اختلالات خواب معمولا افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن کلیه (chronic kidney disease; CKD) را درگیر می‌کند. رویکرد‌های متعددی برای بهبود کیفیت خواب در طبابت بالینی استفاده می‌شوند از جمله تکنیک‌های آرام‌سازی، ورزش، طب سوزنی (acupressure) و دارو.

ارزیابی اثربخشی و حوادث جانبی مرتبط با مداخلات طراحی‌ شده برای بهبود کیفیت خواب در میان بزرگسالان و کودکان مبتلا به CKD شامل افراد مبتلا به بیماری‌های مرحله نهایی کلیه (end‐stage kidney disease; ESKD) تحت درمان با دیالیز یا پیوند کلیه.

با کمک متخصص اطلاعات، به جست‌وجو در پایگاه ثبت مطالعات گروه کلیه و پیوند در کاکرین تا 8 اکتبر 2018 با استفاده از اصطلاحات جست‌وجوی مرتبط با این مرور پرداختیم. مطالعات پایگاه‌های ثبت از طریق جست‌وجوها در CENTRAL؛ MEDLINE؛ و EMBASE؛ مجموعه مقالات کنفرانس؛ پورتال جست‌وجوی پایگاه ثبت بین‌المللی کارآزمایی‌های بالینی (ICTRP) و ClinicalTrials.gov شناسایی می‌شوند.

کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی و کنترل شده (randomised controlled trials; RCTs) یا RCT‌های شبه‐تصادفی‌سازی شده را مربوط به هر نوع مداخله‌ای که در آن محققان، تاثیرات مداخله را بر کیفیت خواب گزارش کردند، وارد کردیم. دو نویسنده به‌طور مستقل از هم عناوین و چکیده مقالات رکوردهای شناسایی ‌شده را غربالگری کردند.

دو نویسنده مرور به‌طور مستقل از هم، داده‌ها را استخراج و خطر سوگیری (bias) مطالعات وارد شده را ارزیابی کردند. پیامدهای اولیه عبارت بودند از کیفیت خواب، تاخیر در شروع خواب، طول مدت خواب، وقفه در خواب و کارآیی خواب. خطرات سوگیری با استفاده از ابزار کاکرین مورد ارزیابی قرار گرفتند. قطعیت شواهد با استفاده از رویکرد درجه‌‏بندی توصیه‏، ارزیابی، توسعه و ارزشیابی (GRADE) ارزیابی شدند. تخمین‌های درمان را به صورت خطرات نسبی (RR) برای پیامدهای دو حالتی یا تفاوت میانگین (MD) یا MD استاندارد شده (SMD) را برای پیامدهای پیوسته محاسبه کردیم تا ناهمگونی را در اندازه‌گیری‌های کیفیت خواب لحاظ کنیم.

شصت‌وهفت مطالعه شامل 3427 شرکت‌کننده معیارهای واجد شرایط بودن را داشتند. سی‌وشش مطالعه شامل 2239 شرکت‌کننده در متاآنالیز (meta‐analyse) وارد شدند. زمان پیگیری برای پیامدهای بالینی بین 0.3 تا 52.8 هفته (میانه 5 هفته) متغیر بود. مداخلات عبارت بودند از تکنیک‌های آرام‌سازی، ورزش، طب سوزنی، درمان شناختی‌‐رفتاری (cognitive‐behavioural therapy; CBT)، مداخلات آموزشی، درمان با بنزودیازپین (benzodiazepine)، آگونیست‌های دوپامینرژیک (dopaminergic agonists)، حمایت تلفنی، ملاتونین (melatonin)، رفلکسولوژی (reflexology)، نور‐درمانی، انواع مختلف دیالیز صفاقی، موسیقی، آروماتراپی (aromatherapy)، و ماساژ. گزارش‌دهی ناقص از جزئیات کلیدی روش‌شناسی در بسیاری از مطالعات منجر به بروز خطرات نامشخص سوگیری (bias) شد.

بر اساس شواهد با قطعیت بسیار پائین، تکنیک‌های آرام‌سازی، تاثیرات نامطمئنی بر کیفیت و مدت زمان خواب، کیفیت زندگی مرتبط با سلامت (health‐related quality of life; HRQoL)، افسردگی، اضطراب، و خستگی داشت. مطالعات برای ارزیابی تاثیرات آرام‌سازی بر تاخیر خواب یا بستری شدن در بیمارستان طراحی نشدند. ورزش تاثیرات نامطمئنی بر کیفیت خواب داشت (SMD: ‐1.10؛ 95% CI؛ 2.26‐ تا 0.05؛ I² = 90%؛ 5 مطالعه؛ 165 شرکت‌کننده؛ شواهد با قطعیت بسیار پائین). ورزش احتمالا افسردگی (MD: ‐9.05؛ 95% CI؛ 13.72‐ تا 4.39‐؛ I² = 0%؛ 2 مطالعه؛ 46 شرکت‌کننده؛ شواهد با قطعیت متوسط) و خستگی (SMD: ‐0.68؛ 95% CI؛ 1.07‐ تا 0.29‐؛ I² = 0%؛ 2 مطالعه؛ 107 شرکت‌کننده؛ شواهد با قطعیت متوسط) را کاهش داد. طب سوزنی در مقایسه با عدم استفاده از آن، تاثیر نامطمئنی بر کیفیت خواب داشت (مقیاس شاخص کیفیت خواب پیتزبورگ (Pittsburgh Sleep Quality Index; PSQI) 0 – 21) (MD: ‐1.27؛ 95% CI؛ 2.13‐ تا 0.40‐؛ I² = 89%؛ 6 مطالعه؛ 367 شرکت‌کننده؛ شواهد با قطعیت بسیار پائین). طب سوزنی احتمالا تاخیر در خواب رفتن (مقیاس 0 – 3) (MD: ‐0.59؛ 95% CI؛ 0.92‐ تا 0.27‐؛ I² = 0%؛ 3 مطالعه؛ 173 شرکت‌کننده؛ شواهد با قطعیت متوسط) و طول مدت خواب (مقیاس 0 – 3) (MD: ‐0.60؛ 95% CI؛ 1.12‐ تا 0.09‐؛ I² = 68%؛ 3 مطالعه؛ 173 شرکت‌کننده؛ شواهد با قطعیت متوسط) را اندکی بهبود می‌بخشد، اگرچه تاثیرات بر اختلال خواب نامشخص بود، زیرا قطعیت شواهد بسیار پائین بود (مقیاس 0 – 3) (MD: ‐0.49؛ 95% CI؛ 1.16‐ تا 0.19؛ I² = 97%). بر اساس شواهد با قطعیت متوسط، طب سوزنی احتمالا خستگی را کاهش می‌دهد (MD: ‐1.07؛ 95% CI؛ 1.67‐ تا 0.48‐؛ I² = 0%؛ 2 مطالعه؛ 137 شرکت‌کننده). طب سوزنی، تاثیرات نامشخصی بر افسردگی داشت (MD: ‐3.65؛ 95% CI؛ 7.63‐ تا 0.33؛ I² = 27%؛ 2 مطالعه؛ 137 شرکت‌کننده؛ شواهد با قطعیت بسیار پائین) در حالیکه مطالعات برای ارزیابی تاثیر طب سوزنی بر HRQoL، اضطراب، یا بستری شدن در بیمارستان طراحی نشده بودند. مشخص نیست که طب سوزنی در مقایسه با طب سوزنی ساختگی، کیفیت خواب را بهبود می‌بخشد یا خیر (مقیاس PSQI: 0 تا 21) زیرا قطعیت شواهد بسیار پائین بود (MD: ‐2.25؛ 95% CI؛ 6.33‐ تا 1.82؛ I² = 96%؛ 2 مطالعه؛ 129 شرکت‌کننده)، اما ممکن است کل مدت زمان خواب بهبود یافته باشد (SMD: ‐0.34؛ 95% CI؛ 0.73‐ تا 0.04؛ I² = 0%؛ 2 مطالعه؛ 107 شرکت‌کننده؛ شواهد با قطعیت پائین). ² =² = هیچ مطالعه‌ای برای بررسی مستقیم و/یا اثربخشی مرتبط با هر مداخله با هدف بهبود خواب که ممکن بود برای طیف وسیعی از اختلالات تنفس در خواب انجام شده باشد، طراحی نشد. هیچ مطالعه‌ای، تاثیرات درمان را برای کودکان گزارش نکرد. عوارض جانبی درمان‌ها بسیار نامشخص بود.

اساس شواهد مربوط به بهبود کیفیت خواب و پیامدهای مرتبط با آن در بزرگسالان و کودکان مبتلا به CKD اندک است. تکنیک‌های آرام‌سازی و ورزش، تاثیر نامشخصی بر پیامدهای خواب داشتند. طب سوزنی ممکن است تاخیر و مدت زمان خواب را بهبود ببخشد، اگر چه این یافته‌ها بر اساس مطالعات اندکی است. تاثیرات طب سوزنی در مطالعاتی که در آن‌ها طب سوزنی ساختگی به عنوان کنترل‌ کننده مورد استفاده قرار گرفت، تایید نشد. با توجه به شواهد با قطعیت بسیار پائین، تحقیقات آینده به احتمال زیاد، اساس شواهد را تغییر خواهند داد. بر اساس اهمیت مدیریت نشانه‌های بیماران، مراقبین و متخصصان بالینی، مداخلات خواب در میان افراد مبتلا به CKD، در مطالعات آینده باید یک اولویت باشد.