در مناطقی که کمبود ویتامین A (یا vitamin A deficiency; VAD) یک معضل سلامت عمومی است، میزان ویتامین A دریافتی مادر از طریق رژیم غذایی ممکن است برای تامین نیازهای تغذیه‌ای مادر یا شیرخواری که از شیر مادر با سطوح پائین رتینول (retinol) تغذیه می‌کند، کافی نباشد.

ارزیابی تاثیرات استفاده از مکمل ویتامین A در زنان، پس از زایمان، بر سلامت مادر و شیرخوار.

ما پایگاه ثبت کارآزمایی‌های گروه بارداری و زایمان در کاکرین (Cochrane Pregnancy and Childbirth Group's Trials Register) (تا ۸ فوریه ۲۰۱۶)، LILACS (از ۱۹۸۲ تا دسامبر ۲۰۱۵)، Web of Science (از ۱۹۴۵ تا دسامبر ۲۰۱۵) و فهرست منابع مقالات بازیابی شده را جست‌وجو کردیم.

کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی و کنترل شده (randomised controlled trials; RCTs) یا کارآزمایی‌های خوشه‌ای‐تصادفی‌سازی شده که به ارزیابی تاثیرات استفاده از مکمل ویتامین A در زنان پس از زایمان، بر سلامت مادر و شیرخوار (موربیدیتی، مورتالیتی و وضعیت تغذیه‌ای ویتامین A) می‌پرداختند برای این مرور انتخاب شدند.

دو نویسنده مرور به‌طور مستقل از هم کارآزمایی‌ها را از نظر شرایط ورود به این مرور ارزیابی کردند، داده‌ها را استخراج و خطر سوگیری (bias) را ارزیابی کردند و هم‌چنین، دقت مطالعات را تعیین کردند. با استفاده از رویکرد درجه‌‏بندی توصیه‏، ارزیابی، توسعه و ارزشیابی (GRADE) به ارزیابی کیفیت شواهد پرداختیم.

چهارده کارآزمایی، عمدتا با خطر پائین یا نامشخص سوگیری، با مجموع ۲۵,۷۵۸ زوج مادر و شیرخوار شرکت‌کننده وارد مرور شدند. بررسی تاثیر مصرف مکمل در قالب مقایسه مصرف تک‌دوز (single)، روزانه دو دوز (double)، یا دوز بالای (high dose) ویتامین A (۲۰۰,۰۰۰ تا ۴۰۰,۰۰۰ واحد بین‌المللی (IU)) یا مصرف روزانه ۷,۸ میلی‌گرم بتا‐کاروتن (beta‐carotene) در برابر دارونما (placebo)، عدم درمان یا سایر مکمل‌ها (نظیر آهن) بود یا تاثیر مصرف ویتامین A در دو دوز بالا (۴۰۰,۰۰۰ IU) در برابر دوز پائین (۲۰۰,۰۰۰ IU)، با هم مقایسه شده بودند. در همه کارآزمایی‌ها، عمده شیرخواران تا شش ماهگی حداقل تا حدی از شیر مادر تغذیه کرده‌ بودند.

مصرف مکمل (ویتامین A به شکل رتینول، محلول در آب یا بتا‐کاروتن) با دوز ۲۰۰,۰۰۰ تا ۴۰۰,۰۰۰ IU در برابر کنترل کننده (دارونما یا عدم درمان)

مادر : ما شواهدی را که نشان دهد مصرف ویتامین ‌A میزان مرگ‌ومیر مادران را پس از ۱۲ ماه کاهش می‌دهد، پیدا نکردیم (نسبت خطر (HR): ۱,۰۱؛ ۹۵% فاصله اطمینان (CI): ۰.۴۴ تا ۲.۲۱؛ ۸۵۷۷ شرکت‌کننده؛ ۱ RCT؛ شواهد با کیفیت متوسط). همین تاثیرات در شش ماه قطعیت کمتری داشت (خطر نسبی (RR): ۰,۵۰؛ ۹۵% CI؛ ۰.۰۹ تا ۲.۷۱؛ ۵۶۴ شرکت‌کننده؛ ۱ RCT؛ شواهد با کیفیت پائین). به دلیل کیفیت بسیار پائین شواهد (۱ RCT؛ ۵۰ شرکت‌کننده)، تاثیر مصرف مکمل بر موربیدیتی مادر (نظیر اسهال، عفونت‌های تنفسی و تب) نامطمئن بود. شواهدی که نشان دهد ویتامین A باعث افزایش دردهای شکمی می‌شود، کافی نبود (RR: ۱,۲۸؛ ۹۵% CI؛ ۰.۹۵ تا ۱.۷۳؛ ۷۸۶ شرکت‌کننده؛ ۱ RCT؛ شواهد با کیفیت پائین).شواهدی با کیفیت پائین نشان می‌داد که مصرف مکمل ویتامین A موجب افزایش رتینول شیر مادر تا ۰,۲۰ میکرومول/لیتر در سه تا سه و نیم ماهگی می‌شود (تفاوت میانگین (MD)؛ ۰.۲۰ میکرومول/لیتر؛ ۹۵% CI؛ ۰.۰۸ تا ۰.۳۱؛ ۸۳۷ شرکت‌کننده؛ ۶ RCT).

نوزاد : شواهدی مبنی بر آنکه مصرف مکمل ویتامین A باعث کاهش مورتالیتی شیرخوار از دو تا ۱۲ ماهگی می‌شود، یافت نشد (RR: ۱,۰۸؛ ۹۵% CI؛ ۰.۷۷ تا ۱.۵۲؛ ۶۰۹۰ شرکت‌کننده؛ ۵ RCT؛ شواهد با کیفیت پائین). تاثیرات مصرف مکمل بر موربیدیتی (نظیر گاستروانتریت (gastroenteritis) در سه ماهگی) نامطمئن بود (RR: ۶,۰۳؛ ۹۵% CI؛ ۰.۳۰ تا ۱۲۱.۸۲؛ ۸۴ شرکت‌کننده؛ ۱ RCT؛ شواهد با کیفیت بسیار پائین). شواهدی با کیفیت پائین در مورد تاثیر مصرف مکمل بر پیامدهای جانبی در شیرخوار (نظیر برجستگی فونتانل‌ها (bulging fontanelle) در ۲۴ تا ۴۸ ساعت) وجود داشت (RR: ۲,۰۰؛ ۹۵% CI؛ ۰.۶۱ تا ۶.۵۵؛ ۴۴۴ شرکت‌کننده؛ ۱ RCT).

مصرف مکمل (ویتامین A به شکل رتینول) با دوز ۴۰۰,۰۰۰ IU در برابر دوز ۲۰۰,۰۰۰ IU

سه کارآزمایی (۱۳۱۲ شرکت‌کننده) برای این مقایسه استفاده شدند. هیچ یک از این مطالعات مورتالیتی، موربیدیتی مادر یا مورتالیتی شیرخوار را ارزیابی نکرده بودند. یافته‌های یک مطالعه نشان داد که ممکن است بین دوزهای مصرفی (اسهال، بیماری‌های تنفسی و بیماری‌های تب‌دار) تفاوتی اندک یا عدم تفاوت در موربیدیتی نوزادی وجود داشته باشد (۳۱۲ شرکت‌کننده، داده‌ها تجمیع نشده‌اند). با توجه به محدودیت داده‌ها، امکان هیچ گونه نتیجه‌گیری قطعی در مورد تاثیر مکمل‌ها بر عوارض جانبی در مادر و شیرخوار وجود نداشت. هم‌چنین به دلیل محدودیت اطلاعات در دسترس، تاثیر مکمل‌ها بر میزان رتینول موجود در شیر مادر نیز نامطمئن بود.

شواهدی حاکی از مزیت به نفع تاثیر مصرف دوزهای مختلف از مکمل ویتامین A در مادران پس از زایمان، در مقایسه با سایر دوزها یا دارونما، بر مورتالیتی و موربیدیتی مادر و شیرخوار وجود نداشت. اگرچه غلظت رتینول شیر مادر با مصرف مکمل بهبود می‌یابد، اما مزایای سلامتی را برای زنان یا نوزادان به دنبال ندارد. مطالعات کمی، مورتالیتی و موربیدیتی مادران و نوزادان را گزارش داده‌اند. مطالعات آینده باید شامل این پیامدهای مهم باشند.