بیماری مزمن کلیوی (CKD) با موربیدیتی و مرگومیر بالایی مرتبط است که با پیشرفت CKD به بیماری کلیوی مرحله انتهایی (ESKD)، افزایش مییابد. علاقه فزایندهای به توسعه روشهای نوآورانه، موثر و مقرونبهصرفه برای تعامل با جمعیتهای بیمار و بهبود رفتارها و پیامدهای سلامت وجود داشته است. در سراسر جهان افزایش چشمگیری در استفاده از فناوریها، با افزایش تمایل به استفاده از مداخلات الکترونیکی سلامت (eHealth) برای بهبود دسترسی بیمار به اطلاعات سلامت مرتبط، ارتقاء کیفیت مراقبتهای سلامت و تشویق اتخاذ رفتارهای سالم وجود دارد.
هدف این مرور، ارزیابی مزایا و مضرات استفاده از مداخلات الکترونیکی سلامت برای تغییر رفتارهای سلامت در افراد مبتلا به CKD است.
ما در پایگاه ثبت مطالعات گروه کلیه و پیوند در کاکرین تا 14 ژانویه 2019 از طریق تماس با کارشناس اطلاعات با استفاده از عبارات جستوجوی مرتبط با این مرور، جستوجو کردیم. مطالعات در پایگاه ثبت از طریق جستوجوهای CENTRAL؛ MEDLINE و EMBASE؛ مجموعه مقالات کنفرانس؛ پورتال جستوجوی پایگاه ثبت بینالمللی ثبت کارآزماییهای بالینی (ICTRP) و ClinicalTrials.gov شناسایی شدند.
کارآزماییهای تصادفیسازی و کنترل شده (RCTs ؛randomised controlled trails) و شبه-RCTها مربوط به استفاده از مداخلات الکترونیکی سلامت برای تشویق به تغییر رفتار در افراد مبتلا به CKD وارد شدند. هیچ محدودیتی بر پیامدها، زبان یا نوع انتشار وجود نداشت.
دو نویسنده مروری بهطور مستقل از هم مناسب بودن کارآزمایی را ارزیابی، دادهها را استخراج و خطر سوگیری (bias) را بررسی کردند. قطعیت شواهد با استفاده از سیستم GRADE (نظام درجهبندی کیفیت شواهد و قدرت توصیهها) ارزیابی شدند.
ما 43 مطالعه را با 6617 شرکتکننده انتخاب کردیم که تاثیر مداخله الکترونیکی سلامت را در افراد مبتلا به CKD ارزیابی کردند. مطالعات منتخب از نظر چگونگی eHealth بهکاررفته، نوع مداخله، جمعیت CKD مورد مطالعه و پیامدهای ارزیابیشده ناهمگون بودند. اکثر مطالعات (39 مطالعه) در جمعیت بزرگسال، 16 مطالعه (37%) در کسانی که دیالیز میشدند، 11 مطالعه (26%) در جمعیت پیش از دیالیز (pre‐dialysis)، 15 مطالعه (35%) در گیرندگان پیوند و 1 مطالعه (2%) در کاندیدهای پیوند انجام شدند. ما شش شیوه متفاوت eHealth را شناسایی کردیم شامل: سلامت از راه دور (Telehealth)؛ برنامههای تلفن همراه یا تبلت؛ پیامک یا ایمیل؛ مانیتورهای الکترونیکی (electronic monitors)؛ اینترنت/وبسایتها؛ و ویدئو یا DVD. سه مطالعه از ترکیب مداخلات الکترونیکی سلامت استفاده کردند. مداخلات به شش نوع طبقهبندی شده بودند: آموزشی؛ سامانههای یادآور؛ خود-نظارتی (self‐monitoring)؛ مشاوره رفتاری؛ کمک به تصمیمگیری بالینی (clinical decision‐aid)؛ و انواع مداخلات مختلط. ما 98 پیامد را شناسایی کردیم که به نه حوزه دستهبندی شدند: فشار خون (9 مطالعه)؛ پارامترهای بیوشیمیایی (6 مطالعه)؛ نقاط پایانی بالینی (16 مطالعه)؛ غذای مصرفی (3 مطالعه)؛ کیفیت زندگی (9 مطالعه)؛ پایبندی به مصرف دارو (10 مطالعه)؛ رفتار (7 مطالعه)؛ فعالیت جسمانی (1 مطالعه)؛ و هزینه-اثربخشی (cost‐effectiveness) (7 مطالعه).
فقط سه پیامد قابل متاآنالیز بودند؛ زیرا ناهمگونی قابلتوجهی با توجه به جمعیت مطالعه و شیوههای eHealth استفادهشده وجود داشت. کاهش در وزنگیری بین دیالیزی (interdialytic) معادل 13.0 کیلوگرم (4 مطالعه؛ 335 شرکتکننده: MD: 0.13-؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 0.28- تا 0.01؛ I2 = %0) و کاهش در دریافت سدیم غذایی به میزان 197 میلیگرم/روز (2 مطالعه؛ 181 شرکتکننده: MD: 197-؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 540.7- تا 146.8؛ I2 = %0) یافت شد. کیفیت شواهد برای پیامدهای سدیم غذایی و مدیریت مایعات، به علت خطر سوگیری بالا یا نامشخص و غیرمستقیم بودن (وزنگیری بین دیالیزی) و خطر سوگیری بالا یا نامشخص و عدم دقت (دریافت سدیم غذایی)، پایین ارزیابی شد. سه مطالعه (2799 شرکتکننده؛ 146 رخداد) مرگ را، با 45 مرگ/1000 مورد در مقایسه با 61 مرگ/1000 مورد مراقبت استاندارد گزارش کردند (RR: 0.74؛ CI = 0.53 تا 1.03؛ P = 0.08). ما مطمئن نیستیم که بهرهگیری از مداخلات الکترونیکی سلامت علاوه بر مراقبت معمول، تاثیری بر تعداد مرگها دارد یا خیر؛ زیرا قطعیت شواهد به خاطر خطر سوگیری بالا یا نامشخص، غیرمستقیم بودن و عدم دقت، پایین ارزیابی شدند.
ممکن است مداخلات الکترونیکی سلامت، باعث بهبود مدیریت سدیم دریافتی روزانه و مدیریت مایعات شود. بااینحال، در مجموع این دادهها نشان میدهند که شواهد کنونی برای استفاده از مداخلات الکترونیکی سلامت در جمعیت CKD با اثرات نامعلوم ناشی از محدودیتهای روششناختی و ناهمگونی شیوههای eHealth و انواع مداخلات، دارای کیفیت پایینی هستند. مرور ما نیاز به تحقیقات قوی و با کیفیت بالا را برجسته میسازد که مجموعه دادههای اصلی (حداقلی) را گزارش کنند تا ارزیابی معنادار این منابع ممکن باشند.