پیشینه
در حدود 10 درصد از زنان واقع در سنین باروری، از بیماری مزمن و پرهزینه آندومتریوز رنج میبرند. این بیماری باعث ایجاد درد در ناحیه لگن و همچنین ناباروری میشود. لاپاراسکوپی، آزمایش تشخیصی استاندارد طلایی برای آندومتریوز است، اما این روش پرهزینه است و خطرات ناشی از جراحی را به همراه دارد. در حال حاضر، هیچگونه آزمایش غیرتهاجمی وجود ندارد که بتوان آن را در قالب روش بالینی برای تشخیص دقیق آندومتریوز مورد استفاده قرار داد. این نخستین بررسی دقت آزمایش تشخیصی درباره بیومارکرهای آندومتر برای درمان آندومتریوز است که در آن با استفاده از روششناسیهای مورد نظر کاکرین، منابع علمی به سرعت در حال گسترش در این زمینه بهروز رسانی میشود.
اهداف
تعیین دقت تشخیصی مارکرهای آندومتر برای درمان آندومتریوز لگنی، با استفاده از تشخیص مبتنی بر عمل جراحی بهمنزله استاندارد مرجع. ما این آزمایشها را بهمثابه آزمایشهای جایگزین برای عمل جراحی تشخیصی و بهمنزله آزمایشهای تریاژ برای آگاهی در خصوص تصمیمگیری درباره انجام عمل جراحی آندومتریوز ارزیابی کردیم.
روش های جستجو
ما جستوجوها را به طرحهای مطالعاتی خاص، زبان یا تاریخ انتشار خاص محدود نکردیم. به منظور شناسایی کارآزماییها، ما پایگاه اطلاعاتی زیر را جستوجو کردیم: CENTRAL (جون 2015)؛ MEDLINE (از ابتدا تا می 2015)، EMBASE (از ابتدا تا می 2015)، CINAHL (از ابتدا تا اپریل 2015)، PsycINFO (از ابتدا تا اپریل 2015)؛ Web of Science (از ابتدا تا اپریل 2015)؛ LILACS (از ابتدا تا اپریل 2015)؛ OAIster (از ابتدا تا اپریل 2015)؛ TRIP (از ابتدا تا اپریل 2015) و سایت ClinicalTrials.gov (از ابتدا تا اپریل 2015). ما پایگاه اطلاعاتی DARE و PubMed را تا اپریل 2015 جستوجو کردیم تا مطالعات مروری و گایدلاینها را بهمثابه اصل منابع در مطالعات بالقوه مرتبط شناسایی کنیم. همچنین، مقالاتی را که بهتازگی منتشر شده و هنوز برای آنها در پایگاههای اطلاعاتی اصلی نمایه تعیین نشده بود، جستوجو کردیم. راهبردهای جستوجو عبارت بودند از واژههای ثبتشده در عنوانها، چکیدهها، کلمات متن در تمام مقالات ثبتشده و سرعنوانهای موضوعی پزشکی (MeSH).
معیارهای انتخاب
ما مطالعات منتشرشده، به دقت بررسیشده و تصادفیسازی و کنترلشده را در هر اندازه در نظر گرفتیم؛ مانند نمونههای آیندهنگر گردآوری شده از کل جمعیتهای زنان در سنین باروری که به یک یا چند بیماری هدف زیر مبتلا هستند: آندومتریوز تخمدان، آندومتریوز پریتونئ ال یا آندومتریوز با انفیلتراسیون عمقی لگن (DIE).
گردآوری و تحلیل دادهها
دو نویسنده به طور مستقل به گردآوری و ارزیابی کیفی دادههای حاصل از هر مطالعه پرداختند. برای هر آزمایش تشخیصی آندومتر، ما دادهها را در قالب مثبت یا منفی برای تشخیص مبتنی بر جراحی آندومتریوز طبقهبندی و میزان حساسیت و اختصاصیت را محاسبه کردیم. ما با استفاده از مدل دومتغیره، برآوردهای ادغامشده و به دست آمده از مؤلفههای حساسیت و اختصاصیت را، هر زمان که مجموعه دادهها به اندازه کافی در دسترس بود، به دست آوردیم. معیارهای از پیش تعیینشده برای تست خونی که به لحاظ بالینی مفید باشد برای جایگزین عمل جراحی تشخیصی و ردیابی آندومتریوز عبارت بودند از مؤلفه حساسیت، به میزان 0.94 و مؤلفه اختصاصیت، به اندازه 0.79 ما معیارها را برای تستهای تریاژ با میزان حساسیت ≥ 95% و میزان اختصاصیت ≥ 50% تعیین کردیم که اگر نتیجه تست (آزمون SnOUT) منفی باشد یا میزان حساسیت ≥ 50% و میزان اختصاصیت ≥ 95% باشد، تشخیص با دقت بالا را «رد میکند» و اگر نتیجه تست (آزمون SPIN) مثبت باشد، تشخیص با دقت بالا را «میپذیرد».
نتایج اصلی
ما 54 مطالعه را با حضور 2729 شرکتکننده در نظر گرفتیم که به لحاظ روششناسی مطالعات، کیفیت ضعیفی داشتند. در این مطالعات، به ارزیابی بیومارکرهای آندومتر در مراحل خاصی از سیکل قاعدگی یا خارج از آن پرداخته شد و بیومارکرها هم در مایع مربوط به قاعدگی، در کل بافت آندومتر و هم در بخشهای مجزای آندومتر تست شدند. در 27 مطالعه، عملکرد تشخیصی 22 بیومارکر آندومتر برای آندومتریوز ارزیابی شد. این موارد عبارت بودند از: فاکتور رشد و آنژیوژنز (PROK-1)، مولکولهای چسبندگی سلول (اینتگرینهای α3β1؛ α4β1؛ β1 و α6)، مولکولهای بازسازی DNA؛ (hTERT)، پروتئوم میتوکندریال و اندومتریال، نشانگرهای هورمونی (CYP19؛ 17βHSD2؛ ER-α؛ ER-β)، شاخصهای التهابی (IL-1R2)، نشانگرهای میوژنیک (کالدسمون، CALD-1)، نشانگرهای عصبی (PGP 9.5؛ VIP؛ CGRP؛ SP؛ NPY؛ NF) و نشانگرهای تومور (CA-125). بیشتر این بیومارکرها در مطالعات جداگانه ارزیابی شدند، حال آنکه صرفاً دادههای مربوط به PGP 9.5 و CYP19 برای متاآنالیز (meta-analysis) در دسترس بودند. این دو نشانگر زیستی، از تنوع قابلتوجه برای برآوردهای تشخیصی بین مطالعات حکایت داشتند. با این حال، این دادهها برای تعیین قابل اعتماد منابع ناهمگونی (the sources of heterogeneity)، بسیار محدود بودند. میانگین مؤلفههای «حساسیت» و «اختصاصیت» مربوط به PGP 9.5؛ (7 مطالعه، 361 زن) پس از حذف یک مطالعه نامربوط، به ترتیب برابر بود با 0.96 (95% فاصله اطمینان (CI): 0.91 تا 1.00) و 0.86 (95% فاصله اطمینان (CI): 0.70 تا 1.00)، و برای CYP19 (8 مطالعه، 444 زن)، این مؤلفهها به ترتیب برابر بودند با 0.77 (95% فاصله اطمینان (CI): 0.70 تا 0.85) و 0.74 (95% CI: 0.65 تا 0.84). ما نتوانستیم به لحاظ آماری، دیگر بیومارکرها را به شکلی معنادار ارزیابی کنیم. در 31 مطالعه دیگر، تعداد 77 نشانگر زیستی ارزیابی شدند که هیچ شواهدی مبنی بر وجود تفاوت در سطوح تظاهر بین گروه زنان با و بدون آندومتریوز نشان داده نشد.
نتیجهگیریهای نویسندگان
ما نتوانستیم به لحاظ آماری بیشتر بیومارکرها را در این مطالعه مروری به شکلی معنادار ارزیابی کنیم. با در نظر گرفتن کیفیت پائین بیشتر مطالعات، یافتههای این مطالعه مروری باید با احتیاط تفسیر شوند. با اینکه PGP 9.5 معیارهای یک آزمون جایگزینی را داشت، به شکل قابلتوجهی نشاندهنده ناهمگونی درون مطالعه در برآوردهای تشخیصی بود؛ منبع آنها نمیتوانست تعیین شود. چند نشانگر زیستی آندومتر، مانند پروتئوم آندومتر، 17βHSD2؛ IL-1R2، کالدسمون و دیگر شاخصهای مربوط به عصب (VIP؛ CGRP؛ SP؛ NPY و ترکیبی از VIP؛ PGP 9.5 و SP) از شواهد تشخیصی در آینده خبر میدادند، اما برای هرگونه توصیه بالینی، شواهد یا کافی نبودند یا کیفیت پائینی داشتند. استاندارد طلایی برای تشخیص آندومتریوز، همچنان لاپاراسکوپی است و با استفاده از هر آزمایش غیرتهاجمی تنها باید در یک زمینه تحقیقاتی انجام شود. ما همچنین تعدادی از بیومارکرها را شناسایی کردیم که هیچ ارزش تشخیصی برای بیماری آندومتریوز نداشتند. ما توصیه میکنیم که محققان در مطالعات آینده به سمت بیومارکرها با پتانسیل تشخیصی بالا در مطالعات تشخیصی با کیفیت خوب گام بردارند.
خلاصه به زبان ساده
استفاده از بیومارکرهای آندومتر برای تشخیص غیرتهاجمی آندومتریوز
سوال مطالعه مروری
آیا پزشکان میتوانند با استفاده از بیومارکرها (مولکولهای متمایز، ژنها یا دیگر ویژگیهایی که در شرایط خاص ظاهر میشوند) نیاز به تشخیص جراحی آندومتریوز را کاهش دهند؟
پیشینه
آندومتر به بافتی اشاره دارد که محدوده رحم را مشخص میکند و در طول قاعدگی فرو میریزد. زنان مبتلا به آندومتریوز، دارای بافت آندومتر هستند که در خارج از رحم در حفره لگن رشد میکند. این بافت به هورمونهای باروری پاسخ میدهد که این امر، سبب پریودهای دردناک، درد مزمن در ناحیه پائینی شکم و دشواری در باروری میشود. در حال حاضر، تنها راه قابل اطمینان برای تشخیص آندومتریوز، انجام عمل جراحی با استفاده از تکنیک «سوراخ کلید» و مشاهده رسوبات آندومتر در داخل شکم است. از آنجا که عمل جراحی خطرناک و هزینهبر است، آزمایشهای مختلف در آندومتر بررسی شدهاند. این آزمایشها را میتوان در طول یک روش نمونهگیری از رحم به دست آورد. توانایی آنها به منظور شناسایی آندومتریوز غیرتهاجمی یا با حداقل تهاجم ارزیابی شده است. یک آزمایش دقیق خون میتواند به تشخیص آندومتریوز بدون نیاز به عمل جراحی منجر شود، یا میتواند نیاز به عمل جراحی تشخیصی را برای گروهی از زنان که به احتمال زیاد به آندومتریوز مبتلا هستند، کاهش دهد. همچنین گروههای بررسی با استفاده از آزمایش خون، ادرار، تصویربرداری و ترکیبی از چند روش آزمایش در بررسیهای جداگانه وابسته به کاکرین در این مجموعهها، به ارزیابی سایر روشهای غیرتهاجمی تشخیص آندومتریوز پرداختهاند.
ویژگیهای مطالعه
زمان شواهد موجود در این مطالعه مروری به اپریل 2015 بازمیگردد. ما 44 مطالعه را با حضور 2729 شرکتکننده بررسی کردیم. در همی مطالعات به ارزیابی زنان در سن باروری پرداخته شده بود که تحت عمل جراحی تشخیصی قرار گرفته بودند تا به این وسیله نشانههای آندومتریوز یا دیگر نشانهها بررسی شوند. طی 26 مطالعه به ارزیابی 22 بیومارکر متفاوت برای تشخیص آندومتریوز پرداخته شد و در 31 مطالعه تعداد 77 بیومارکر دیگر که هیچ ارزشی برای تفاوت قائل شدن بین زنان با و بدون بیماری نداشتند، شناسایی شدند.
نتایج کلیدی و کیفیت شواهد
فقط درباره دو نشانگر زیستی ارزیابیشده (نشانگر رشته عصب PGP 9.5 و نشانگر هورمونی CYP19) مطالعات به اندازه کافی برای ارائه نتایج معنادار صورت گرفته بود. PGP 9.5 با دقت کافی برای جایگزینی تشخیص مبتنی بر جراحی، آندومتریوز را شناسایی کرد. چند بیومارکر دیگر (پروتئوم آندومتر، 17βHSD2؛ IL-1R2، کالدسمون و سایر شاخصهای مربوط به عصب) تشخیص آندومتریوز را نشان میدهند، اما برای حصول اطمینان از ارزش تشخیصی آنها مطالعات چندانی صورت نگرفته است. نحوه انجام مطالعات در خصوص اینکه کدام گروه از زنان مورد مطالعه قرار گرفتند و عمل جراحی چگونه انجام شد، متفاوت از هم بود. کیفیت گزارشها از کیفیت روششناسی، در سطح پائین بود. به همین دلیل است که خوانندگان نمیتوانند این نتایج را قابل اعتماد بدانند؛ مگر اینکه نتایج، با مطالعات بزرگ و با کیفیت بالا تأیید شوند. به طور کلی، به منظور توصیه هر آزمایش آندومتری برای استفاده در روش بالینی برای تشخیص آندومتریوز، شواهد کافی وجود ندارد.
پژوهشهای آینده
به منظور ارزیابی دقیق پتانسیل تشخیصی نشانگرهای آندومتر برای تشخیص بیماری آندومتریوز، تحقیقات بیشتر و با کیفیت بهتری نیاز است.