پایبندی بیمار به داروها، به ویژه برای وضعیت‌هایی که نیازمند دوره درمانی طولانی‌مدت از جمله بیماری توبرکلوزیس (TB ؛tuberculosis) است، معمولاً کمتر از میزان ایده‌آل بوده و این می‌تواند منجر به پیامدهای درمانی ضعیف شود. برخی مواقع عوامل انگیزشی مادی با هدف پاداش‌دهی به رفتار مطلوب و توانمندسازها برای از میان برداشتن موانع اقتصادی به منظور دسترسی به خدمات در قالب پول نقد، انواع بن‌کارت‌ها، یا غذا برای بهبود پایبندی به درمان به بیماران داده می‌شود.

ارزیابی اثرات عوامل انگیزشی مادی و توانمندسازها در بیماران مبتلا به توبرکلوزیس که تست‌های تشخیصی انجام داده یا تحت درمان پروفیلاکتیک (prophylactic therapy) یا معالجه (curative therapy) قرار گرفته‌اند.

ما تا 5 جون 2015 به جست‌وجوی جامع در پایگاه ثبت تخصصی گروه بیماری‌های عفونی در کاکرین (Cochrane Infectious Diseases Group)، پایگاه ثبت مرکزی کارآزمایی‌های کنترل شده کاکرین (CENTRAL ؛Cochrane Central Register of Controlled Trials)؛ MEDLINE؛ EMBASE؛ LILACS؛ Science Citation Index؛ و فهرست مقالات منتشر شده مرتبط با موضوع پژوهش پرداختیم.

کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی و کنترل شده در رابطه با عوامل انگیزشی مادی در بیماران تحت بررسی برای شناسایی موارد مبتلا به توبرکلوزیس، یا تحت درمان برای موارد مبتلا به توبرکلوزیس نهفته (latent) یا فعال (active).

حداقل 2 نویسنده مرور به صورت مستقل به غربال و انتخاب مطالعات، استخراج داده‌ها و ارزیابی خطر سوگیری (Bias) در کارآزمایی‌های منتخب پرداختند. ما اثرات مداخلات را با استفاده از خطر نسبی (RR) مقایسه کرده و آن‌ها را با 95% فواصل اطمینان (CIs) بیان کردیم. کیفیت شواهد با استفاده از رویکرد GRADE مورد ارزیابی قرار گرفت.

ما 12 کارآزمایی واجد شرایط را شناسایی کردیم. 10 مورد از این کارآزمایی‌ها در ایالات متحده آمریکا (USA) به اجرا درآمده بودند: در نوجوانان (1 کارآزمایی)، در افراد تزریق‌کننده مواد مخدر یا مصرف‌کنندگان کوکائین (4 کارآزمایی)، در بزرگسالان بی‌خانمان (3 کارآزمایی)، و در زندانیان (2 کارآزمایی). 2 کارآزمایی باقی‌مانده در جمعیت‌های بزرگسال عمومی در تیمور-لسته (Timor-Leste) و آفریقای جنوبی به اجرا درآمده بودند.
برنامه‌های انگیزشی ادامه‌دار
فقط 2 کارآزمایی به ارزیابی اثر عوامل انگیزشی مادی و توانمندسازها بر بهبود پایبندی به درمان در بلندمدت و تکمیل دوره درمان برای توبرکلوزیس فعال پرداخته و هیچ یک از آن‌ها مزیت شفافی را ارائه نکرده بودند (RR: 1.04؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 0.97 تا 1.14؛ 2 کارآزمایی؛ 4356 شرکت‌کننده؛ شواهد با کیفیت پائین). در یک کارآزمایی، عامل انگیزشی، شامل یک وعده غذایی روزانه گرم، به دلیل راحت نبودن حضور در کلینیک در میانه روز، به خوبی از سوی جمعیت دریافت نشد. در حالی که در کارآزمایی دیگر پرستارانی که به توزیع بن کارت‌ها می‌پرداختند، تصمیم به سهمیه‌بندی توزیع بن‌کارت‌ها میان بیماران واجد شرایط گرفتند، به طوری که تنها به افرادی بن‌کارت می‌دادند که احساس می‌کردند بیش از دیگران نیازمند هستند.
3 کارآزمایی اثرات عوامل انگیزشی مادی و توانمندسازها را بر تکمیل دوره درمان پروفیلاکسی توبرکلوزیس با نتایج مختلطی مورد ارزیابی قرار دادند (شواهد با کیفیت پائین). ارائه عوامل انگیزشی پولی به مصرف‌کنندگان مواد مخدر در هر مرتبه ویزیت در کلینیک در محیطی که تکمیل درمان در گروه کنترل به طور قابل‌توجهی پائین بود، اثری بزرگی داشت (تکمیل دوره درمان: 52.8% در گروه مداخله در مقابل 3.6% در گروه کنترل؛ RR: 14.53؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 3.64 تا 57.98؛ 1 کارآزمایی؛ 108 شرکت‌کننده)، اما در 1 کارآزمایی که به ارزیابی عامل انگیزشی پولی در مورد زندانیان تازه آزاد شده پرداخته بود (373 شرکت‌کننده)، یا کارآزمایی دیگری که به ارزیابی عوامل انگیزشی مادی پیشنهاد شده از سوی والدین به نوجوانان خود پرداخته بود (388 شرکت‌کننده) هیچ اثراتی دیده نشدند.
عوامل انگیزشی مجرد که فقط یک بار ارائه می‌شدند.
کارآزمایی‌ها نشان می‌دهند که عوامل انگیزشی، اگرچه در جمعیت‌های خاص از جمله زندانیان تازه آزاد شده، مصرف‌کنندگان مواد مخدر و افراد بی‌خانمان، احتمالاً حضور مجدد در کلینیک جهت دریافت درمان فقط برای 1 بار (one-off) یا ادامه درمان پروفیلاکسی ضدتوبرکلوزیس را بهبود می‌دهد (RR: 1.58؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 1.27 تا 1.96؛ 3 کارآزمایی؛ 595 شرکت‌کننده؛ شواهد با کیفیت متوسط)، و ممکن است نرخ بازمراجعه برای خوانش نتایج تست پوستی توبرکولین (tuberculin skin test) را افزایش دهد (RR: 2.16؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 1.41 تا 3.29؛ 2 کارآزمایی؛ 1371 شرکت‌کننده؛ شواهد با کیفیت پائین).
مقایسه انواع مختلف عوامل انگیزشی
کارآزمایی‌های مجرد در زیرگروه‌های جمعیتی خاص نشان می‌دهد که یک عامل انگیزشی پولی بلافصل و فوری ممکن است نسبت به عامل انگیزشی به تاخیر انداخته شده تا بعد از تکمیل دوره درمان، اثربخش‌تر باشد (RR: 1.11؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 0.98 تا 1.24؛ 1 کارآزمایی؛ 300 شرکت‌کننده؛ شواهد با کیفیت پائین)، عوامل انگیزشی پولی ممکن است نسبت به عوامل انگیزشی غیرپولی اثربخش‌تر باشد (تکمیل دوره درمان پروفیلاکسی توبرکلوزیس: RR: 1.26؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 1.02 تا 1.56؛ 1 کارآزمایی؛ 141 شرکت‌کننده؛ شواهد با کیفیت پائین؛ بازمراجعه برای خوانش تست پوستی: RR: 1.13؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 1.07 تا 1.19؛ 1 کارآزمایی؛ 652 شرکت‌کننده؛ شواهد با کیفیت پائین)؛ و عوامل انگیزشی پولی با مبالغ بالاتر ممکن است نسبت به عوامل انگیزشی پولی با مبالغ کمتر اثربخش‌تر باشد (RR: 1.08؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 1.01 تا 1.16؛ 1 کارآزمایی؛ 404 شرکت‌کننده؛ شواهد با کیفیت پائین).

عوامل انگیزشی مادی و توانمندسازها ممکن است تا حدی دارای اثرات مثبت کوتاه‌مدت بر حضور در کلینیک، به ویژه در مورد گروه‌های جمعیتی در حاشیه از جمله مصرف‌کنندگان مواد مخدر، زندانیان تازه آزاد شده و افراد بی‌خانمان شود، اما در حال حاضر شواهد کافی برای دانستن اینکه آیا این عوامل انگیزشی می‌توانند پایبندی به درمان توبرکلوزیس در بلند مدت را بهبود دهند یا خیر، وجود ندارد.