استئونکروزیس فک ناشی از دارو (MRONJ ؛Medication-related osteonecrosis of the jaw) یک واکنش شدید جانبی است که برخی از افراد نسبت به بعضی از داروهای خاص که معمولا برای درمان سرطان و استئوپروزیس (پوکی استخوان) استفاده میشوند (مانند بیسفوسفونات (bisphosphonates)، دونوسوماب (denosumab) و عوامل آنتیآنژینوژنیک (antiangiogenic agents)) نشان میدهند و شامل تخریب پیشرفته استخوان فک پائین و فک بالا (mandible or maxilla) است. بسته به نوع دارو، دوز آن، و مدت زمان مصرف، بروز این واکنش جانبی دارو ممکن است نادر (بهعنوان مثال پس از تجویز خوراکی بیسفوسفونات یا درمان دونوسوماب برای استئوپروزیس، یا درمان هدفمند سرطان با عامل آنتیآنژیوژنیک antiangiogenic agent-targeted cancer treatment) یا شایع (بهعنوان مثال به دنبال مصرف بیسفوسفونات داخل وریدی برای درمان سرطان) باشد. MRONJ با مرگومیر قابلتوجهی همراه است، بر کیفیت زندگی (QoL ؛quality of life) تاثیر میگذارد، و برای درمان چالش برانگیز است.
ارزیابی اثرات مداخلات در مقابل عدم درمان، پلاسبو یا کنترل فعال برای پیشگیری از MRONJ در افرادی که در معرض داروهای ضدجذب (antiresorptive) یا آنتیآنژیوژنیک قرار دارند.
ارزیابی اثرات مداخلات غیرجراحی یا جراحی (به صورت جداگانه یا در ترکیب با هم) در مقابل عدم درمان، پلاسبو، یا کنترل فعال برای درمان افراد مبتلا به MRONJ آشکار.
متخصص اطلاعات پایگاه سلامت دهان در کاکرین پایگاههای اطلاعاتی زیر را جستوجو کرد: ثبت کارآزماییهای پایگاه سلامت دهان در کاکرین (تا 23 نوامبر 2016)، پایگاه ثبت مرکزی کارآزماییهای کنترل شده کاکرین (CENTRAL ؛Cochrane Central Register of Controlled Trials) (کتابخانه کاکرین Cochrane Library، شماره 10، 2016)، MEDLINE Ovid (از 1946 تا 23 نوامبر 2016)، و Embase Ovid (از 23 می 2016 تا 23 نوامبر 2016). ثبت کارآزماییهای موسسه ملی سلامت ایالات متحده US National Institutes of Health Ongoing Trials Register به نشانی ClinicalTrials.gov و پلتفرم بینالمللی ثبت کارآزماییهای بالینی سازمان جهانی بهداشت World Health Organization International Clinical Trials Registry Platform برای کارآزماییهای در حال انجام جستوجو شد. هنگام جستوجوی پایگاههای اطلاعاتی الکترونیکی هیچ محدودیتی از نظر زبان یا وضعیت انتشار اعمال نشد. با این حال، با توجه به پروژه Cochrane Embase برای شناسایی تمام کارآزماییهای بالینی و افزودن آنها به CENTRAL، جستوجوی Embase محدود به 6 ماه گذشته شد.
ما کارآزماییهای تصادفیسازی و کنترل شدهای (RCT) را انتخاب کردیم که کیفیت یک روش مداخله را با روش دیگر برای پیشگیری یا درمان MRONJ مقایسه کردند. برای «پیشگیری از MRONJ»، پیامد اولیه مورد نظر بروز MRONJ بود؛ پیامدهای ثانویه عبارت بودند از QoL، زمان وقوع عارضه، و میزان رویدادها و عوارض جانبی مداخله. برای «درمان MRONJ»، پیامد اولیه مطلوب، بهبود MRONJ بود؛ پیامدهای ثانویه عبارت بودند از QoL، عود، و میزان رویدادها و عوارض جانبی مداخله.
دو نویسنده مطالعه مروری بهطور مستقل نتایج جستوجو را غربالگری کردند، دادهها را استخراج کرده و خطر سوگیری (bias) را در مطالعات انتخاب شده ارزیابی کردند. برای پیامدهای دوتایی، ما خطر نسبی (RR) (یا میزان نسبی/نسبت بروز rate ratio) و 95% فاصله اطمینان (CI) را گزارش کردیم.
ما 5 RCT (شامل 1218 شرکتکننده) را در این مطالعه مروری انتخاب کردیم. سه کارآزمایی بر پیشگیری از MRONJ متمرکز بود. دو کارآزمایی گزینههایی درمان را برای MRONJ آشکار مورد بررسی قرار دادند. RCTها فقط شرکتکنندگانی را انتخاب کردند که با بیسفوسفونات درمان شدند و، بنابراین، تمام طیف داروهای مرتبط با MRONJ را پوشش ندادند.
پیشگیری از MRONJ
یک کارآزمایی مراقبتهای استاندارد را با معاینات منظم دندانپزشکی در فواصل 3 ماهه و درمانهای پیشگیرانه (از جمله آنتیبیوتیکهای قبل از کشیدن دندانها و استفاده از تکنیکهایی برای پانسمان زخمها که از مواجهه و آلودگی استخوان جلوگیری میکند) در مردان مبتلا به سرطان پروستات متاستاتیک درمان شده با زولدرونیک اسید (zoledronic acid)، مقایسه کرد. بهنظر میرسد که مداخله خطر MRONJ را کاهش داد: (RR: 0.10؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 0.02 تا 0.39؛ 253 شرکتکننده؛ شواهد با کیفیت پائین). پیامدهای ثانویه ارزیابی نشد.
همانطور که جراحی دنتوآلوئولار یک عارضه شایع مشترک در پیشرفت MRONJ محسوب میشود، یک کارآزمایی اثر پلاسمای غنی از عوامل رشد (PRGF ؛plasma rich in growth factors) را بر جلوگیری از MRONJ در افراد مبتلا به سرطان که در حال کشیدن دندان بودند، بررسی کرد. شواهد کافی برای حمایت یا رد یک منفعت برای PRGF در شیوع MRONJ در مقایسه با درمان استاندارد وجود نداشت (RR: 0.08؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 0.00 تا 1.51؛ 176 شرکتکننده؛ شواهد با کیفیت بسیار پائین). پیامدهای ثانویه گزارش نشده بود. در یک کارآزمایی دیگر پانسمان زخم با هدف اولیه با پانسمان زخم با هدف ثانویه پس از کشیدن دندان در افراد درمان شده با بیسفوسفونات خوراکی مقایسه شد (700 شرکتکننده)، هیچ گونه عوارض جانبی طی عمل یا پس از عمل MRONJ مشاهده نشد. QoL مورد بررسی قرار نگرفت.
درمان MRONJ
یک کارآزمایی استفاده از درمان اکسیژن با فشار بالا (HBO ؛hyperbaric oxygen) را به همراه مراقبتهای استاندارد (محلولهای ضدعفونی، آنتیبیوتیکها، و جراحی) با مراقبت استاندارد بهتنهایی مقایسه کرد. HBO همراه با مراقبتهای استاندارد، بهبودی قابل توجهی را در درمان MRONJ در مقایسه با مراقبتهای استاندارد بهتنهایی نشان نداد (در آخرین پیگیری: RR: 1.56؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 0.77 تا 3.18؛ 46 شرکتکننده برای این تجزیه و تحلیل انتخاب شدند؛ شواهد با کیفیت بسیار پائین). دادههای مربوط به QoL بهصورت کیفی برای مقایسههای درون گروهی ارائه شد؛ از این رو، برآورد اثر درمان بر QoL امکانپذیر نبود. سایر پیامدهای ثانویه گزارش نشده بود.
RCT دیگری تفاوت معنیداری بین سکوسترکتومی هدایت شده توسط اوتوفلورسانس و تتراسایکلین همراه با فلورسانس (autofluorescence- and tetracycline fluorescence-guided sequestrectomy) جهت درمان جراحی MRONJ در هر نقطه زمانی نیافت (در یک سال پیگیری؛ RR: 1.05؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 0.86 تا 1.30؛ 34 شرکتکننده برای این تجزیه و تحلیل انتخاب شدند؛ شواهد با کیفیت بسیار پائین). پیامدهای ثانویه گزارش نشده بود.
پیشگیری از MRONJ
یک RCT open label شواهدی ارائه کرد که نشان داد آزمایشهای دندانپزشکی در فواصل 3 ماهه و درمانهای پیشگیرانه در کاهش بروز MRONJ در افراد دریافتکننده بیسفوسفوناتهای وریدی برای سرطان پیشرفته، میتواند موثرتر از مراقبت استاندارد باشد. ما اطمینان شواهد را پائین ارزیابی کردیم.
شواهد کافی برای تایید یا رد منفعت هر یک از مداخلات آزمایش شده برای پیشگیری از MRONJ (یعنی PRGF وارد شده داخل آلوئولوس پس از کشیدن حین کشیدن دندان، و پانسمان زخم با هدف اولیه یا ثانویه پس از کشیدن دندان) وجود ندارد.
درمان MRONJ
شواهد موجود برای تایید یا رد کردن منفعت برای اکسیژن درمانی با فشار بالا بهعنوان یک مکمل در درمان متعارف کافی نیست. همچنین شواهد کافی برای نتیجهگیری در مورد جراحی استخوان هدایت شده اوتوفلورسانس در مقابل تتراسایکلین همراه با فلورسانس وجود ندارد.