بیماری سلول داسیشکل، شامل گروهی از هموگلوبینوپاتیهای ارثی است که بر اندامهای مختلف از جمله چشم تاثیر میگذارد. در برخی از افراد مبتلا به این بیماری، به دلیل انسداد گردش خون، تظاهرات چشمی در آنها افزایش مییابد. عمدتا عوارض تهدیدکننده بینایی در بیماری سلول داسیشکل، به علت رتینوپانی پرولیفراتیو داسیشکل است که با تکثیر عروق خونی جدید مشخص میشود. لیزر فوتوکوآگولاسیون به طور گستردهای در درمان رتینوپاتی پرولیفراتیو (تکثیری) مانند رتینوپاتی پرولیفراتیو سلول داسیشکل و رتینوپاتی پرولیفراتیو دیابتی قابل کاربرد است. بررسی اثربخشی و ایمنی لیزر فوتوکوآگولاسیون در درمان رتینوپاتی پرولیفراتیو داسیشکل، برای جلوگیری از عوارض تهدیدکننده بینایی، حائز اهمیت است.
این بررسی برای ارزیابی اثربخشی تکنیکهای مختلف لیزردرمانی فوتوکوآگولاسیون در رتینوپاتی مربوط به بیماری سلول داسیشکل صورت گرفته است.
در این مطالعه، مرکز ثبت کارآزماییهای هموگلوبینوپاتی گروه فیبروز سیستیک و اختلالات ژنتیکی در کاکرین (Cochrane Cystic Fibrosis and Genetic Disorders Group’s Haemoglobinopathies Trials Register) که از جستوجوهای پایگاههای اطلاعاتی الکترونیکی و جستوجوی دستی مجلات و مجموعه چکیده مقالات کنفرانسها گردآوری شده بود، بررسی شد. تاریخ آخرین بررسی مربوط به 21 سپتامبر 2015 است.
همچنین منابع زیر بررسی شدند (24 مارس 2015): منابع علمی سلامت آمریکای لاتین و کارائیب (LILACS؛ Latin American and Caribbean Health Sciences Literature)، پلتفرم بینالمللی ثبت کارآزماییهای بالینی سازمان جهانی بهداشت (ICTRP؛ WHO International Clinical Trials Registry Platform) و ClinicalTrials.gov.
در این مطالعه مروری، کارآزماییهای تصادفیسازی و کنترل شده که در آنها لیزر فوتوکوآگولاسیون با عدم دریافت درمان در کودکان و بزرگسالان مقایسه شده بود، انتخاب شدند.
دو نویسنده به طور مستقل از هم، کارآزماییها را از نظر مناسب بودن برای ورود به مطالعه، داشتن خطر سوگیری (bias) بررسی کرده و دادهها را تجزیه و تحلیل کردند. برای کسب اطلاعات بیشتر با نویسندگان این کارآزماییها تماس گرفته شد.
در این مطالعه، دو کارآزمایی (341 چشم متعلق به 238 کودکان و بزرگسال) در نظر گرفته شد که در آنها اثربخشی و ایمنی لیزر فوتوکوآگولاسیون با عدم درمان در افراد مبتلا به رتینوپاتی پرولیفراتیو داسیشکل مقایسه شده بود. 121 مرد و 117 زن با محدوده سنی 13 تا 67 سال حضور داشت. تکنیک لیزر فوتوکوآگولاسیون استفاده شده در هر دو کارآزمایی متفاوت بود. در یکی از کارآزماییها (که به صورت تکمرکزی بود)، لیزر فوتوکوآگولاسیون بخشی پراکنده با لیزر آرگون استفاده شد و در کارآزمایی دوم (که به صورت دو مرکزی بود)، انعقاد خون فیدر (feeder) با استفاده از لیزر آرگون در یک مرکز و قوس زنون در مرکز دوم استفاده شد. دوره پیگیری در کارآزمایی اول، در بازه زمانی 21 تا 32 ماه و در کارآزمایی دوم در بازه زمانی 42 تا 47 ماه بود. هر دو کارآزمایی به دلیل روش تصادفی به کار گرفته شده برای شرکتکنندهها مبتلا به بیماری دوطرفه در معرض خطر سوگیری انتخاب (تولید دنباله تصادفی) قرار داشتند. یکی از مطالعات در معرض خطر سوگیری گزارش قرار داشت.
با استفاده از لیزرفوتوکوآگولاسیون پراکنده، در یک کارآزمایی (174 چشم) گزارش داده شد که پسرفت رتینوپاتی پرولیفراتیو داسی شکل در 30.2% از افراد در گروه لیزر و 22.4% از افراد گروه شاهد مشاهده شد. اما تفاوتی بین دو گروه وجود نداشت. در همان کارآزمایی گزارش داده شد که در 34.3% از مواردی (چشمهایی) که تحت درمان با لیزر قرار گرفتهاند و در 41.3% مواردی که تحت درمان قرار نگرفتهاند، تفاوتی بین گروههای درمانی درمورد تاثیر لیزر بر رتینوپاتی پرولیفراتیو داسیشکل جدید، مشاهده نشد. در کارآزمایی دوم، با استفاده از انعقاد عروق تغذیه کننده، اطلاعات کاملی برای هیچیک از دو گروه درمان، در مورد نتایج به دست آمده وجود نداشته است.
شواهدی از هر دو کارآزمایی (مبتنی بر341 چشم) وجود دارد که نشان میدهد لیزر فوتوکوآگولاسیون با استفاده از لیزر پراکنده یا انعقاد عروق تغذیه کننده ممکن است باعث از دست دادن بینایی چشمهای دارای رتینوپاتی پرولیفراتیو داسیشکل شود (در میانه زمان پیگیری 21 تا 47 ماه). دادههای به دست آمده از هر دو کارآزمایی نشان داد که درمان با استفاده از هر دو نوع لیزر آرگون و لیزر زنون مانع از خونریزی ویتره (زجاجیه) میشود. البته اثر بازدارنده در روش درمان با لیزر عروق تغذیه کننده در مقایسه با روش لیزر فوتوکوآگولاسیون پراکنده بیشتر است.
با توجه به اثرات سوء درمان، بروز پارگی شبکیه حداقل بود و تنها یک مورد گزارش شده است. دادههای ترکیبی به دست آمده از هر دو آزمون برای 341 چشم قابل دسترسی بود. تفاوتی بین گروه لیزر و بازوهای کنترل از نظر پارگی شبکیه وجود نداشت. در رابطه با نورگزایی مشیمیه (choroidal neovascularization)، دریافتیم که درمان با استفاده از قوس زنون با میزان قابل توجهی خطر بیشتر همراه است. اما با توجه به پیگیری طولانیمدت بیشتر از سه سال یا بیشتر نشان داده شده که از دست دادن بینایی مربوط به این عارضه، غیرمعمول است. دادههای مربوط به کیفیت زندگی و دیگر عوارض جانبی، در کارآزماییهای در نظر گرفته شده در این مطالعه گزارش نشده بود.
نتیجهگیریهای به دست آمده در این مطالعه، براساس دادههای دو کارآزمایی بوده که در بیش از 20 سال پیش انجام شده است. در صورت عدم وجود شواهد بیشتر، لیزردرمانی برای رتینوپاتی مربوط به بیماری سلول داسیشکل باید به عنوان یکی از گزینههای درمانی برای جلوگیری از از دست دادن بینایی و خونریزی ویتره در نظر گرفته شود. با این حال، به نظر نمیرسد که اختلاف فاحشی بین پیامدهای بالینی دیگر مانند بازگشت رتینوپاتی پرولیفراتیو داسیشکل و ایجاد مورد جدید وجود داشته باشد. هیچ مدرکی مبنی بر ارزیابی اثربخشی در رابطه با پیامدهای مهم بیمار (مانند کیفیت زندگی یا از دست دادن گواهینامه رانندگی) وجود ندارد. به طور کلی، شواهد محدودی در مورد ایمنی وجود دارد و در مجموع، لیزر آرگون پراکنده فوتوکوآگولاسیون از نظر عوارض جانبی برتری دارد، اگر چه انعقاد لیزر عروق تغذیه کننده، تاثیر بهتری برای جلوگیری از خونریزی ویتره داراست. برای بررسی ایمنی درمان با لیزر در مقایسه با مداخلات دیگر مانند تزریق داخل ویتره عوامل ضد رشد اندوتلیال عروقی، نیاز به تحقیقات بیشتری وجود دارد. علاوه براین، پیامدهای مهم مرتبط با بیمار و همچنین مقرون به صرفه بودن آنها باید بررسی شود.