فیبرومیالژی (fibromyalgia) با درد مداوم و گسترده، مشکلات خواب، و خستگی شناخته می‌شود. تحریک الکتریکی عصب از راه پوست (transcutaneous electrical nerve stimulation; TENS) ارسال پالس‌های الکتریکی به سطح سالم پوست است که باعث تحریک اعصاب محیطی می‌شود و به طور گسترده‌ای برای کنترل شرایط دردناک استفاده می‌شود. TENS یک روش ارزان و ایمن است و می‌تواند توسط خود فرد اجرا شود. درد را هنگام حرکت در برخی از افراد کاهش می‌دهد، بنابراین می‌تواند برای کمک به شرکت‌کنندگان در انجام ورزش و فعالیت‌های روزمره زندگی مفید باشد. تا به امروز، فقط یک مرور سیستماتیک در سال 2012 وجود داشت که میان درمان‌های دیگر، برای فیبرومیالژی، TENS را وارد کرد و نویسندگان نتیجه گرفتند که TENS موثر نبوده است.

ارزیابی اثربخشی ضد‐درد و حوادث جانبی TENS به تنهایی یا همراه با مراقبت‌های معمول (از جمله ورزش) در مقایسه با TENS دارونما (placebo) (ساختگی)، عدم درمان، ورزش به تنهایی، یا درمان دیگر از جمله دارو، طب سوزنی الکتریکی (electroacupuncture)، گرما درمانی (warmth therapy)، یا هیدروتراپی (hydrotherapy) برای فیبرومیالژی در بزرگسالان.

ما بانک‌های اطلاعاتی زیر را تا 18 ژانویه 2017 جست‌وجو کردیم: CENTRAL (CRSO)؛ MEDLINE (Ovid)؛ Embase (Ovid)؛ CINAHL (EBSCO)؛ PsycINFO (Ovid)؛ LILACS؛ PEDRO؛ Web of Science (ISI)؛ AMED (Ovid)؛ و SPORTDiscus (EBSCO). سه پایگاه ثبت کارآزمایی را نیز جست‌وجو کردیم. هیچ محدودیتی از نظر زبان اعمال نشد.

کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی و کنترل شده (randomised controlled trials; RCTs) یا کارآزمایی‌های شبه‐تصادفی‌سازی شده مربوط به درمان با TENS برای درد مرتبط با فیبرومیالژی در بزرگسالان را وارد کردیم. طرح کارآزمایی‌های متقاطع و گروه‐موازی را وارد کردیم. مطالعاتی را وارد کردیم که انجام TENS را با استفاده از تکنیک‌های غیر‐تهاجمی در شدت‌هایی که تاثیر قابل توجهی از TENS را هنگام تحریک محل درد یا روی نوار عصب پروگزیمال (یا نزدیک آن) در محل درد ایجاد کردند، ارزیابی کردند. تجویز TENSرا به عنوان یک درمان واحد یا در ترکیب با سایر درمان‌ها و ارائه شده به عنوان یک درمان واحد یا به عنوان یک دوره درمانی وارد کردیم.

دو نویسنده مرور به‌طور مستقل از هم، واجد شرایط بودن مطالعه را با ارزیابی هر رکورد و دستیابی به توافق از طریق بحث تعیین کردند. نویسنده سوم مرور به عنوان داور عمل کرد. رکورد مطالعات را پیش از ارزیابی شناسایی نکردیم. دو نویسنده مرور به‌طور مستقل از هم داده‌ها را استخراج و خطر سوگیری (bias) مطالعات وارد شده را پیش از وارد کردن اطلاعات به جدول «مشخصات مطالعات وارد شده» ارزیابی کردند. پیامدهای اولیه عبارت بود از تسکین درد گزارش شده توسط شرکت‌کننده از خط پایه به میزان 30% یا بیشتر یا 50% یا بیشتر، و درک کلی بیمار از تغییر (Patient Global Impression of Change; PGIC). شواهد را با استفاده از سیستم درجه‌‏بندی توصیه‏، ارزیابی، توسعه و ارزشیابی (GRADE) ارزیابی کرده و به جداول «خلاصه یافته‌ها» اضافه کردیم.

هشت مطالعه را وارد کردیم (هفت RCT؛ یک شبه‐RCT؛ 315 بزرگسال (299 زن)؛ در سن 18 تا 75 سال): شش مطالعه از یک طرح گروه‐موازی و دو مطالعه از یک طرح متقاطع استفاده کردند. حجم نمونه در بازوهای مداخله پنج تا 43 شرکت‌کننده بود.

دو مطالعه، که یکی از آنها یک طرح متقاطع بود، TENS را با TENS دارونما مقایسه کردند (82 شرکت‌کننده)، یک مطالعه TENS را با عدم درمان (43 شرکت‌کننده)، و چهار مطالعه TENS را با سایر روش‌های درمان مقایسه کردند (دارو (دو مطالعه، 74 شرکت‌کننده)، طب سوزنی الکتریکی (یک مطالعه، 44 شرکت‌کننده)، گرمای سطحی (یک مطالعه متقاطع، 32 شرکت‌کننده)، و هیدروتراپی (یک مطالعه، 10 شرکت‌کننده)). دو مطالعه، TENS به همراه ورزش را با ورزش به تنهایی مقایسه کردند (98 شرکت‌کننده، 49 شرکت‌کننده در هر بازوی درمان). هیچ یک از مطالعات، تسکین درد گزارش شده توسط شرکت‌کننده را از 50% یا بیشتر یا PGIC اندازه‌گیری نکرد. به طور کلی، مطالعات در معرض خطر نامشخص یا بالای سوگیری قرار داشتند، و به ویژه تمام مطالعات از نظر حجم نمونه در معرض خطر بالای سوگیری قرار داشتند.

فقط یک مطالعه (14 شرکت‌کننده) پیامد اولیه میزان تسکین درد گزارش شده توسط شرکت‌کننده را از 30% یا بیشتر اندازه‌گیری کرد. کاهش درد 30% یا بیشتر با استفاده از TENS و ورزش در مقایسه با 13% با ورزش به تنهایی به دست آمد. یک مطالعه، 10/28 شرکت‌کننده، تسکین درد را از 25% یا بیشتر با TENS در مقایسه با 10/24 شرکت‌کننده با استفاده از گرمای سطحی (42 درجه سانتیگراد) گزارش کردند. ما قضاوت کردیم که تجمیع آماری امکان‌پذیر نبود زیرا داده‌های کافی وجود نداشت و پیامدها همگون نبودند.

هیچ داده‌ای برای پیامدهای اولیه تسکین درد گزارش شده توسط شرکت‌کننده از خط پایه (baseline) به میزان 50% یا بیشتر و PGIC وجود نداشت.

برای پیامدهای ثانویه با کمبود داده مواجه بودیم. یک مطالعه پایلوت متقاطع با 43 شرکت‌کننده نشان داد که میانگین (95% فاصله اطمینان (CI)) کاهش شدت درد هنگام حرکت (مقیاس آنالوگ بصری (VAS) 100 میلی‌متری) طی یک درمان 30 دقیقه‌ای، 11.1 میلی‌متر (95% CI؛ 5.9 تا 16.3) برای TENS و 2.3 میلی‌متر (95% CI؛ 2.4 تا 7.7) برای TENS دارونما بود. تفاوت معنی‌داری بین TENS و دارونما برای درد در حالت استراحت وجود نداشت. یک مطالعه گروه موازی با 39 شرکت‌کننده نشان داد که میانگین ± انحراف معیار (standard deviation; SD) شدت درد (VAS 100 میلی‌متر) از 20 ± 85 میلی‌متر در خط پایه تا 20 ± 43 میلی‌متر بعد از یک هفته از TENS دو‐طرفه کاهش یافت؛ از 10 ± 85 میلی‌متر در خط پایه تا 10 ± 60 میلی‌متر بعد از TENS یک طرفه کاهش یافت؛ و از 20 ± 82 میلی‌متر در ابتدا تا 20 ± 80 میلی‌متر پس از یک هفته از TENS دارونما کاهش یافت. نویسندگان هفت مطالعه نتیجه گرفتند که TENS درد را تسکین داد اما یافته‌های یک مطالعه کوچک واحد بعید به نظر می‌رسد که درست باشد.

یک مطالعه، بهبودی بالینی مهمی را در پرسشنامه تاثیر فیبرومیالژی (Fibromyalgia Impact Questionnaire; FIQ) برای عملکرد کار، خستگی، سفتی عضلات، اضطراب، و افسردگی برای TENS با ورزش در مقایسه با ورزش به تنهایی یافت. یک مطالعه هنگامی که TENS به سه هفته اول یک برنامه ورزشی تحت نظارت 12 هفته‌ای اضافه شد، بهبودی بیشتری در نمرات FIQ نیافت.

هرچند گزارش‌هایی وجود داشت که نشان داد TENS در کل منجر به ناراحتی جزئی در 3 شرکت‌کننده شده، اما هیچ موردی از حوادث جانبی جدی در هیچ مطالعه‌ای گزارش نشد.

کیفیت شواهد بسیار پائین بود. به دلیل فقدان داده، رتبه‌بندی GRADE را به طور عمده کاهش دادیم؛ بنابراین، در صورت وجود داده، اطمینان کمی به تخمین اثرگذاری داریم.

شواهد با کیفیت بالا برای حمایت یا رد استفاده از TENS برای فیبرومیالژی وجود نداشت. تعداد اندکی مطالعه با توان ناکافی با گزارش روش‌شناسی و مداخلات درمانی ناقص یافتیم.