اسهال (Diarrhoea) عامل 1.8 میلیون از مرگ‌های رخ داده در کودکان در کشورهای با درآمد پائین و متوسط (LMIC) است. یکی از راهبردهای شناسایی شده برای پیشگیری از بروز اسهال شست‌وشوی دست‌ها (hand washing) است.

ارزیابی اثرات مداخلات مبنی بر ترویج شست‌وشوی دست‌ها بر اپیزودهای اسهال در کودکان و بزرگسالان.

ما در پایگاه ثبت تخصصی گروه بیماری‌های عفونی در کاکرین (Cochrane Infectious Diseases Group)؛ (27 می 2015)؛ CENTRAL (منتشر شده در کتابخانه کاکرین (the Cochrane Library)؛ شماره 5؛ 2015)؛ MEDLINE (از 1966 تا 27 می 2015)؛ EMBASE (از 1974 تا 27 می 2015)؛ LILACS (از 1982 تا 27 می 2015)؛ PsycINFO (از 1967 تا 27 می 2015)؛ Science Citation Index and Social Science Citation Index (از 1981 تا 27 می 2015)؛ ERIC (از 1966 تا 27 می 2015)؛ SPECTR (از 2000 تا 27 می 2015)؛ Bibliomap (از 1990 تا 27 می 2015)؛ RoRe، منابع خاکستری (از 2002 تا 27 می 2015)؛ پلت‌فرم بین‌المللی ثبت کارآزمایی‌های بالینی سازمان جهانی بهداشت (ICTRP ؛World Health Organization (WHO) International Clinical Trial Registry Platform)، متارجیستری از کارآزمایی‌های بالینی (mRCT ؛metaRegister of Controlled Trials)، و فهرست منابع مقالات تا 27 می 2015 به جست‌وجو پرداختیم. ما همچنین با پژوهشگران و سازمان‌های مرتبط با موضوع پژوهش تماس برقرار کردیم.

کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی و کنترل‌شده (RCT ؛Randomised Controlled Trial) و RCTهای خوشه‌ای که به مقایسه اثرات مداخلات مبنی بر شست‌وشوی دست‌ها بر اپیزودهای اسهال در کودکان و بزرگسالان با عدم مداخله پرداخته بودند.

3 نویسنده مطالعه مروری به صورت مستقل به ارزیابی مقبولیت کارآزمایی‌ها، استخراج داده‌ها و ارزیابی خطر سوگیری (Bias) پرداختند. ما تجزیه و تحلیل‌های مربوط به مراکز روزانه مراقبت از کودک یا مدارس، محیط‌های مبتنی بر گروه‌های جمعیتی (community) و بیمارستانی (hospital based) را طبقه‌بندی کردیم. در مواردی که امکان‌پذیر بود، نسبت‌های نرخ وقوع (IRR) با استفاده از روش واریانس معکوس عمومی (generic inverse variance method) و مدل اثرات تصادفی با 95% فواصل اطمینان (CI) تجمیع شدند. ما برای ارزیابی کیفیت شواهد از رویکرد GRADE استفاده کردیم.

ما 22 RCT را وارد مطالعه مروری کردیم: 12 کارآزمایی از مراکز روزانه مراقبت کودک یا مدارس عمدتاً در کشورهای پردرآمد (54006 شرکت‌کننده)، 9 کارآزمایی از محیط‌های مبتنی بر گروه‌های جمعیتی در کشورهای با درآمد پائین و متوسط (15303 شرکت‌کننده)، و 1 کارآزمایی از محیط‌های بیمارستانی در میان افراد مبتلا به سندروم نقص ایمنی اکتسابی (AIDS) (148 شرکت‌کننده).
ترویج شست‌وشوی دست‌ها (فعالیت‌های آموزشی، برخی مواقع توام با تدارک صابون) در مراکز روزانه مراقبت کودک یا مدارس تا حدود یک‌سوم از اپیزودهای اسهال در کشورهای پردرآمد پیشگیری می‌کند (خطر نسبی (RR): 0.70؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 0.58 تا 0.85؛ 9 کارآزمایی؛ 4664 شرکت‌کننده؛ شواهد با کیفیت بالا)، و این مداخله در کشورهای با درآمد پائین و متوسط ممکن است منجر به پیشگیری از بروز اپیزودهای اسهال با نرخ مشابهی شود، اما فقط 2 کارآزمایی از منطقه شهرنشین مصر و کنیا به ارزیابی این پیامد پرداخته بودند (RR: 0.66؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 0.43 تا 0.99؛ 2 کارآزمایی؛ 45380 شرکت‌کننده؛ شواهد با کیفیت پائین). فقط 3 کارآزمایی مقادیر مربوط به تغییر رفتاری را گزارش کرده بودند و روش‌های گردآوری داده‌ها مشکوک به سوگیری (Bias) بودند. بهبود رفتار شست‌وشوی دست‌ها در 1 کارآزمایی از ایالات متحده آمریکا (USA) گزارش شده بود؛ و در کارآزمایی انجام شده در کنیا که صابون به صورت رایگان توزیع شده بود، علیرغم افزایش در استفاده از صابون، شست‌وشوی دست‌ها افزایش پیدا نکرده بود (داده‌ها تجمیع نشده‌اند؛ 3 کارآزمایی، 1845 شرکت‌کننده، شواهد با کیفیت پائین).
ترویج شست‌وشوی دست‌ها در میان گروه‌های جمعیتی در کشورهای با درآمد پائین و متوسط احتمالاً تا حدود یک‌چهارم از بروز اپیزودهای اسهال پیشگیری می‌کند (RR: 0.72؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 0.62 تا 0.83؛ 8 کارآزمایی؛ 14726 شرکت‌کننده؛ شواهد با کیفیت متوسط). با وجود این، 6 مورد از این 8 کارآزمایی مربوط به منطقه آسیا، 1 کارآزمایی مربوط به آمریکای جنوبی و 1 کارآزمایی مربوط به جنوب صحرای آفریقا بودند. در 6 کارآزمایی، صابون به صورت رایگان به همراه ارائه آموزش شست‌وشو توزیع شده بود، و اندازه متوسط اثر کلی در آن‌ها از 2 کارآزمایی‌ای که صابون توزیع نکرده بودند؛ بزرگتر بود (موارد توام با توزیع صابون: RR: 0.66؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 0.56 تا 0.78؛ 6 کارآزمایی؛ 11422 شرکت‌کننده؛ موارد توام با آموزش بدون توزیع صابون: RR: 0.84؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 0.67 تا 1.05؛ 2 کارآزمایی؛ 3304 شرکت‌کننده). در کارآزمایی‌های انجام شده در میان گروه‌های جمعیتی شست‌وشوی دست در موارد اصلی (major prompts) (قبل از خوردن/ آشپزی، بعد از توالت یا نظافت محل اجابت مزاج کودک) و تبعیت از رویه‌های بهداشتی مربوط به دست‌ها (پیامد رفتاری) در گروه‌های مداخله در مقایسه با گروه‌های کنترل افزایش یافته بود (داده‌ها تجمیع نشده‌اند؛ 3 کارآزمایی، 3490 شرکت‌کننده، شواهد با کیفیت بالا).
ترویج شست‌وشوی دست‌ها برای 1 کارآزمایی به اجرا درآمده در یک بیمارستان در میان جمعیت با خطر بالا حاکی از کاهش معنی‌دار میانگین اپیزودهای اسهال (1.68 کمتر) در گروه مداخله بود (میانگین تفاوت (MD): 1.68؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 1.43 تا 1.93؛ 1 کارآزمایی؛ 148 شرکت‌کننده؛ شواهد با کیفیت متوسط). در کارآزمایی انجام شده در محیط بیمارستان، فراوانی شست‌وشوی دست‌ها در گروه مداخله 7 مرتبه در روز افزایش داشت. در حالی که این تعداد در گروه کنترل 3 مرتبه بود (1 کارآزمایی، 148 شرکت‌کننده، شواهد با کیفیت متوسط).
ما هیچ کارآزمایی نیافتیم که به ارزیابی یا گزارش اثرات ترویج شست‌وشوی دست‌ها بر مرگ‌های ناشی از اسهال، مرگ‌و میرهای ناشی از اسهال در کودکان زیر 5 سال یا هزینه‌های مربوطه پرداخته باشد.

ترویج شست‌وشوی دست‌ها احتمالاً اپیزودهای اسهال را در مراکز روزانه مراقبت کودک در کشورهای پردرآمد و در میان گروه‌های جمعیتی در کشورهای با درآمد پائین و متوسط، هر دو، تا حدود 30% کاهش می‌دهد. با وجود این، دانش کمی درباره چگونگی کمک به افراد برای نهادینه کردن عادت شست‌وشوی دست‌ها در ایشان در بلند مدت وجود دارد.