پیشینه
مجرای شریانی باز (patent ductus arteriosus; PDA) یک عارضه شایع برای نوزادان نارس (پرهماچور (premature)) یا کوچک به شمار میرود. گردش خون به (هنوز) ریههای غیر عملکردی پیش از تولد غیر ضروری است. به این دلیل که اکسیژن خون جنین از طریق جفت تامین میشود. PDA یک رگ خونی موقتی جنینی است که شریان ریوی (رگی که، پس از تولد، خون بدون اکسیژن را از قلب به ریهها میرساند) را به آئورت (رگی که خون حاوی اکسیژن تازه، را که توسط ورید ریوی از ریهها به قلب باز میگردد، در بدن به گردش در میآورد) متصل میکند. به عبارت دیگر، PDA «مدار کوتاه» گردش خون جنین از طریق ریهها است. این وضعیت برای حفظ حیات داخل رحم ضروری است، اما پس از تولد باید بسته شود. گاهی اوقات به دلیل مرحله رشد نارس کودک، PDA باز میماند.
PDT در نوزادان نارس با عوارض تهدید کننده زندگی همراه است. درمان معمول برای PDA مصرف داروهای ایندومتاسین (indomethacin) یا ایبوپروفن (ibuprofen) است که مانع تولید پروستاگلاندینها (prostaglandins) شده و سبب بسته شدن PDA میشود. پروستاگلاندینها ترکیبات شیمیایی هستند که در سراسر بدن (یعنی نه در یک ارگان خاص) تولید میشوند، به ویژه در هر کجا که بافتهای نرم آسیبدیده باشند. تولید (یا «سنتز») آنها نقش کلیدی در فرآیندهای بهبود دارد. آنها نقش مهمی در باز نگه داشتن (یا «patent») مجرای شریانی دارند، بنابراین کاهش تولید آنها منجر به بسته شدن مجرای شریانی میشود.
اخیرا، تجویز پاراستامول (paracetamol) (استامینوفن (acetaminophen))، دارویی که معمولا برای درمان تب یا درد در نوزادان، کودکان و بزرگسالان استفاده میشود، به عنوان جایگزینی برای ایبوپروفن، با عوارض جانبی بالقوه کمتر، پیشنهاد شده است. تعدادی از کارآزماییهای بالینی نشان دادهاند که پاراستامول ممکن است جایگزینی برای بستن PDA باشد. مشخص نیست که پاراستامول دقیقا چگونه منجر به بسته شدن PDA میشود، اما احتمالا شامل مهار سنتز پروستاگلاندین است.
ما به دنبال چه یافتهای بودیم؟
پاراستامول، با دارا بودن خواص ضد التهابی ضعیف، در مقایسه با دارونما (placebo) (یک ماده بدون تاثیر درمانی فعال)، یا عدم مداخله، یا داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی (ایندومتاسین و ایبوپروفن)، برای بسته شدن PDA در نوزادان نارس یا کموزن هنگام تولد، چقدر موثر و بیخطر است؟
ما چه کاری را انجام دادیم؟
برای یافتن مطالعاتی جستوجو کردیم که تاثیرات کوتاهمدت (مزیت و بیخطری) و طولانیمدت (تکامل سیستم عصبی) پاراستامول را که بهتنهایی یا در ترکیب با ایبوپروفن استفاده میشود، در مقایسه با ایبوپروفن، ایندومتاسین، دارونما، یا عدم مداخله برای پیشگیری یا درمان PDA قابلتوجه در نوزادان نارس یا کوچک مورد بررسی قرار دادند. درمان را به درمان زودهنگام (< 14 روزگی) و دیرهنگام (≥ 14 روزگی) طبقهبندی کردیم.
ما به چه نتایجی رسیدیم؟
تعداد 27 مطالعه را شناسایی کردیم که 2278 نوزاد نارس را ثبتنام کردند. این مطالعات اثربخشی و بیخطری مصرف پاراستامول را بهتنهایی یا در ترکیب با ایبوپروفن در برابر ایبوپروفن، ایندومتاسین، دارونما یا عدم مداخله برای درمان پیشگیرانه (پروفیلاکسی) یا درمان PDA مقایسه کردند. تعداد 24 مطالعه در حال انجام را در مورد این موضوع شناسایی کردیم.
هنگامی که نتایج حاصل از مطالعات وارد شده ترکیب شدند، دریافتیم که:
‐ نرخ موفقیت پاراستامول در بستن PDA بالاتر از دارونما و احتمالا مشابه با ایبوپروفن و ایندومتاسین بود؛
‐ به نظر میرسد که پاراستامول تاثیرات مضر کمتری بر کلیه و روده داشته باشد؛
‐ در دو مطالعه کوچک که کودکان 24 ماه و پنج ساله را پیگیری کردند، تفاوتی اندک تا عدم تفاوت در ناتوانی در تکامل سیستم عصبی بین کودکانی که پاراستامول دریافت کردند و کودکانی که با داروی غیر تجربی یا دارونما درمان شدند، وجود داشت.
برای پیامد کلیدی بسته شدن PDA پس از اولین دوره درمان، متوجه شدیم که:
‐ شواهدی با قطعیت متوسط نشان دادند که احتمالا تفاوتی اندک یا عدم تفاوت در اثربخشی بین پاراستامول و ایبوپروفن وجود دارد؛
‐ شواهدی با قطعیت پائین نشان دادند که احتمالا تفاوتی اندک یا عدم تفاوت در اثربخشی بین پاراستامول و ایندومتاسین وجود دارد؛
‐ شواهدی با قطعیت پائین نشان دادند که پاراستامول پروفیلاکتیک ممکن است موثرتر از دارونما/عدم مداخله باشد؛
‐ شواهدی با قطعیت پائین نشان دادند که درمان زودهنگام با پاراستامول ممکن است موثرتر از دارونما/عدم مداخله باشد؛
‐ شواهدی با قطعیت پائین نشان دادند که احتمالا تفاوتی اندک یا عدم تفاوت بین درمان دیرهنگام با پاراستامول و دارونما وجود دارد؛
‐ شواهدی با قطعیت پائین نشان دادند که احتمالا تفاوتی اندک یا عدم تفاوت در اثربخشی بین ترکیب ایبوپروفن به علاوه پاراستامول و ایبوپروفن بهتنهایی وجود دارد.
اکثر نوزادان وارد شده در این مطالعات در اواسط حاملگی پرهترم (نارس) بودند. بنابراین، اثبات اثربخشی و بیخطری پاراستامول در درمان PDA در نوزادان با سن بارداری بسیار پائین ((extremely low gestational age neonates; ELGANs): کمتر از 28 هفته بارداری) یا نوزادان بسیار کموزن هنگام تولد ((extremely low birth weight; ELBW): وزن کمتر از 1000 گرم هنگام تولد) نیاز به مطالعات بیشتری دارد.
در این مطالعات، ارائه دهندگان مراقبت سلامت همیشه «کور» نشدند (از نوع داروی دریافتی نوزادان اطلاع داشتند). بنابراین، سطح کیفیت (قطعیت) شواهد را متوسط یا پائین ارزیابی کردیم.
این شواهد تا چه زمانی بهروز است؟
این مطالعه، در واقع مرور قبلی ما را بهروز میکند. شواهد تا اکتبر 2021 بهروز است.