اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی (attention deficit hyperactivity disorder; ADHD)، یکی از شایع‌ترین اختلالات روان‌پزشکی است که کودکان و نوجوانان را تحت تاثیر قرار می‌دهد. آمفتامین‌ها از جمله شایع‌ترین داروهایی هستند که برای کنترل ADHD تجویز می‌شوند. سه کلاس اصلی از آمفتامین‌ها وجود دارند: دگزامفتامین (dexamphetamine)، لیزدگزامفتامین (lisdexamphetamine) و نمک‌های آمفتامین مخلوط، که می‌توانند به فرمولاسیون‌های کوتاه‌اثر و طولانی‌اثر تقسیم شوند. برای ارزیابی اثربخشی و بی‌خطری (safety) آنها در این جمعیت، یک مرور سیستماتیک هرگز انجام نشده است.

ارزیابی اثربخشی و بی‌خطری مصرف آمفتامین‌ها در درمان ADHD در کودکان و نوجوانان.

در آگوست ۲۰۱۵، به جست‌وجو در CENTRAL؛ Ovid MEDLINE؛ Embase؛ PsycINFO، پایان‌نامه و تزهای ProQuest، و Networked Digital Library of Theses and Dissertations پرداختیم. هم‌چنین ClinicalTrials.gov را جست‌وجو کرده و فهرست منابع مطالعات و مرورهای مرتبط را که از طریق جست‌وجو شناسایی شدند، بررسی کردیم. هیچ محدودیتی در مورد زبان نگارش مقاله یا دوره زمانی مطالعه اعمال نشد.

کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی و کنترل شده (randomised controlled trials; RCTs) گروه موازی (parallel‐group) و متقاطع (cross‐over) که مشتقات آمفتامین را با دارونما (placebo) در یک جمعیت از کودکان (کمتر از ۱۸ سال) مبتلا به ADHD مقایسه کردند.

دو نویسنده به‌طور مستقل از هم داده‌های مربوط به شرکت‌کنندگان، محیط، مداخلات، روش‌شناسی (methodology)، و پیامدها را برای هر مطالعه وارد شده استخراج کردند. برای پیامدهای پیوسته (continuous outcome)، تفاوت میانگین استاندارد شده (SMD) و برای پیامدهای دو حالتی (dichotomous outcome)، خطر نسبی (RR) را محاسبه کردیم. در جایی که امکان‌پذیر بود، متاآنالیزها را با استفاده از مدل اثرات تصادفی (random‐effects model) انجام دادیم. هم‌چنین یک متاآنالیز را از شایع‌ترین عوارض جانبی گزارش شده در مطالعات اولیه انجام دادیم.

تعداد ۲۳ کارآزمایی (۸ کارآزمایی گروه موازی (parallel‐group) و ۱۵ کارآزمایی متقاطع (cross‐over)) را، با ۲۶۷۵ کودک سه تا ۱۷ سال، وارد کردیم. همه مطالعات آمفتامین ها را با دارونما (placebo) مقایسه کردند. مدت زمان مطالعه از ۱۴ روز تا ۳۶۵ روز متغیر بود، که اکثریت آنها کمتر از شش ماه به طول انجامیدند. بیشتر مطالعات در ایالات متحده انجام شدند؛ سه مطالعه در سراسر اروپا صورت گرفتند. تعداد ۱۱ مطالعه وارد شده را به دلیل روش‌های کورسازی (blinding) ناکافی، در نظر نگرفتن موارد خروج از مطالعه و حذف از آنالیز، و عدم ارائه گزارش از تمامی پیامدهای تعریف‌شده قبلی، در معرض خطر بالای سوگیری (bias) قضاوت کردیم. تعداد ۱۲ مطالعه باقی‌مانده را به دلیل ارائه گزارش ناکافی، با خطر نامشخص سوگیری ارزیابی کردیم. آمفتامین‌ها موجب بهبود شدت نشانه اصلی ADHD بر اساس رتبه‌بندی والدین (SMD: ‐۰,۵۷؛ ۹۵% فاصله اطمینان (CI): ۰.۸۶‐ تا ۰.۲۷‐؛ ۷ مطالعه؛ ۱۲۴۷ کودک/نوجوان؛ شواهد با کیفیت بسیار پائین)، معلمان (SMD: ‐۰.۵۵؛ ۹۵% CI؛ ۰.۸۳‐ تا ۰.۲۷‐؛ ۵ مطالعه؛ ۷۴۵ کودک/نوجوان؛ شواهد با کیفیت پائین) و پزشکان (SMD: ‐۰.۸۴؛ ۹۵% CI؛ ۱.۳۲‐ تا ۰.۳۶‐؛ ۳ مطالعه؛ ۸۱۳ کودک/نوجوان؛ شواهد با کیفیت بسیار پائین) شدند. از سوی دیگر، زمانی که کودکان آمفتامین مصرف کردند، نسبت پاسخ‌دهندگان به درمان که بر اساس مقیاس برداشت کلی بالینی از بهبودی (Clinical Global Impression ‐ Improvement; CGI‐I) رتبه‌بندی شد، بیشتر بود (RR: ۳.۳۶؛ ۹۵% CI؛ ۲.۴۸ تا ۴.۵۵؛ ۹ مطالعه؛ ۲۲۰۷ کودک/نوجوان؛ شواهد با کیفیت بسیار پائین).

شایع‌ترین عوارض جانبی گزارش‌شده شامل کاهش اشتها، بی‌خوابی/مشکل در به خواب رفتن، درد شکم، تهوع/استفراغ، سردرد و اضطراب بود. آمفتامین‌ها با نسبت بیشتری از شرکت‌کنندگانی همراه بودند که دچار کاهش اشتها (RR: ۶,۳۱؛ ۹۵% CI؛ ۲.۵۸ تا ۱۵.۴۶؛ ۱۱ مطالعه؛ ۲۴۶۷ کودک/نوجوان)، بی‌خوابی (RR: ۳.۸۰؛ ۹۵% CI؛ ۲.۱۲ تا ۶.۸۳؛ ۱۰ مطالعه؛ ۲۴۲۹ کودک/نوجوان)، و درد شکم (RR: ۱.۴۴؛ ۹۵% CI؛ ۱.۰۳ تا ۲.۰۰؛ ۱۰ مطالعه؛ ۲۱۵۵ کودک/نوجوان) شدند. علاوه بر این، نسبتی از کودکان که دچار حداقل یک عارضه جانبی شدند، در گروه آمفتامین بیشتر بود (RR: ۱.۳۰؛ ۹۵% CI؛ ۱.۱۸ تا ۱.۴۴؛ ۶ مطالعه؛ ۱۷۴۲ کودک/نوجوان؛ شواهد با کیفیت پائین).

آنالیزهای زیر گروه را برای محصولات آمفتامین (دگزامفتامین، لیزدگزامفتامین، نمک آمفتامین مخلوط)، فرمولاسیون آزادسازی آمفتامین (طولانی‌اثر در برابر کوتاه‌اثر)، و منبع بودجه مالی (صنعت در برابر غیر صنعت) انجام دادیم. تفاوت‌های میان گروهی از نظر نسبتی از شرکت‌کنندگان که دچار کاهش اشتها شدند، در هر دو زیر گروه محصولات آمفتامین (P < ۰,۰۰۰۰۱) و فرمولاسیون آزادسازی آمفتامین (P value = ۰.۰۰۸)، هم‌چنین برای رتنشن (retention) در زیر گروه فرمولاسیون آزادسازی آمفتامین (P value = ۰.۰۳) مشاهده شد.

اغلب مطالعات وارد شده، خطر بالای سوگیری داشته و کیفیت کلی شواهد در اکثر پیامدها از پائین تا بسیار پائین متغیر بود. اگرچه آمفتامین‌ها در کوتاه‌‌مدت در کاهش نشانه‌های اصلی ADHD موثر به نظر می‌رسند، برخی از عوارض جانبی را نیز در پی دارند. این مرور هیچ شواهدی را نیافت که از یکی از مشتقات آمفتامین نسبت به دیگری پشتیبانی کند، و هیچ تفاوتی را میان محصولات طولانی‌اثر و کوتاه‌اثر آمفتامین نشان نداد. کارآزمایی‌های آینده باید دوره طولانی‌تری داشته باشند (یعنی بیش از ۱۲ ماه)، شامل پیامدهای روانی‌اجتماعی بیشتری شوند (مانند کیفیت زندگی و استرس والدین)، و با جزئیات گزارش شوند.