پیشینه
سرطان از بزرگترین معضلات، در سلامت جامعه جهانی است. پرتودرمانی (radiotherapy) به عنوان درمان در بسیاری از سرطانها به کار گرفته میشود و در حدود 50% از بیمارانی که تحت پرتودرمانی قرار میگیرند، حیات طولانیمدت پیدا میکنند. ماهها یا سالها بعد از این درمان، بعضی از بیماران دچار آسیب بافتی دیررس حاصل از پرتوتابی (LRTI؛ Late Radiation Tissue Injury) میشوند. درمان با اکسیژن فشار بالا (HBOT؛ Hyperbaric Oxygen) که میتواند باعث بهبود خونرسانی به این بافتها شود، برای درمان این آسیبها پیشنهاد شده است. همچنین گمانهزنی هایی پیرامون این نکته وجود دارد که استفاده از این روش در کنار کمک به بهبودی بافتها، ممکن است از آسیبهای بعد از جراحی نیز پیشگیری کند.
اهداف
ارزیابی منفعت و معایب استفاده از HBOT در درمان LRTI
روش های جستجو
جستوجوی بهروز خود را در منابع زیر انجام دادیم: پایگاه کارآزماییهای بالینی ثبت شده کاکرین (CENTRAL؛ Cochrane Central Register of Controlled Trials) (شماره 11؛ 2015)؛ DORCTIHM؛ EMBASE؛ MEDLINE و فهرست مراجع مقالات تا تاریخ دسامبر 2015. ما همچنین به منظور یافتن کارآزماییهای در حال اجرا، در Clinicaltrials.gov نیز جستوجو کردیم.
معیارهای انتخاب
آن دسته از کارآزماییهای تصادفیسازی و کنترل شده (RCT) برای این مطالعه انتخاب شدند که به مقایسه اثر استفاده از HBOT بر پیشگیری و درمان LRTI، در مقابل عدم استفاده از آن می پرداختند.
گردآوری و تحلیل دادهها
سه نویسنده این مطالعه مروری، بر مبنای دستورالعملهای کتابچه راهنمای کاکرین برای مطالعات مروری نظاممند مداخلات (Cochrane Handbook for Systematic Reviews of Intervention) کیفیت کارآزماییهای مرتبط را ارزیابی و دادههای مطالعات انتخاب شده را استخراج کردند.
نتایج اصلی
چهارده مطالعه با مجموع 753 شرکتکننده در این مطالعه مروری شرکت داشتند. شواهدی با کیفیت متوسط، نشانگر آن بود که درمان HBOT در ایجاد پوشش مخاطی به دنبال درمان نکروز استخوانی حاصل از پرتوتابی (ORN؛ Osteoradionecrosis) موفقتر بوده است (خطر نسبی (RR): 1.3؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 1.1 تا 1.6؛ 0.003 = P؛ تعداد موارد درمان برای یک پیامد مثبت اضافی (NNBT): پنج؛ سه مطالعه؛ 246 شرکتکننده). همچنین شواهد با کیفیت متوسط نشان میداد که در گسستگی زخم حاصل از درمان ORN با جراحی، نسبت به حالتی که از HBOT استفاده نشود، بهبودی قابل ملاحظهای وجود دارد (RR: 4.2؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 1.1 تا 16.8؛ 0.04 = P؛ NNBT: چهار؛ دو مطالعه؛ 264 شرکتکننده). در مطالعات منفرد، استفاده از HBOT، شانس بهبودی قابلملاحظهای به دنبال التهاب و رکتوم حاصل از پرتوتابی (RR: 1.72؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 1.0 تا 2.9؛ 0.04 = P؛ NNBT: پنج)، استفاده از فلَپ برای جراحی (surgical flap) (با RR: 8.7؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 2.7 تا 27.5؛ 0.0002 = P؛ NNBT: چهار)، و برای برداشتن نیمی از فک پایین (hemimandibulectomy) (با RR: 1.4؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 1.1 تا 1.8؛ 0.001 = P؛ NNBT: چهار) وجود داشت. احتمال بهبود آسیب حفره دندان (Tooth Socket) تحت رادیوتراپی که به دنبال خارج کردن دندان ایجاد شده بود، با استفاده از HBOT به طور قابلملاحظهای افزایش پیدا کرد (RR: 1.4؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 1.1 تا 1.7؛ 0.009 = P؛ NNBT: چهار).
شواهدی به نفع تأثیر مثبت استفاده از HBOT بر بهبودی آسیبهای قطعی وارد شده بر بافتهای عصبی به دنبال پرتودرمانی وجود نداشت. همچنین، پیرامون تأثیر HBOT بر درمان سایر علایم بالینی LRTI اطلاعات تصادفیسازی شده وجود نداشت. در هیچ یک از کارآزماییها، گزارشی از عوارض جانبی این روش موجود نبود.
نتیجهگیریهای نویسندگان
بر مبنای شواهد این مطالعات کوچک، در بیماران دچار آسیب بافتی دیررس حاصل از پرتوتابی در بافتهای سر و گردن، مقعد و رکتوم، پیامدها با استفاده از درمان با اکسیژن فشار بالا بهبود مییابند. همچنین این طور به نظر میرسد که این روش شانس ایجاد ORN (نکروز استخوانی) را در حفرههای دندانی که تحت پرتوتابی قرار گرفتهاند، کاهش میدهد. شواهدی از تأثیر بالینی مهم و مشابهی برای بافتهای عصبی وجود ندارد. بنابراین استفاده از اکسیژن با فشار بالا برای بافتهای مشخص در بیماران انتخابی ممکن است معقول باشد. تحقیقات بیشتری لازم است، تا هر درمان را از نظر ایدهآلترین انتخاب بیماران و زمانبندی مربوطه بررسی کند. بهتر است یک ارزشیابی اقتصادی برای این روش درمانی انجام شود.
خلاصه به زبان ساده
اکسیژن فشار بالا برای درمان آثار دیررس پرتو درمانی
موضوع
بعد از پرتودرمانی به منظور درمان سرطان، خطر بروز عوارض جدی در بیماران وجود دارد (آسیب بافتی دیررس حاصل از پرتوتابی یا LRTI). برطرف شدن این مشکلات به سختی انجام میشود و هنوز در رابطه با بهترین رویکرد درمانی تردید وجود دارد. برای درمان با اکسیژن فشار بالا (HBOT)، افراد، اکسیژن را در محفظهای با طراحی مخصوص تنفس میکنند. این روش، راهحلی برای رساندن بهتر اکسیژن به بافتهای (مجموعه سلولهای) آسیبدیده و در نتیجه کمک به درمان آن است.
هدف مطالعه مروری
ما پایگاههای اطلاعاتی پزشکی را تا تاریخ دسامبر 2015 جستوجو کردیم. هدف ما پیدا کردن آن دسته از کارآزماییهای بالینی بود، که برای یافتن شواهد به نفع یا ضرر HBOT در مقایسه با نبود، آن یا درمانهای جایگزین برای بهبود عوارض پرتودرمانی، طراحی و اجرا شده بودند.
یافتههای اصلی چه بودند؟
شواهدی وجود دارد که نشانگر اثربخش بودن HBOT در بهبود پیامدها در افراد دچار LRTI، در بافت نرم سر و گردن، همچنین در التهاب رکتوم حاصل از پرتودرمانی (Radiation Proctitis، التهاب انتهای تحتانی روده بزرگ که بر اثر پرتودرمانی ایجاد میشود)، پیشگیری از پیدایش نکروز استخوانی حاصل از پرتوتابی (Ostearadionecrosis، مرگ استخوانها بر اثر پرتودرمانی) بعد از کشیدن دندانها که در ناحیه پرتو گرفته قرار دادند، است. شواهدی از تأثیرات مشابه در بافتهای دستگاه عصبی وجود نداشت.
کیفیت شواهد
عمده شواهد کیفیت متوسطی داشتند. تعداد کم شرکتکنندگان، گزارش ضعیف مطالعات استفاده شده از شیوههای اجرا و نتایج آنها و عدم قطعیت پیرامون میزان بهبودی حاصل از استفاده از HBOT، کیفیت شواهد این مرور را محدود میکنند.
چه نتایجی گرفته شد؟
به کار بردن HBOT در بافتهای خاص از بیماران انتخابی، ممکن است معقول باشد. مطالعات در رابطه با آسیبهای حاصل از پرتوتابی، نشان میدهند که سایر بافتها (نظیر بافت مثانه) نیز ممکن است به این درمان پاسخ بدهند. برای تعیین آن که چه افرادی بیشترین سود را از این درمان میبرند و هم چنین تعیین بهتر زمانبندی برای آن، تحقیقات بیشتری لازم است. مطالعه در زمینه هزینهها نیز میتواند مفید باشد.