بروز بارداری ناخواسته میان نوجوانان یک چالش سلامت عمومی مهم در کشورهای پُر‐درآمد، و نیز کشورهای با سطح درآمد متوسط و پائین محسوب می‌شود. استراتژی‌های زیادی هم‌چون آموزش سلامت، پرورش مهارت و تسهیل دستیابی به وسایل پیشگیری از بارداری، برای پیشگیری از بارداری در سراسر جهان به کار گرفته می‌شود تا بر این مشکل فائق آیند. با این وجود در مورد تاثیرات این مداخلات عدم‐قطعیت وجود دارد، از این رو به یک مرور مبتنی بر شواهد نیاز است.

بررسی تاثیرات مداخلات پیشگیرانه اولیه (با محوریت مدرسه، جامعه/خانه، کلینیک و دین) بر بارداری ناخواسته میان نوجوانان.

در تمامی مطالعات مرتبط، بدون در نظر گرفتن زبان یا وضعیت نشر، تا نوامبر ۲۰۱۵ به جست‌وجو پرداختیم. در پایگاه ثبت تخصصی کارآزمایی‌های گروه کنترل باروری در کاکرین (Cochrane Fertility Regulation Group Specialised trial register)؛ پایگاه مرکزی ثبت کارآزمایی‌های بالینی کاکرین (CENTRAL)؛ (کتابخانه کاکرین (The Cochrane Library) (شماره ۱۱، ۲۰۱۵)؛ MEDLINE؛ EMBASE؛ LILACS؛ Social Science Citation Index؛ Science Citation Index؛ چکیده پایان‌نامه‌های آنلاین (Dissertations Abstracts Online)؛ The Gray Literature Network؛ HealthStar؛ PsycINFO؛ CINAHL؛ POPLINE و فهرست منابع مقالات به جست‌وجو پرداختیم.

هر دو نوع کارآزمایی تصادفی‌سازی و کنترل شده (randomised controlled trials; RCTs) مجزا و خوشه‌ای را وارد کردیم که به ارزیابی هر گونه مداخله‌ای پرداخته بودند که به افزایش اطلاعات و بهبود نگرش نسبت به خطر بارداری ناخواسته، به تاخیر انداختن شروع فعالیت جنسی و تشویق به استفاده هم‌سو و سازگار از روش‌های کنترل زاد و ولد در نوجوانان ۱۰ تا ۱۹ سال کمک می‌کند.

دو نویسنده به طور جداگانه واجد شرایط بودن کارآزمایی و خطر سوگیری (bias) را در آنها ارزیابی کرده و به استخراج داده‌ها پرداختند. در صورت مناسب بودن، با استفاده از یک مدل اثرات‐تصادفی با ۹۵% فاصله اطمینان (CI)، پیامدهای دو‐حالتی (binary outcomes) تجمیع شدند. در صورت لزوم، داده‌ها را در قالب یک متاآنالیز (meta‐analysis) ترکیب کرده و با استفاده از رویکرد درجه‌‏بندی توصیه‏، ارزیابی، توسعه و ارزشیابی (GRADE) کیفیت شواهد را ارزیابی کردیم.

۵۳ RCT با مجموع ۱۰۵,۳۶۸ شرکت‌کننده نوجوان را شناسایی کردیم. شرکت‌کنندگان از نظر نژادی (ethnically) متنوع بودند. هجده مطالعه به صورت مجزا و ۳۲ مطالعه به صورت خوشه‌ای، تصادفی‌سازی شده بودند (مدرسه (۲۰)، کلاس درس (۶)، اجتماع/همسایگی (۶)). سه مطالعه ترکیبی بودند (تصادفی‌سازی شده به صورت مجزا و خوشه‌ای). طول مدت پیگیری از سه ماه تا هفت سال متغیر و در بیشتر مطالعات شایع‌تر از ۱۲ ماه بود. چهار کارآزمایی در کشورهای با سطح درآمد پائین و متوسط و مابقی در کشورهای پُر‐درآمد انجام شده بودند.

مداخلات چند‐گانه

نتایج نشان داد که مداخلات متعدد (ترکیب مداخلات آموزشی و جلوگیری از بارداری) به طور قابل توجهی خطر بارداری ناخواسته را میان نوجوانان کاهش می‌دهد (RR: ۰,۶۶؛ ۹۵% CI؛ ۰.۵۰ تا ۰.۸۷؛ ۴ RCT مجزا؛ ۱۹۰۵ شرکت‌کننده؛ شواهد با کیفیت متوسط). با این وجود، این کاهش در RCTهای گروهی دارای اهمیت آماری نبود. شواهد قطعی در مورد تاثیرات احتمالی مداخلات بر پیامدهای ثانویه (شروع فعالیت جنسی، استفاده از روش‌های کنترل زادوولد، سقط جنین، زایمان، بیماری‌های منتقله از راه جنسی) وجود نداشت.

نقاط قوت روش‌شناسی حجم نمونه نسبتا بزرگ و کنترل آماری برای تفاوت‌های پایه‌ای بودند، در حالی که محدودیت‌ها شامل فقدان پیامدهای بیولوژیک، امکان سوگیری خود‐گزارشی، اهمال در آنالیز تصادفی‌سازی شده گروهی و استفاده از تست‌های آماری مختلف در گزارش‌دهی پیامدها بودند.

مداخلات آموزشی

در مقایسه با گروه کنترل، مداخلات آموزشی به طور قابل توجهی در سن شروع فعالیت جنسی نوجوانان تاخیر ایجاد نکرد (RR: ۰,۹۵؛ ۹۵% CI؛ ۰.۷۱ تا ۱.۲۷؛ ۲ مطالعه؛ ۶۷۲ شرکت‌کننده، شواهد با کیفیت پائین).

در مقایسه با گروه کنترل که آموزش ندیده بودند، مداخلات آموزشی به طور چشمگیری استفاده از کاندوم را در انتهای فعالیت جنسی در نوجوانان افزایش داد (RR: ۱,۱۸؛ ۹۵% CI؛ ۱.۰۶ تا ۱.۳۲؛ ۲ مطالعه؛ ۱۴۳۱ شرکت‌کننده؛ شواهد با کیفیت متوسط).

با این حال، مشخص نیست که مداخلات آموزشی هیچ گونه تاثیری بر بارداری ناخواسته داشته باشند، چرا که این مقوله در هیچ یک از مطالعات وارد شده گزارش نشده بود.

مداخلات ترویج پیشگیری از بارداری

میان نوجوانانی که مداخلات پیشگیری از بارداری دریافت کرده بودند، تفاوتی اندک یا عدم تفاوت در خطر بروز بارداری اول ناخواسته در مقایسه با گروه کنترل وجود داشت (RR: ۱,۰۱؛ ۹۵% CI؛ ۰.۸۱ تا ۱.۲۶؛ ۲ مطالعه؛ ۳,۴۴۰ شرکت‌کننده؛ شواهد با کیفیت متوسط).

استفاده از ضد‐بارداری‌های هورمونی میان نوجوانان گروه مداخله در مقایسه با گروه کنترل به طور قابل توجهی بیشتر بود (RR: ۲,۲۲؛ ۹۵% CI؛ ۱.۰۷ تا ۴.۶۲؛ ۲ مطالعه؛ ۳,۰۹۱ شرکت‌کننده؛ شواهد با کیفیت بالا).

به نظر می‌رسد ترکیبی از مداخلات آموزشی و جلوگیری از بارداری می‌تواند بروز بارداری ناخواسته را میان نوجوانان کاهش دهد. شواهد محدودی در مورد تاثیرات این برنامه روی معیارهای زیست‌شناختی (بیولوژیک) وجود دارد. تنوعی که در جمعیت مطالعه، نوع مداخلات و پیامدهای کارآزمایی‌های وارد شده وجود داشت، و نیز تعداد اندک مطالعاتی که به طور مستقیم مداخلات مختلف را با هم مقایسه کرده باشند، مانع از نتیجه‌گیری در مورد اینکه کدامیک از مداخلات موثرتر هستند، می‌شود.