اختلال کمبود توجه بیشفعالی (ADHD ؛attention deficit hyperactivity disorder) در کودکان با بیشفعالی و تکانشگری، مشکلات توجه و دشواری در تعامل اجتماعی همراه است. درمان دارویی ممکن است علائم ADHD را کاهش دهد اما این درمان به ندرت مشکلات مرتبط با تعاملات اجتماعی را برطرف میکند. کودکان مبتلا به ADHD ممکن است از مداخلات طراحیشده برای بهبود مهارتهای اجتماعی خود بهرهمند شوند. ما منافع و آسیبهای آموزش مهارتهای اجتماعی را بر مهارتهای اجتماعی، شایستگیهای عاطفی، رفتار کلی و عمومی، علائم ADHD، عملکرد کودکان مبتلا به ADHD در مدرسه و عوارض جانبی بررسی کردیم.
بررسی اثرات مفید و مضر آموزش مهارتهای اجتماعی در کودکان و نوجوانان مبتلا به ADHD.
در جولای 2018، ما CENTRAL؛ MEDLINE؛ Embase؛ PsycINFO؛ 4 پایگاه اطلاعاتی دیگر و دو پایگاه ثبت کارآزمایی را جستوجو کردیم. ما همچنین چکیده مقالات آنلاین کنفرانسها را جستوجو کردیم و برای کسب اطلاعات در مورد کارآزماییهای تصادفیسازی و بالینی منتشرنشده یا در حال انجام با کارشناسان این زمینه تماس گرفتیم. ما جستوجوهای خود را محدود به زبان، سال انتشار یا نوع یا وضعیت انتشار نکردیم، و به دنبال ترجمه بخشهای مرتبط از مقالات غیرانگلیسی زبان بودیم.
کارآزماییهایهای تصادفیسازی و بالینی برای بررسی آموزش مهارتهای اجتماعی در مقابل عدم مداخله یا کنترل لیست انتظار، با یا بدون درمان دارویی در هر دو گروه مقایسه کودکان و نوجوانان مبتلا به ADHD.
ما این مرور را مطابق با کتابچه راهنمای کاکرین برای مرورهای ساختارمند مداخلات انجام دادیم. ما تجزیهوتحلیل را با استفاده از نرمافزار Review Manager 5 و تجزیهوتحلیل متوالی کارآزمایی (Trial Sequential Analysis) انجام دادیم. ما سوگیری (bias) را با توجه به حوزههای خطاهای سیستماتیک ارزیابی کردیم. ما قطعیت شواهد را با استفاده از رویکرد GRADE (نظام درجهبندی کیفیت شواهد و قدرت توصیهها) ارزیابی کردیم.
ما 25 کارآزمایی تصادفیسازی و بالینی را وارد کردیم که در 45 گزارش توصیف شده بودند. این کارآزماییها در مجموع 2690 شرکتکننده را در سنین 5 تا 17 سال وارد کردند. در 17 کارآزمایی، شرکتکنندگان مبتلا به موربیدیتیهای همزمان مختلفی نیز تشخیص داده شدند.
مداخلات مهارتهای اجتماعی به شرح زیر بودند: 1) آموزش مهارتهای اجتماعی، 2) درمان شناختی رفتاری، 3) درمان رفتاری / روانیاجتماعی چندوجهی، 4) درمان مهارتهای توجه و زندگی کودک، 5) آموزش مهارتهای زندگی، 6) «برنامه چالشبرانگیز افق فکری»، 7) خودآموزی کلامی، 8) آموزش فراشناختی (meta‐cognitive)، 9) رفتاردرمانی، 10) درمان مهارتهای رفتاری و اجتماعی، و 11) درمان روانیاجتماعی. مداخلات کنترل عبارت بودند از عدم مداخله یا لیست انتظار.
مدت زمان مداخلات بین پنج هفته و دو سال متغیر بود. ما محتوای مداخلات مهارتهای اجتماعی را قابل مقایسه و مبتنی بر یک مدل رفتاری-شناختی در نظر گرفتیم. اکثر کارآزماییها آموزش مهارتهای اجتماعی کودک یا آموزش والدین را با دارو ترکیب کرده و در مقابل دارو بهتنهایی مقایسه کردند. برخی از مداخلات تجربی شامل مشاوره معلمان نیز بودند.
بیش از نیمی از کارآزماییها در معرض خطر بالای سوگیری در حوزه تولید توالی تخصیص و پنهانسازی تخصیص قرار داشتند. هیچ یک از کارآزماییها، کورسازی شرکتکنندگان و پرسنل را گزارش نکردند. بیشتر کارآزماییها، تفاوتهای بین گروهها را از لحاظ دارو برای اختلالات همزمان گزارش نکردند. ما از تمام کارآزماییهای مناسب در متاآنالیز استفاده کردیم، اما قطعیت شواهد را به سطح پایین یا بسیار پایین کاهش دادیم.
ما هیچ اثر درمانی بالینی مرتبط را با مداخلات مهارتهای اجتماعی در مقادیر پیامدی اولیه نیافتیم: مهارتهای اجتماعی درجهبندی شده توسط معلم در پایان درمان (میانگین تفاوت استانداردشده (SMD): 0.11؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 0.00 تا 0.22؛ 11 کارآزمایی، 1271 شرکتکننده؛ 0% = I2؛ 0.05 = P)؛ شایستگیهای عاطفی درجهبندی شده توسط معلم در پایان درمان (SMD: 0.02-؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 0.72- تا 0.68؛ 2 کارآزمایی؛ 129 شرکتکننده؛ 74% = I2؛ 0.96 = P)؛ یا در رفتار عمومی درجهبندی شده توسط معلم (SMD: 0.06- (مقدار منفی بهتر بود)؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 0.19- تا 0.06؛ 8 کارآزمایی؛ 1002 شرکتکننده؛ 0% = I2؛ 0.33 = P). تاثیر در پیامد اولیه، که مهارتهای اجتماعی درجهبندی شده توسط معلم در پایان درمان بود، با MD: 1.22 نقطه در مقیاس سیستم درجهبندی مهارتهای اجتماعی (SSRS ؛social skills rating system) مطابقت دارد (95% فاصله اطمینان (CI): 0.09 تا 2.36). حداقل تفاوت بالینی مرتبط (10%) در SSRS برابر با 10.0 نقطه است (بین 0 تا 102 نقطه در SSRS متغیر بود).
ما شواهدی را به نفع آموزش مهارتهای اجتماعی برای علائم اصلی ADHD درجهبندی شده توسط معلم در پایان درمان برای تمام کارآزماییهای واجدشرایط یافتیم (SMD: 0.26-؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 0.47- تا 0.05-؛ 14 کارآزمایی؛ 1379 شرکتکننده؛ 69% = I2؛ 0.02 = P)، اما این یافته به دلیل فقدان حمایت از تجزیهوتحلیل حساسیت، خطر بالای سوگیری، فقدان معنیداری (اهمیت) بالینی، ناهمگونی بالا، و قطعیت پایین، سوالبرانگیز است.
این مطالعات عوارض جانبی جدی یا غیرجدی را گزارش نکردند.
این مرور نشان میدهد که شواهد کمی برای حمایت یا رد آموزش مهارتهای اجتماعی برای کودکان و نوجوانان مبتلا به ADHD وجود دارد. ممکن است که ما برای تعیین اثربخشی آموزش مهارتهای اجتماعی در مقابل عدم آموزش برای ADHD، به کارآزماییها بیشتری نیاز داشته باشیم که خطر پایین سوگیری و شرکتکنندگان کافی داشته باشند. اساس شواهد در مورد نوجوانان به ویژه ضعیف است.