ترکیبات آمینوسالیسیلیک اسید-5 (5-ASA) خوراکی به منظور جلوگیری از عوارض جانبی سولفاسالازین (SASP) با حفظ اثرات درمانی آن در نظر گرفته شده بود. پیش از این مشخص شده بود که تاثیر 5-ASA از دارونما بیشتر است، اما در مقایسه با SASP تاثیر آن بهطور قابلتوجهی کمتر است. این مطالعه مروری، بهروزرسانی شده مطالعات جدیدتری است که شامل ارزیابی کارایی، دوز پاسخدهی و ایمنی ترکیبات 5-ASA به عنوان درمان نگهدارنده دوره بهبودی در کولیت اولسرو غیرفعال، میشود.
ارزیابی کارایی، دوز پاسخدهی و ایمنی ترکیبات 5-ASA خوراکی در مقایسه با دارونما، SASP یا هر داروی دیگری در نگهداری بهبودی کولیت اولسرو غیرفعال اهداف اولیه این مطالعه بودند. مقایسه اثربخشی و ایمنی رژیم یک بار در روز 5-ASA خوراکی با رژیم متداول (2 یا 3 بار در روز) اهداف ثانویه بودند.
با استفاده از MEDLINE؛ EMBASE و کتابخانه کاکرین (Cochrane Library) تحقیقی در منابع اطلاعاتی از آغاز آنها تا 9 جولای 2015 جهت دستیابی به مطالعات مرتبط صورت گرفت. به منظور شناسایی مطالعات بیشتر، مقالات مطالعات مروری و مجموعه مقالات کنفرانسها نیز مورد بررسی قرار گرفتند.
مطالعاتی برای تجزیه و تحلیل انتخاب شدند که کارآزماییهای تصادفیسازی و کنترل شده بوده و حداقل 6 ماه به طول انجامیده باشند. مطالعات مربوط به استفاده از 5-ASA در درمان بیماران مبتلا به کولیت اولسرو خاموش در مقایسه با دارونما، SASP یا دیگر فرمولاسیون های 5-ASA نیز مدنظر قرار گرفتند. مطالعاتی که دوز یک بار در روز 5-ASA را با رژیم متداول آن مقایسه کرده و نیز مطالعاتی که دوزهای مختلف 5-ASA را مورد بررسی قرار داده بودند نیز درنظر گرفته شدند.
هدف اولیه شکست بهبودی بالینی یا اندوسکوپیک بود. اهداف ثانویه شامل چسبندگی، عوارض جانبی، قطع دارو بهدلیل عوارض و قطع درمان یا خروج پس از وارد شدن به مطالعه بودند. کارآزماییها به 5 گروه تقسیم شدند: مقایسه 5-ASA و دارونما، SASP و سولفاسالازین، دوز یک بار در روز و دوز متداول، 5-ASA و دیگر فرمولاسیونهای 5-ASA، و دوزهای مختلف 5-ASA. کارآزماییهایی که گروه کنترل با دارونما داشتند براساس دوز به چند زیرگروه تقسیم شدند. مطالعات مربوط به مقایسه دوز روزانه و دوز متداول نیز بر اساس فرمولاسیون به زیرگروههای مختلف تقسیم شدند. کارآزماییهایی که کنترل با 5-ASA داشتند، براساس انواع متداول 5-ASA (مثل آساکول و سالوفالک) تقسیمبندی شدند. مطالعاتی که به مقایسه دوزهای مختلف 5-ASA پرداخته بودند براساس فرمولاسیون 5-ASA به چند زیرگروه تقسیم شدند. ما برای هر پیامد خطر نسبی (RR) و 95% فاصله اطمینان (CI) را محاسبه کردیم. دادهها را بر اساس تمایل به درمان (intention-to-treat) تجزیه و تحلیل کردیم.
چهل و یک مطالعه (8928 بیمار) وارد مطالعه شدند. خطر وجود سوگیری (bias) در اکثریت مطالعات پائین بود. ده مطالعه خطر سوگیری بالا داشتند. هفت مورد از آنها یک سوکور و سه مورد open-label بودند. با این وجود دو مطالعه open-label و چهار مطالعه یک سوکور در نهایت از اندوسکوپی استفاده کردند که میتواند دربرابر سوگیری محافظت به عمل بیاورد. در نگهداری بهبودی بالینی یا اندوسکوپیک 5-ASA به طور قابلتوجهی بهتر از دارونما عمل کرد. بیماری 41% بیماران مصرف کننده 5-ASA عود کرد که این میزان در بیمارانی که دارونما مصرف کرده بودند 58% بود (7 مطالعه؛ 1298 بیمار؛ خطر نسبی (RR): 0.69؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 0.62 تا 0.77). از نظر آماری دوزهای بالاتر 5-ASA از 1 تا 1.9 گرم در روز (RR: 0.65؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 0.56 تا 0.76) و زیرگروه بیشتر از 2 گرم در روز (RR: 0.73؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 0.60 تا 0.89) بهطور قابلتوجهی موثرتر بودند. SASP در نگهداری بهبودی بهطور قابلملاحظهای بهتر از 5-ASA بود. 48% بیماران مصرف کننده 5-ASA و 43% بیماران مصرف کننده SASP دچار عود شدند (12 مطالعه؛ 1655 بیمار؛ RR: 1.14؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 1.03 تا 1.27). یک تجزیه و تحلیل GRADE نشان داد که کیفیت کلی شواهد مربوط به پیامد اولیه در مطالعات با کنترل دارونما و SASP بالا بود. از نظر کارایی یا پایبندی تفاوت آماری قابل توجهی بین دوز روزانه و دوز متداول 5-ASA وجود نداشت. 29% بیماران با دوز روزانه در مقایسه با 31% بیماران با دوز متداول در طی 12 ماه دچار عود شدند (8 مطالعه؛ 3127 بیمار؛ RR: 0.91؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 0.82 تا 1.01). 11% بیماران با دوز روزانه نتوانستند به درمان داروییشان پایبند بمانند که این میزان در گروه با دوز متداول 9% بود (6 مطالعه؛ 1462 بیمار؛ RR: 1.22؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 0.91 تا 1.64). به نظر میرسد تفاوتی بین فرمولاسیونهای 5-ASA از لحاظ کارایی وجود نداشته باشد. 44% بیماران گروه 5-ASA و 41% بیماران گروه مقایسه کننده 5-ASA دچار عود شدند (6 مطالعه؛ 707 بیمار؛ RR: 1.08؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 0.91 تا 1.28). یک تجزیه و تحلیل ادغام شده از دو مطالعه نشان داد تفاوت آماری چشمگیری بین کارایی بالسالازاید (Balsalazide)؛ 6 گرم در روز و 3 گرم در روز وجود ندارد. 23% بیماران گروه 6 گرم در روز در مقایسه با 33% بیماران گروه 3 گرم در روز دچار عود شدند (216 بیمار؛ RR: 0.76؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 0.45 تا 2.79). یک مطالعه نشان داد که 4 گرم در روز بالسالازاید بهتر از 2 گرم در روز آن است. بیماری 37% بیماران گروه 4 گرم در روز بالسالازاید در مقایسه با 55% بیماران گروه 2 گرم در روز عود کرد (133 بیمار؛ RR: 0.66؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 0.45 تا 0.97). یک مطالعه حاکی از آن بود که بین گرانولهای سالوفالک 3 گرم در روز و 1.5 گرم در روز از لحاظ آماری تفاوت قابل ملاحظهای وجود دارد. 25% از بیماران گروه 3گرم در روز سالوفالک بیماریشان عود کرد که این میزان در گروه 1.5 گرم در روز آن 39% بود. (429 بیمار؛ RR: 0.65؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 0.49 تا 0.86). عوارض جانبی شایع شامل نفخ، درد شکمی، تهوع، اسهال، سردرد، سوءهاضمه و نازوفارنژیت بودند. از لحاظ آماری تفاوت قابلتوجهی از نظر عوارض جانبی بین مطالعات مربوط به 5-ASA و دارونما، 5-ASA و SASP، دوز روزانه و متداول 5-ASA، 5-ASA و مقایسه کنندههای 5-ASA و دوزهای مختلف 5-ASA وجود نداشت. کارآزماییهایی که 5-ASA را با SASP مقایسه کرده بودند، ممکن است در رابطه با SASP دچار سوگیری شده باشند، چرا که بیشتر این کارآزماییها افرادی را انتخاب کرده بودند که توانایی تحمل SASP را داشتند و این مساله میتواند عوارض جانبی SASP را به حداقل برساند.
5-ASA در درمان نگهدارنده کولیت اولسرو بهتر از دارونما عمل میکند. با این وجود تفاوت اثرات درمانی 5-ASA در مقایسه با SASP از لحاظ آماری بهطور قابل ملاحظهای کمتر است. تجویز 5-ASA خوراکی یک بار در روز از لحاظ اثربخشی و ایمنی آن در نگهداری بهبودی کولیت اولسرو خاموش مشابه رژیم متداول آن است. به نظر نمیرسد تفاوتی در کارایی و ایمنی فرمولاسیونهای مختلف SASP وجود داشته باشد. بیماران مبتلا به کولیت اولسرو شدید یا آنهایی که مکررا دچار عود میشوند ممکن است از دوزهای بالاتر درمان نگهدارنده سود ببرند. بهنظر میرسد درمان با دوز بالا همانند دوز پائین ایمن است و شانس عوارض جانبی را افزایش نمیدهد.