تخمین زده می‌شود در طول زندگی، ۱% تا ۳% از همه افراد، مبتلا به صرع تشخیص داده می‌شوند، که برابر با حدود ۵۰ میلیون فرد مبتلا در سراسر جهان خواهد بود. شیوع حقیقی آن احتمالا بیشتر است، زیرا صرع در کشورهای در حال توسعه کمتر گزارش می‌شود. گرچه اغلب بیماران از طریق استفاده از داور به کنترل مناسبی از بیماری خود دست خواهند یافت، حدود ۲۵% تا ۳۰% از همه افراد مبتلا به صرع، مقاوم به درمان دارویی بوده و علی‌رغم استفاده از دو دارو یا بیشتر با دوز کافی، هم‌چنان دچار تشنج خواهند شد. محققان در طول دهه اخیر، از مکمل اسیدهای چرب با چند پیوند اشباع نشده (polyunsaturated fatty acid; PUFA) برای درمان صرع مقاوم استفاده کرده‌اند، که نتایج تحقیقات آنها با یکدیگر متفاوت هستند. هم‌چنین برخی نگرانی‌ها درباره استفاده از ترکیبات omega‐۳ PUFA وجود دارد، زیرا آنها تجمع پلاکتی را کاهش داده، و می‌توانند از نظر تئوری، موجب خونریزی شوند.

ارزیابی اثربخشی و تحمل‌پذیری اسیدهای چرب با چند پیوند اشباع نشده امگا‐۳ (ایکوزاپنتانوئیک اسید‐EPA و دوکوزاهگزانوئیک اسید‐DHA) در کنترل صرع در افراد مبتلا به صرع مقاوم.

پایگاه ثبت تخصصی گروه صرع در کاکرین (از ابتدا تا نوامبر ۲۰۱۵)؛ پایگاه مرکزی ثبت کارآزمایی‌های کنترل شده کاکرین (CENTRAL) (شماره ۱۱؛ ۲۰۱۵)؛ MEDLINE (۱۹۴۸ تا نوامبر ۲۰۱۵)؛ EMBASE (۱۹۸۰ تا نوامبر ۲۰۱۵)، SCOPUS (۱۸۲۳ تا نوامبر ۲۰۱۵)؛ LILACS (Literatura Latino‐Americana e do Caribe de Informação em Ciências da Saúde) (۱۹۸۲ تا نوامبر ۲۰۱۵)؛ ClinicalTrials.gov و پلتفرم بین‌المللی پایگاه ثبت کارآزمایی‌های بالینی سازمان جهانی بهداشت (نوامبر ۲۰۱۵) را جست‌وجو کردیم. هیچ نوع محدودیتی از نظر زبان نگارش مقاله اعمال نشد. برای دریافت اطلاعات بیشتر و منتشر نشده، با نویسندگان مطالعه تماس گرفته، و فهرست منابع را از استنادهای بازیابی شده برای یافتن مطالعات بالقوه واجد شرایط که از طریق جست‌وجوی الکترونیکی شناسایی نشدند، غربالگری کردیم.

همه مطالعات تصادفی‌سازی و شبه‐تصادفی‌سازی شده مربوط به مصرف PUFA‌ها برای درمان صرع مقاوم به دارو.

دو نویسنده مطالعه مروری در انتخاب مطالعات، استخراج داده‌ها و ارزیابی کیفیت کارآزمایی‌های واردشده شرکت کردند. این پیامدها مورد ارزیابی قرار گرفتند: عدم وقوع تشنج، کاهش تشنج، بهبودی در سطح کیفیت زندگی، عوارض جانبی بالقوه، تاثیرات بر دستگاه گوارش، میزان خروج از مطالعه (drop‐out rates) و تغییرات در پروفایل لیپیدی پلاسما. آنالیز‌های اولیه بر اساس قصد درمان (intention to treat) انجام شدند.

هشت مطالعه به صورت بالقوه مرتبط شناخته شدند؛ سه مورد معیارهای انتخاب را برآورده کرده و به این مطالعه مروری وارد شدند. دو کارآزمایی دوسو کور و کنترل شده با دارونما (placebo) شامل بزرگسالان از کشورهای توسعه‌یافته بودند، در حالی که یک کارآزمایی یک‌سو کور و کنترل شده با دارونما شامل کودکان، در یک کشور در حال توسعه (مصر) انجام شد. مطالعه Bromfield ۲۰۰۸ تعداد ۲۷ بزرگسال آمریکایی را برای دریافت ۲,۲ گرم/روز از PUFA‌های امگا‐۳ (نسبت EPA به DHA؛ ۳ به ۲) یا دارونما تصادفی‌سازی کرد. مطالعه Yuen ۲۰۰۵ تعداد ۵۸ نفر را در انگلستان برای دریافت حدود ۱.۷ گرم/روز از PUFA‌های امگا‐۳ (۱ گرم EPA و ۰.۷ گرم DHA) یا دارونما تصادفی‌سازی کرد. مطالعه Reda ۲۰۱۵ تعداد ۷۰ کودک مصری را برای دریافت حدود ۳ میلی‌لیتر/روز از ۱۲۰۰ میلی‌گرم روغن ماهی (۰.۳۶ گرم EPA و ۰.۲۴ گرم DHA) یا دارونما تصادفی‌سازی کرد. این سه مطالعه در مجموع ۱۵۵ بیمار (۸۵ بزرگسال و ۷۰ کودک) را وارد کردند؛ ۷۸ نفر از آنها (۴۳ بزرگسال و ۳۵ کودک) برای دریافت PUFAها و ۷۷ نفر (۴۲ بزرگسال و ۳۵ کودک) برای دارونما تصادفی‌سازی شدند. همه شرکت‌کنندگان تا ۱۲ هفته مورد پیگیری قرار گرفتند. موارد بدون تشنج فقط توسط یک مطالعه، با خطر بالای سوگیری (bias)، شامل منحصرا کودکان گزارش شد. برآورد خطر برای این پیامد، در کودکانی که PUFA مصرف کردند، در مقایسه با گروه کنترل، به‌طور معناداری بیشتر بود (خطر نسبی (RR): ۲۰.۰۰؛ ۹۵% CI؛ ۲.۸۴ تا ۱۴۰.۹۹؛ ۱ مطالعه؛ ۷۰ کودک). به نحو مشابهی، مکمل PUFA با تفاوت معنادار در نسبتی از کودکان همراه بود که به حداقل ۵۰% کاهش در فراوانی تشنج دست یافتند (RR: ۳۳.۰۰؛ ۹۵% CI؛ ۴.۷۷ تا ۲۲۸.۱۵؛ ۱ مطالعه با خطر سوگیری بالا؛ ۷۰ کودک). با این حال، هنگام ترکیب داده‌های دو مطالعه از جمله شرکت‌کنندگان بزرگسال، این تاثیر مشاهده نشد (RR: ۰.۵۷؛ ۹۵% CI؛ ۰.۱۹ تا ۱.۷۵؛ ۰% = I²؛ ۲ مطالعه؛ ۷۸ شرکت‌کننده؛ شواهد با کیفیت پائین). یکی از سه پیامد اولیه (عوارض جانبی مرتبط با خونریزی) در هیچ‌کدام از مطالعات وارد شده به این مرور، ارزیابی نشد. هیچ تفاوت معناداری میان گروه‌های PUFA و کنترل در ارتباط با تاثیرات درمان بر دستگاه گوارش وجود نداشت (RR: ۰.۷۸؛ ۹۵% CI؛ ۰.۳۲ تا ۱.۸۹؛ ۲ مطالعه؛ ۸۵ شرکت‌کننده؛ شواهد با کیفیت پائین).

مکمل PUFA، تفاوت معناداری را در میانگین فراوانی تشنج‌ها، کیفیت زندگی یا دیگر عوارض جانبی ایجاد نکرد.

با در نظر گرفتن تعداد محدود مطالعات و حجم نمونه کوچک آنها، شواهد کافی برای حمایت از مصرف مکمل PUFA در افراد مبتلا به صرع مقاوم وجود ندارد. برای ارزیابی مزایای مکمل PUFA در درمان صرع مقاوم به دارو، انجام کارآزمایی‌های بیشتری مورد نیاز است.

زایمان سزارین (caesarean section; CS) بیشترین نوع جراحی است که در دنیا انجام می‌شود. پس از CS انتظار می‌رود اختلال موقت حرکتی روده ایجاد شود. اگرچه این مشکل به طور خودبه‌خودی درون چند روز برطرف می‌شود، ممکن است باعث ناراحتی زیادی شود و مادر به داروهای برطرف کننده نشانه نیاز پیدا کند و باعث تاخیر ترخیص بیمار و افزایش هزینه شود. جویدن آدامس بلافاصله پس از جراحی، مداخله ساده‌ای است که ممکن است در تسریع بهبود عملکرد روده‌ای در انواع دیگر جراحی‌های شکمی موثر باشد.

بررسی تاثیرات جویدن آدامس برای کاهش مدت ایلئوس پس از جراحی و افزایش بهبودی پس از جراحی CS.

برای این مرور، ما پایگاه ثبت کارآزمایی‌های گروه بارداری و زایمان در کاکرین (Cochrane Pregnancy and Childbirth Group's Trials Register)، (۲۰ جون ۲۰۱۶)؛ LILACs (۲۰ جون ۲۰۱۶)؛ ClinicalTrials.gov (۲۰ جون ۲۰۱۶)؛ پلت‌فرم بین‌المللی پایگاه ثبت کارآزمایی‌های بالینی سازمان جهانی بهداشت (ICTRP) (۲۰ جون ۲۰۱۶) و فهرست منابع مطالعات بازیابی شده را جست‌وجو کردیم.

همه کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی و کنترل شده که جویدن آدامس را در برابر مراقبت معمول برای زنان در ۲۴ ساعت اول پس از CS مقایسه کرده‌ بودند. مطالعاتی را وارد مرور کردیم که فقط به صورت چکیده منتشر شده بودند.

کارآزمایی‌های شبه‐تصادفی‌سازی شده، متقاطع یا خوشه‌ای‐تصادفی‌سازی شده برای ورود به این مرور واجد شرایط نبودند.

دو نویسنده مرور به‌طور مستقل از هم مطالعات را برای ورود انتخاب کرده، داده‌ها را استخراج و خطر سوگیری (bias) را با پیروی از روش‌های استاندارد کاکرین بررسی کردند. نتایج مربوط به پیامدهای دو‐حالتی را به صورت خطر نسبی (RR) با ۹۵% فواصل اطمینان (CI) و نتایج پیامدهای پیوسته را به صورت تفاوت میانگین (MD) و ۹۵% CI بیان می‌کنیم. با استفاده از مدل اثرات‐تصادفی در موارد با ناهمگونی مهم، نتایج مطالعات مشابه را با هم تجمیع کردیم. از رویکرد درجه‌‏بندی توصیه‏، ارزیابی، توسعه و ارزشیابی (GRADE) برای بررسی کیفیت کلی شواهد استفاده کردیم.

۱۷ کارآزمایی تصادفی‌سازی شده (۳۱۴۹ شرکت‌کننده) که در نه کشور مختلف انجام‌ شده بودند، را وارد کردیم. هفت مطالعه (۱۳۲۵ زن) فقط زنانی را در مطالعه وارد کردند که CS الکتیو داشتند و پنج مطالعه (۸۳۳ زن) فقط زنان با CS اولین بار را وارد مطالعه کردند. ده مطالعه (۱۷۳۱ زن) از پروتکل‌های قدیمی تغذیه (عدم تغذیه از راه دهان تا زمان برگشت عملکرد روده) استفاده کردند. رژیم جویدن آدامس در رابطه با موارد زیر در مطالعات فرق می‌کرد: شروع جویدن آدامس (بلافاصله پس از CS، تا ۱۲ ساعت پس از جراحی)، مدت جویدن (از ۱۵ تا ۶۰ دقیقه) و دفعات جویدن آدامس در روز (سه بار تا بیش از شش بار در روز). همه مطالعات خطر سوگیری بالایی داشتند؛ زیرا به دلیل ماهیت مداخله، امکان کور کردن زنان در مطالعه وجود نداشت و اکثر پیامدها توسط خود شرکت‌کنندگان گزارش شده بود.

پیامدهای اولیه این مرور: برای زنانی که آدامس جویدند، زمان تا دفع اولین نفخ هفت ساعت کمتر از زنانی بود که فقط در گروه کنترل تحت «مراقبت معمول» بودند (MD: ‐۷,۰۹ ساعت؛ ۹۵% CI؛ ۹.۲۷‐ تا ۴.۹۱‐ ساعت؛ ۲۳۹۹ شرکت‌کننده؛ ۱۳ مطالعه؛ اثرات‐تصادفی؛ Tau² = ۱۴.۶۳؛ I² = ۹۵%؛ شواهد با کیفیت بسیار پائین). این تاثیر در همه تجزیه‌وتحلیل‌های زیر‐گروه، هم‌سو و سازگار بود (CS اولیه و تکرار شده، مدت زمان جویدن آدامس در روز، پروتکل‌های تغذیه‌ای اولیه و قدیمی، CS الکتیو و غیر‐الکتیو و زمان شروع جویدن آدامس پس از CS ثابت بود). نرخ ایلئوس به طور میانگین در گروه جویدن آدامس در مقایسه با گروه کنترل بیش از ۶۰% کمتر بود (RR: ۰,۳۹؛ ۹۵% CI؛ ۰.۱۹ تا ۰.۸۰؛ ۱۱۳۹ شرکت‌کننده؛ چهار مطالعه؛ I² = ۳۹%؛ شواهد با کیفیت پائین). به نظر آمد که تحمل جویدن آدامس بالا باشد. در یک مطالعه سه شرکت‌کننده زن از جویدن آدامس ناراضی بودند (اما اطلاعات بیشتر یافت نشد) و هیچ مطالعه‌ای، عارضه جانبی گزارش نکرد (هشت مطالعه، ۹۲۵ زن، شواهد با کیفیت پائین).

پیامدهای ثانویه این مرور: زمان تا دفع مدفوع به طور میانگین در گروه مداخله نه ساعت زودتر اتفاق افتاد (MD: ‐۹,۲۲ ساعت؛ ۹۵% CI؛ ۱۱.۴۹‐ تا ۶.۹۵‐ ساعت؛ ۲۰۱۶ شرکت‌کننده؛ ۱۱ مطالعه؛ اثرات‐تصادفی، Tau² = ۱۲.۵۳؛ I² = ۹۳%؛ شواهد با کیفیت بسیار پائین). میانگین مدت بستری در بیمارستان در گروه مداخله در مقایسه با گروه کنترل کمتر بود (MD: ‐۰,۳۶ روز؛ ۹۵% CI؛ ۰.۵۳‐ تا ۰.۱۸‐ روز؛ ۱۴۸۹ شرکت‌کننده؛ هفت مطالعه؛ اثرات‐تصادفی؛ Tau² = ۰.۰۴؛ I² = ۹۲%). اولین صداهای روده‌ای در گروه مداخله زودتر از گروه کنترل شنیده ‌شد (MD: ‐۴,۵۶ ساعت؛ ۹۵% CI؛ ۶.۱۸‐ تا ۲.۹۳‐ ساعت؛ ۱۷۲۹ شرکت‌کننده؛ نه مطالعه؛ اثرات‐تصادفی؛ Tau² = ۵.۴۱؛ I² = ۹۶%). هیچ یک از مطالعات رضایت زنان را در رابطه با جویدن آدامس بررسی نکرده است. نیاز به عوامل آنالژزی یا ضد‐تهوع بین گروه‌های کنترل و مداخله تفاوتی نداشت (میانگین RR: ۰,۵۰؛ ۹۵% CI؛ ۰.۱۲ تا ۲.۱۳؛ ۷۲۶ شرکت‌کننده؛ سه مطالعه؛ اثرات‐تصادفی؛ Tau² = ۰.۷۹؛ I² = ۶۹%).

برای این مرور، ۱۷ کارآزمایی تصادفی‌سازی و کنترل شده (شامل ۳۱۴۹ زن) پیدا کردیم. به دلیل خطر سوگیری بالای مطالعات (به علت عدم کورسازی و گزارش توسط خود شرکت‌کنندگان)، سطح کیفیت شواهد را برای زمان سپری شده تا اولین دفع گاز و مدفوع و عوارض جانبی/عدم تحمل جویدن آدامس کاهش دادیم. به دلیل ناهمگونی بالا در متاآنالیزها (meta‐analysis) و احتمال سوگیری انتشار بر اساس بررسی بصری نمودارهای قیفی (funnel plot)، کیفیت شواهد مربوط به زمان تا دفع اولین گاز یا مدفوع را تا سطح بیشتری کاهش دادیم. کیفیت شواهد عوارض جانبی/تحمل جویدن آدامس و ایلئوس به دلیل کم بودن تعداد رخدادها کاهش یافت. کیفیت شواهد برای ایلئوس به دلیل خطر سوگیری نامشخص ارزیابان این پیامد، به میزان بیشتری کاهش یافت.

شواهد موجود نشان می‌دهد که جویدن آدامس بلافاصله پس از جراحی CS، مداخله‌ای است که به خوبی تحمل و باعث بهبود زودتر عملکرد روده‌ای می‌شود. اما، کیفیت کلی شواهد از بسیار پائین تا پائین است.

برای تعیین بهترین رژیم جویدن آدامس (زمان شروع، تعداد و دفعات جویدن آدامس در روز) به جهت افزایش بهبود عملکرد روده‌ای و بررسی عوارض جانبی بالقوه و رضایت زنان با این مداخله، به پژوهش‌های بیشتری نیاز است. هم‌چنین، به مطالعات جدیدی جهت بررسی ظرفیت شرکت‌کنندگان برای دستورالعمل‌های توصیه شده جویدن آدامس نیاز است. برای افزایش اطلاعات برای به‌روز کردن آتی این مرور و افزایش مجموعه شواهد این مداخله، به مطالعات بیشتر و بزرگ‌تری که کیفیت روش‌شناسی و گزارش‌هایشان نیز بیشتر باشد، نیاز است.