پیشینه
اختلال نقصتوجه و بیشفعالی (ADHD؛ Attention Deficit Hyperactivity Disorder) یکی از شایع ترین مشکلات روانی است که بر کودکان و نوجوانان اثر میگذارد. آمفتامینها از متداولترین داروهایی هستند که برای مدیریت ADHD تجویز میشوند. سه دسته اصلی ازآمفتامینها وجود دارد: دگزامفتامین، لیزدگزامفتامین و مخلوطی از نمکهای آمفتامین، که میتوانند در مراحل بعد به شکل فرمولاسیونهای کوتاهاثر و طولانیاثر شکسته شوند. تاکنون یک مطالعه مروری نظاممند که اثربخشی و ایمنی آنها را در این جمعیت ارزیابی کند، انجام نشده است.
اهداف
ارزیابی اثربخشی و ایمنی آمفتامینها برای ADHD در کودکان و نوجوانان.
روش های جستجو
در آگوست سال 2015 ما CENTRAL؛ Ovid Medline؛ EMBASE؛ Psychinfo؛ پایاننامهها و رسالههای ProQuest و پایاننامهها و رسالههای کتابخانه دیجیتال شبکهای (Networked Digital Library of Theses and Dissertations) را جستوجو کردیم. همچنین ClinicalTrials.gov را جستوجو و فهرست منابع مطالعات مرتبط و مطالعات مروری شناسایی شده را به کمک جستوجو بررسی کردیم. هیچ محدودیت زبانی یا تاریخی اعمال نشد.
معیارهای انتخاب
کار آزمایی های تصادفیسازی و کنترل شده (RCT؛ Randomized Controlled Trials) از نوع گروههای موازی و متقاطع، که مشتقات آمفتامین را در برابر دارونما در جمعیتی از کودکان (< 18 سال) مبتلا به ADHD مقایسه میکنند.
گردآوری و تحلیل دادهها
دو نویسنده به طور مستقل دادههای شرکتکنندگان، تنظیمات، مداخلات، روش و پیامدها را برای هر مطالعه گنجانده شده در این مطالعه مروری استخراج کردند. برای پیامدهای پیوسته، میانگین تفاوت استاندارد (SMD) و برای پیامدهای دوتایی، خطر نسبی (RR) را محاسبه کردیم. جایی که ممکن بود، با استفاده از مدل اثر تصادفی متاآنالیز (meta-analysis) انجام دادیم. برای شایعترین عوارض جانبی گزارش شده در مطالعات اولیه نیز متاآنالیز انجام دادیم.
نتایج اصلی
23 کارآزمایی (8 کارآزمایی از نوع گروههای موازی و 15 کارآزمایی از نوع متقاطع)، را با 2675 کودک بین سنین 3 تا 17 سال وارد مطالعه کردیم. تمام مطالعات آمفتامینها را با دارونما مقایسه کرده بودند. مدت زمان مطالعات از 14 تا 365 روز متغیر بود، اما اکثریت مطالعات کمتر از شش ماه طول کشیده بودند. اغلب مطالعات در ایالات متحده انجام شدند. در سراسر اروپا سه مطالعه انجام شد. 11 مطالعه گنجانده شده در این مطالعه مروری به علت روشهای کورسازی ناکارآمد، عدم محاسبه ریزش و خروج از مطالعه در تجزیه و تحلیلها و عدم گزارش همه پیامدهایی که پیشبینی شده بود، دارای خطر بالای سوگیری (Bias) برآورد شدند. 12 مطالعه باقی مانده را به دلیل گزارشدهی نامناسب دارای خطر سوگیری نامشخص در نظر گرفتیم.
آمفتامینها شدت کل علائم اصلی ADHD را با توجه به رتبهدهی والدین (SMD: 0.57 - ؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 0.86 - تا 0.27 - ؛ 7 مطالعه؛ 1247 کودک/نوجوان؛ شواهد با کیفیت بسیار پائین)، رتبهدهی معلم (SMD: 0.55 - ؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 0.83 - تا 0.27 - ؛ 5 مطالعه؛ 745 کودک/نوجوان؛ شواهد با کیفیت پائین)، و نظر پزشک (SMD: 0.84 - ؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 1.32 - تا 0.36 - ؛ 3 مطالعه؛ 813 کودک/نوجوان؛ شواهد با کیفیت بسیار پائین) بهبود بخشیدند. علاوه بر این، نسبت پاسخدهندگان که توسط مقیاس برداشت بالینی-یهبودی کلی (CGI-I) رتبهبندی شد، در زمانی که کودکان آمفتامین مصرف میکردند، بالاتر بود (RR: 3.36؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 2.48 تا 4.55؛ 9 مطالعه؛ 2207 کودک/نوجوان؛ شواهد با کیفیت بسیار پائین).
شایع ترین عوارض ناخواسته گزارش شده شامل کاهش اشتها، بیخوابی/مشکلات خواب، درد شکم، تهوع/استفراغ، سردرد و اضطراب است. آمفتامینها با درصد بالاتری از شرکتکنندگانی که کاهش اشتها (RR: 6.31؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 2.58 تا 15.46؛ 11 مطالعه؛ 2467 کودک/نوجوان)، بیخوابی (RR: 3.80؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 2.12 تا 6.83؛ ا1 مطالعه؛ 2429 کودک/نوجوان) و درد شکم (RR: 1.44؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 1.03 تا 2.00؛ 10 مطالعه؛ 2155 کودک/نوجوان) را تجربه میکردند، همراه بودند. علاوه بر این، نسبت کودکانی که حداقل دچار یک عارضه ناخواسته شده بودند در گروه آمفتامین بالاتر بود (RR: 1.30؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 1.18 تا 1.44؛ 6 مطالعه؛ 1742 کودک/نوجوان؛ شواهد با کیفیت پائین).
ما برای اشکال دارویی آمفتامین (دگزامفتامین، لیزدگزامفتامین و مخلوطی از نمکهای آمفتامین)، فرمولاسیون آزادسازی آمفتامین (طولانیاثر در مقابل کوتاهاثر)، و منبع مالی (صنعتی در مقابل غیرصنعتی) تجزیه و تحلیل زیرگروهی انجام دادیم. تفاوتهای بین گروهی در نسبتی از شرکتکنندگان که دچار کاهش اشتها در هر دو زیرگروه اشکال دارویی آمفتامین (0.00001 > P) و فرمولاسیون آزادسازی آمفتامین (0.008 = P) و همچنین برای نگهداری سطح در زیرگروه فرمولاسیون آزادسازی آمفتامین (0.03 = P) شده بودند، مشاهده شد.
نتیجهگیریهای نویسندگان
بسیاری از مطالعات وارد شده در این مطالعه مروری در معرض خطر سوگیری بودند و کیفیت کلی شواهد در بسیاری از پیامدها، از پائین تا بسیار پائین متغیر بود. اگرچه به نظر میرسد آمفتامینها در کاهش علائم اصلی ADHD در کوتاهمدت موثر هستند، با تعدادی از عوارض جانبی هم همراه بودند. در این مطالعه مروری هیچ شواهدی یافت نشد که از هر یک از مشتقات آمفتامینها در برابر دیگری حمایت کند، و هیچ تفاوتی را بین شکلهای طولانیاثر و کوتاهاثر آمفتامین آشکار نکرد. کارآزماییهای آینده باید بلندمدتتر باشند (به عنوان مثال بیش از 12 ماه)، شامل پیامدهای روانی بیشتری شوند (به عنوان مثال کیفیت زندگی و اظطراب والدین) و گزارشدهی آنها شفاف باشد.
خلاصه به زبان ساده
آمفتامینها برای اختلال نقصتوجه و بیشفعالی در کودکان و نوجوانان
پیشینه
اختلال نقصتوجه و بیشفعالی (ADHD) مشکل شایعی است که بر کودکان و نوجوانان تاثیرگذار است. ADHD با بیتوجهی (حواس فرد به آسانی پرت میشود و قادر به تمرکزکردن روی یک کار نیست)، تکانشگری (بیقرار، دائما در حال حرکت) و بیشفعالی (بیتابی، عمل بدون تفکر) مشخص میشود. یکی از رایجترین درمانها برای مدیریت ADHD دسته دارویی آمفتامینها هستند، که دستهای از داروهای محرک محسوب میشوند. تصور میشود که این داروها شدت علائم مرتبط با ADHD را کاهش دهند.
سوال مطالعه مروری
آیا کودکان و نوجوانانی (زیر 18 سال) که ADHD در آنها تشخیص داده شده و از درمان با آمفتامینها برای کاهش علائم اصلی ADHD استفاده میکنند، با دیگر کودکان و نوجوانانی که هیچ دارو مصرف نمیکنند یا داروی تقلبی (دارونما) دریافت میکنند، مقایسه شدهاند؟
ویژگیهای مطالعه
همزمان با آگوست 2015، ما 23 کارآزمایی تصادفیسازی و کنترل شده (RCTها: نوعی آزمایش علمی است که در آن افراد به صورت تصادفی به یک یا دو یا چند گروه درمان وارد میشوند) شناسایی کردیم. این کارآزماییها شامل 2675 کودک و نوجوان در سنین بین 3 تا 17 سال بودند. در این مطالعات آمفتامینها با دارونما مقایسه شدند. سه نوع مختلف از آمفتامینها بررسی شدند: دگزامفتامین، لیزدگزامفتامین و مخلوطی از نمکهای آمفتامین. مدت زمان مطالعات از 14 تا 365 روز متفاوت بود. RCTها در ایالات متحده و اروپا انجام شده بودند.
نتایج اصلی
دریافتیم که آمفتامینها در بهبود علائم اصلی ADHD در کوتاهمدت مؤثرند، اما آنها با خطر بالاتری برای بروز عوارض جانبی مانند مشکلات خواب، کاهش اشتها، و درد معده هم در ارتباط بودند. هیچ شواهدی مبنی بر اینکه یک نوع از آمفتامینها بهتر از دیگری است، نیافتیم، و هیچ تفاوتی بین آمفتامینهای طولانیاثر در مقایسه با انواع کوتاهاثر مشاهده نکردیم.
کیفیت شواهد
کیفیت مطالعات گنجانده شده در این مطالعه مروری به دلیل مشکلات طراحی آنها و تفاوتهای بسیار بین مطالعات، پائین تا بسیار پائین بود. RCTهای با طراحی خوب و دارای گزارشدهی شفاف که در زمانهای طولانیتری انجام شدهاند، مورد نیاز هستند تا بهتر بتوانیم اثرات بلندمدت (مثبت و منفی) آمفتامینها را شناسایی کنیم.