برنامه‌های غربالگری به‌طور بالقوه می‌توانند افرادی را شناسایی کنند که در معرض خطر بالای بیماری قلبی‌عروقی (cardiovascular disease; CVD) قرار دارند، و موربیدیتی و مورتالیتی ناشی از آنها را کاهش دهند. با این حال، در حال حاضر شواهد کافی برای نشان دادن مزایای آشکار بالینی یا اقتصادی برنامه‌های شبه‌‐غربالگری سیستماتیک در مقایسه با ارزیابی فرصت‌طلبانه (opportunistic) خطر CVD که به‌طور گسترده‌ای در مراکز ارائه خدمات مراقبت‌های اولیه انجام می‌شود، وجود ندارد.

هدف اصلی این مطالعه مروری، ارزیابی اثربخشی، هزینه‌ها و عوارض جانبی ارزیابی سیستماتیک خطر در مقایسه با ارزیابی فرصت‌طلبانه آن برای پیشگیری اولیه از بروز CVD بود.

پایگاه مرکزی ثبت کارآزمایی‌های کنترل شده کاکرین (CENTRAL) را در کتابخانه کاکرین، MEDLINE؛ EMBASE در ۳۰ ژانویه ۲۰۱۵، و Web of Science Core Collection و بانک‌های اطلاعاتی دیگر موجود در کتابخانه کاکرین را در ۴ دسامبر ۲۰۱۴ جست‌وجو کردیم. هم‌چنین دو پایگاه ثبت کارآزمایی‌های بالینی و فهرست منابع مقالات مرتبط را جست‌وجو کردیم. هیچ محدودیتی را از نظر زبان نگارش مقاله اعمال نکردیم.

کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی و کنترل شده‌ای (randomised controlled trials; RCTs) را انتخاب کردیم که تاثیرات ارزیابی سیستماتیک خطر را، که به صورت یک برنامه شبه‐غربالگری، شامل فرآیند انتخاب از پیش تعیین شده افراد تعریف شد، در مقایسه با ارزیابی فرصت‌طلبانه خطر که در محدوده عدم انجام ارزیابی تا یافتن موارد CVD و عوامل خطر مرتبط با آن قرار دارد، بررسی کردند. شرکت‌کنندگان شامل بزرگسالان سالم از جمعیت عمومی بودند، از جمله کسانی که در معرض خطر CVD قرار داشتند.

دو نویسنده مرور به‌طور مستقل از هم مطالعات را انتخاب کردند. یک نویسنده، داده‌ها را استخراج کرده و آنها را از نظر خطر سوگیری (bias) ارزیابی کرد و نویسنده دوم به بررسی آنها پرداخت. با استفاده از روش درجه‌بندی توصیه، ارزیابی، توسعه و ارزشیابی (Grading of Recommendations Assessment, Development and Evaluation; GRADE)، کیفیت شواهد را ارزیابی کرده و آنها را در جدول «خلاصه‌ای از یافته‌ها» ارائه دادیم.

نه RCT کامل شده، معیارهای ورود را به مطالعه داشتند، که از بین آنها چهار کارآزمایی به صورت خوشه‌ای‐تصادفی‌سازی شده انجام شدند. هم‌چنین پنج کارآزمایی در حال انجام را شناسایی کردیم. مطالعات وارد شده در معرض خطر بالا یا نامشخص سوگیری قرار داشته، و بر اساس رتبه‌بندی GRADE، از کیفیت پائین یا بسیار پائین برخوردار بودند. طول دوره پیگیری از یک سال در چهار مطالعه، سه سال در یک مطالعه، پنج یا شش سال در دو مطالعه، و ده سال در دو مطالعه متفاوت بود. هشت مطالعه، شرکت‌کنندگانی را از جمعیت عمومی به کار گرفتند، اگرچه از نظر محدوده سنی هدف، تفاوت‌های وجود داشت. یک مطالعه اعضای خانواده بیماران قلبی (دارای خطر بالا) را به کار گرفت. تفاوت‌های قابل‌توجهی میان مطالعات از نظر مداخلات دریافت شده توسط گروه مداخله و کنترل وجود داشت. شواهد کافی برای طبقه‌بندی مطالعات بر اساس انواع رویکردهای ارزیابی خطر به دست نیامد.

داده‌های محدودی درباره مورتالیتی به هر علتی (all‐cause mortality) (خطر نسبی (RR): ۰,۹۸؛ ۹۵% CI؛ ۰.۹۳ تا ۱.۰۳؛ ۳ مطالعه؛ ۱۰۳,۵۷۱ شرکت‌کننده؛ I² = ۰%؛ شواهد با کیفیت پائین) و مورتالیتی ناشی از بیماری‌های قلبی‌عروقی (RR: ۱.۰۰؛ ۹۵% CI؛ ۰.۹۰ تا ۱.۱۱؛ ۲ مطالعه؛ ۴۳,۹۵۵ شرکت‌کننده؛ I² = ۰%) موجود است، و نشان می‌دهد که غربالگری تاثیری بر این پیامد‌ها ندارد. داده‌ها برای ترکیبی از نقاط پایانی (endpoint) غیر‌ کشنده نیز محدود بودند؛ در مجموع، شواهد نشان می‌دهد که هیچ تفاوتی در تمام بیماری‌های عروق کرونر قلبی (RR: ۱.۰۱؛ ۹۵% CI؛ ۰.۹۵ تا ۱.۰۷؛ ۴ مطالعه؛ ۵ مقایسه؛ ۱۱۰,۱۶۸ شرکت‌کننده؛ I² = ۰%؛ شواهد با کیفیت پائین)، بیماری‌های عروق کرونر قلبی غیر کشنده (RR: ۰.۹۸؛ ۹۵% CI؛ ۰.۸۹ تا ۱.۰۹؛ ۲ مطالعه؛ ۴۳,۹۵۵ شرکت‌کننده؛ I² = ۳۹%)، همه موارد سکته مغزی (RR: ۰.۹۹؛ ۹۵% CI؛ ۰.۹۰ تا ۱.۱۰؛ ۲ مطالعه؛ ۷۹,۶۳۱ شرکت‌کننده؛ I² = ۰%؛ شواهد با کیفیت پائین)، و سکته مغزی غیر کشنده (RR: ۱.۱۷؛ ۹۵% CI؛ ۰.۹۴ تا ۱.۴۷؛ ۱ مطالعه؛ ۲۰,۰۱۵ شرکت‌کننده) وجود ندارد.

به‌طور کلی، به نظر می‌رسد ارزیابی سیستماتیک خطر منجر به سطح پائین‌تر کلسترول تام (تفاوت میانگین (MD): ۰,۱۱‐ میلی‌مول بر لیتر (mmol/l)؛ ۹۵% CI؛ ۰.۱۷‐ تا ۰.۰۴‐؛ ۶ مطالعه؛ ۷ مقایسه؛ ۱۲,۵۹۱ شرکت‌کننده؛ I² = ۵۷%؛ شواهد با کیفیت بسیار پائین)، فشار خون سیستولیک پائین‌تر (MD؛ ۳.۰۵‐ میلی‌متر جیوه (mmHg)؛ ۹۵% CI؛ ۴.۸۴‐ تا ۱.۲۵‐؛ ۶ مطالعه؛ ۷ مقایسه؛ ۱۲,۵۹۱ شرکت‌کننده؛ I² = ۸۲%؛ شواهد با کیفیت بسیار پائین) و فشار خون دیاستولیک پائین‌تر (MD؛ ۱.۳۴‐ میلی‌متر جیوه؛ ۹۵% CI؛ ۱.۷۶‐ تا ۰.۹۳‐؛ ۶ مطالعه؛ ۷ مقایسه؛ ۱۲,۵۹۱ شرکت‌کننده؛ I² = ۰%؛ شواهد با کیفیت پائین) می‌شود. یک مطالعه عوارض جانبی را ارزیابی کرد و هیچ تفاوتی را در دیسترس سایکولوژیکی طی پنج سال (۱۱۲۶ نفر) نشان نداد.

نتایج به دست آمده، به دلیل وجود ناهمگونی میان کارآزمایی‌ها از نظر جذب شرکت‌کنندگان، مداخلات و طول دوره پیگیری، محدود هستند. داده‌های محدود شده نشان می‌دهند که ارزیابی سیستماتیک خطر برای CVD، تاثیر آماری معنی‌داری بر نقاط پایانی بالینی ندارد. شواهد اندکی نشان می‌دهد که ارزیابی سیستماتیک خطر CVD ممکن است تاثیرات مطلوبی بر عوامل خطرساز بیماری‌های قلبی‌عروقی داشته باشد. تکمیل پنج کارآزمایی در حال انجام، اطلاعاتی را به پایه شواهد اضافه خواهند کرد.