱۱۶۶ شرکت‌کننده) و علائم وابستگی (تفاوت میانگین استانداردشده (SMD): ۴.۱۵؛ ۹۵% CI؛ ۱.۶۷ تا ۶.۶۳؛ ۴ مطالعه، ۸۸۹ شرکت‌کننده) و مشکلات مرتبط با کانابیس کمتری را در مقایسه با افراد دریافت‌کننده کنترل غیرفعال (SMD: ۳.۳۴؛ ۹۵% CI؛ ۱.۲۶ تا ۵.۴۲؛ ۶ مطالعه، ۲۲۰۲ شرکت‌کننده) گزارش کردند. در نهایت، شواهدی با کیفیت بسیار پائین نشان دادند که افراد دریافت‌کننده مداخله در مقایسه با افراد دریافت‌کننده کنترل غیرفعال، استفاده از شرکای کمتری را در روز گزارش کردند (SMD: ۳.۵۵؛ ۹۵% CI؛ ۲.۵۱ تا ۴.۵۹؛ ۸ مطالعه، ۱۶۰۰ شرکت‌کننده). نکته قابل توجه اینکه، تجزیه‌وتحلیل زیرگروه‌ها نشان داد مداخلات بیش از ۴ جلسه که در دوره‌ای بیش از یک‌ماه به‌طول انجامند (با شدت بالا)، پیامدهای بهبود یافته باثبات‌تری (به ویژه از نظر فراوانی مصرف کانابیس و شدت وابستگی) را در کوتاه‌مدت، در مقایسه با مداخلاتی با شدت پائین، ایجاد کردند.

ثابت‌ترین شواهد از استفاده از درمان شناختی‌رفتاری (CBT)، درمان افزایش انگیزه (MET) و به ویژه ترکیب آنها برای کمک به کاهش فراوانی مصرف کانابیس (MET: MD: ۴,۴۵؛ ۹۵% CI؛ ۱.۹۰ تا ۷.۰۰؛ چهار مطالعه، ۶۱۲ شرکت‌کننده؛ CBT: MD: ۱۰.۹۴؛ ۹۵% CI؛ ۷.۴۴ تا ۱۴.۴۴؛ یک مطالعه، ۱۳۴ شرکت‌کننده؛ MET + CBT: MD: ۷.۳۸؛ ۹۵% CI؛ ۳.۱۸ تا ۱۱.۵۷؛ سه مطالعه، ۳۹۸ شرکت‌کننده) و شدت وابستگی (MET: SMD: ۴.۰۷؛ ۹۵% CI؛ ۱.۹۷ تا ۶.۱۷؛ دو مطالعه، ۳۱۶ شرکت‌کننده؛ MET + CBT: SMD: ۷.۸۹؛ ۹۵% CI؛ ۰.۹۳ تا ۱۴.۸۵؛ سه مطالعه، ۵۷۳ شرکت‌کننده) در پیگیری‌های اولیه حمایت می‌کنند، اگرچه هیچ مداخله خاصی در نه ماه پیگیری یا بیشتر به‌طور مداوم موثر نبود. علاوه بر این، داده‌های به دست آمده از پنج مورد از شش مطالعه، از افزودن مشوق‌های مبتنی بر کوپن برای نتیجه تست ادرار منفی مصرف کانابیس به منظور تقویت اثر درمان بر فراوانی مصرف کانابیس حمایت کرد. یک مطالعه تکی به نتایج متضادی طی یک دوره پیگیری ۱۲ ماهه دست یافت، زیرا پیامدهای پس از درمان مربوط به کاهش کلی در فراوانی مصرف کانابیس به نفع CBT به‌تنهایی و بدون افزودن مدیریت اقتضایی مبتنی بر پرهیز یا مبتنی بر پایبندی به درمان بود. در مقابل، شواهد مربوط به ارائه مشاوره در رابطه با مواد مخدر، حمایت اجتماعی، پیشگیری از عود و مدیتیشن (مراقبه) مبتنی بر آگاهی ذهن ضعیف بود زیرا تعداد مطالعات شناسایی شده کم بوده، اطلاعات مربوط به پیامدهای درمان ناکافی و میزان پایبندی به درمان پائین بودند. در راستای ارائه درمان برای مصرف مواد دیگر، در کل میزان پرهیز نسبتا کم بود، تقریبا یک‐چهارم از شرکت‌کنندگان در پیگیری نهایی از مصرف مواد خودداری کردند. سرانجام، سه مطالعه دریافت که مداخله میان شرکت‌کنندگان در کلینیک‌های روانپزشکی قابل مقایسه با درمان معمول بود و هیچ تفاوت بین‐گروهی را در هیچ یک از پیامدهای وارد شده گزارش ندادند.

مطالعات وارد شده از جنبه‌های زیادی ناهمگون بودند، و سؤالات مهمی را در رابطه با موثرترین دوره درمان، شدت و نوع مداخله مطرح و تا حدی آنها را حل کردند. به دلیل محدود بودن تعداد محل‌های انجام مطالعه و نمونه‌های همگون از متقاضیان درمان، تعمیم‌پذیری یافته‌ها نامشخص بود. میزان پرهیز از مصرف، کم و ناپایدار بود، اگر چه قابل مقایسه با درمان مصرف مواد دیگر نبود. نشان داده شده که مداخله روان‌اجتماعی، در مقایسه با حداقل کنترل‌های درمانی، باعث کاهش فراوانی مصرف و شدت وابستگی به شکلی نسبتا با دوام، حداقل در کوتاه‌مدت خواهد شد. در میان انواع مداخله وارد شده، از یک مداخله سختگیرانه که به مدت بیش از چهار جلسه ارائه شد و مبتنی بر ترکیب MET و CBT با انگیزه‌های مبتنی بر پرهیز بود، برای درمان اختلال مصرف کانابیس به‌طور مداومی بیشتر حمایت شد.