اختلال بیش‌فعالی نقصان توجه (ADHD ؛attention deficit hyperactivity disorder) وضعیتی تکاملی است که بوسیله علائم عدم توجه (inattention)، بیش‌فعالی و تکانشگری (impulsivity) همراه با نقصان در عملکرد اجرایی، تعدیل عاطفی و انگیزه شناسایی می‌شود و تداوم ADHD در دوران کودکی یک مشکل بالینی جدی است.
ADHD به‌طور قابل توجهی بر تعاملات اجتماعی، عملکرد کاری و تحصیلی تاثیر می‌گذارد.
مطالعات پیشین پیشنهاد کردند که درمان رفتاری- شناختی (CBT ؛cognitive-behavioural therapy؛) می‌تواند در درمان بزرگسالان مبتلا به ADHD موثر واقع شود، به‌ویژه وقتی که با درمان داروی همراه باشد. اهداف CBT تغییر تفکر و رفتارهایی است که تاثیرات مضر اختلال را بوسیله آموزش روش‌های کنترل علائم اصلی به افراد، تقویت کند. هم‌چنین CBT قصد دارد به افراد در مقابله با احساسات، از جمله اضطراب و افسردگی کمک کند و اعتماد به نفس (selt-steem) را افزایش دهد.

ارزیابی اثرات درمانی مبتنی بر شناختی - رفتاری برای بزرگسالان مبتلا به ADHD.

در جون 2017، ما در پایگاه‌های CENTRAL؛ MEDLINE؛ Embase و 7 پایگاه داده دیگر و 3 پایگاه ثبت کارآزمایی‌های بالینی جست‌وجو کردیم. هم‌چنین فهرست منابع و خلاصه‌مقالات کنفرانس‌ها را به صورت دستی بررسی و با کارشناسان و محققان در این زمینه ارتباط برقرار کردیم.

کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی و کنترل‌شده‌ای (RCTs ؛randomised controlled trials) که هر نوعی از CBT را برای بزرگسالان مبتلا به ADHD به عنوان درمان تکی یا مونوتراپی (monotherapy) یا همراه با درمان دیگری در برابر یکی از موارد زیر ارزیابی کرده‌ بودند:
شرایط غیراختصاصی کنترلی (مقایسه درمان‌های روانشناختی (psychotherapies) حمایت‌کننده، عدم درمان یا لیست انتظار) یا مداخلات ویژه دیگر.

ما از رویه‌های روش‌شناسی استاندارد موردانتظار کاکرین استفاده کردیم.

ما 14 RCT (700 مشارکت‌کننده) را بازیابی کردیم، که 13 تا از آن‌ها در نمیکره شمالی (northern hemisphere) و 1 مورد در استرالیا انجام شده‌ بود.
پیامدهای اولیه: علائم ADHD
CBT در برابر شرایط غیراختصاصی کنترل (unspecific control conditions) (درمان‌های روانشناختی حمایت کننده، لیست انتظار، یا عدم درمان)
- CBT در برابر درمان‌های روانشناختی حمایت کننده: CBT بسیار اثربخش‌تر از درمان حمایت‌کننده برای بهبود با علائم ADHD گزارش شده توسط پزشک بود (1 مطالعه؛ 81 مشارکت‌کننده؛ شواهد با کیفیت پایین)، اما برای علائم ADHD خوداظهاری شده اینطور نبود (اختلاف میانگین استاندارد شده (SMD ؛standardized mean difference ): 0.16-؛ 95% فاصله اطمینان (CI): -0.52 تا 0.19؛ 2 مطالعه؛ 122 مشارکت‌کننده؛ شواهد با کیفیت پایین؛ اندازه تاثیر کوچک).
- CBT در برابر لیست انتظار: CBT منجر به مزایای بزرگ‌تری در علائم گزارش شده بوسیله پزشک شد (SMD: -1.22؛ 95% فاصله اطمینان (CI): -2.03 تا 0.41؛ 2 مطالعه؛ 126 مشارکت‌کننده؛ شواهد با کیفیت بسیار پایین؛ اندازه تاثیر بزرگ). ما هم‌چنین اختلاف معناداری را به نفع CBT برای علائم ADHD خوداظهاری شده پیدا کردیم (SMD: -0.84؛ 95% فاصله اطمینان (CI): -1.18 تا -0.50؛ 5 مطالعه؛ 251 مشارکت‌کننده؛ شواهد با کیفیت متوسط؛ اندازه تاثیر بزرگ).
CBT به‌علاوه درمان دارویی در برابر درمان دارویی به تنهایی: CBT با درمان دارویی اثربخش‌تر از درمان دارویی به تنهایی در علائم اصلی گزارش شده توسط پزشک (SMD: -0.80؛ 95% فاصله اطمینان (CI): -1.31 تا -0.30؛ 2 مطالعه؛ 65 مشارکت‌کننده؛ شواهد با کیفیت بسیار پایین؛ اندازه تاثیر بزرگ)، علائم اصلی خود اظهاری شده
(MD: نقاط -7.42؛ 95% فاصله اطمینان (CI): نقاط -11.63 تا نقاط -3.22؛ 2 مطالعه؛ 66 مشارکت‌کننده؛ شواهد با کیفیت پایین) و بی‌توجهی خوداظهاری شده بود (1 مطالعه؛ 35 مشارکت‌کننده).
CBT در برابر سایر مداخلاتی که شامل عناصر درمانی ویژه هدف‌گذاری شده برای ADHD هستند: ما اختلاف معناداری را به نفع علائم ADHD گزارش شده توسط پزشک (SMD: -0.58؛ 95% فاصله اطمینان (CI): -0.98 تا -0.17؛ 2 مطالعه؛ 97 مشارکت‌کننده؛ شواهد با کیفیت پایین؛ اندازه تاثیر متوسط) و شدت علائم ADHD خوداظهاری شده پیدا کردیم (SMD: -0.44؛ 95% فاصله اطمینان (CI): -0.88 تا -0.01؛ 4 مطالعه؛ 156 مشارکت‌کننده؛ شواهد با کیفیت پایین؛ اندازه تاثیر کوچک).
پیامدهای ثانویه
CBT در برابر شرایط غیراختصاصی کنترل (unspecific control conditions): ما اختلاف معناداری را به نفع CBT در مقایسه با لیست انتظار برای کنترل افسردگی خوداظهاری شده (SMD: -0.36؛ 95% فاصله اطمینان (CI): -0.60 تا -0.11؛ 5 مطالعه؛ 258 مشارکت‌کننده؛ اندازه تاثیر کوچک) و اضطراب خوداظهاری شده (SMD: -0.45؛ 95% فاصله اطمینان (CI): -0.71 تا -0.19؛ 4 مطالعه؛ 239 مشارکت‌کننده؛ اندازه تاثیر کوچک) پیدا کردیم. هم‌چنین تفاوت‌هایی را به نفع CBT برای حالت عصبانیت خوداظهاری شده (1 مطالعه؛ 43 مشارکت‌کننده) و اعتماد به نفس خوداظهاری شده (1 مطالعه؛ 43 مشارکت‌کننده) در مقایسه با لیست انتظار مشاهده کردیم. هیج تفاوتی بین CBT و درمان حمایت‌کننده (1 مطالعه؛ 81 مشارکت‌کننده) برای افسردگی خودارزیابی شده (self-rated depression)، اضطراب ارزیابی شده توسط پزشک (clinician-rated anxiety) یا اعتماد به نفس خودارزیابی شده پیدا نکردیم. علاوه‌براین، هیچ اختلافی بین CBT و لیست انتظار برای عصیانیت خوداظهاری شده (1 مطالعه؛ 43 مشارکت‌کننده) یا کیفیت زندگی خوداظهاری شده وجود نداشت (SMD: 0.21؛ 95% فاصله اطمینان (CI): -0.29 تا 0.71؛ 2 مطالعه؛ 64 مشارکت‌کننده؛ اندازه تاثیر کوچک).
CBT به‌علاوه درمان دارویی در برابر درمان دارویی به تنهایی: ما تفاوت‌هایی را به نفع CBT به‌علاوه درمان دارویی برای امتیاز نمره کلی بالینی (Clinical Global Impression score) (MD: نقاط -0.75؛ 95% فاصله اطمینان (CI): نقاط -1.21 تا نقاط -0.30؛ 2 مطالعه؛ 65 مشارکت‌کننده)، افسردگی خوداظهاری شده (MD: نقاط -6.09؛ 95% فاصله اطمینان (CI): نقاط -9.55 تا نقاط -2.63؛ 2 مطالعه؛ 66 مشارکت‌کننده؛ شواهد با کیفیت پایین) و اضطراب خوداظهاری شده پیدا کردیم (SMD: -0.58؛ 95% فاصله اطمینان (CI): -1.08 تا -0.08؛ 2 مطالعه؛ 66 مشارکت‌کننده؛ اندازه تاثیر کوچک). هم‌چنین تفاوت‌هایی به نفع CBT به‌علاوه درمان دارویی (1 مطالعه؛ 31 مشارکت‌کننده) برای افسردگی و اضطراب گزارش شده توسط پزشک مشاهده کردیم.
CBT در برابر سایر مداخلات ویژه: ما هیچ تفاوتی را برای هیچ کدام از پیامدهای ثانویه، از جمله اضطراب و افسردگی گزارش شده توسط پزشک و یافته‌هاب متنوع کیفیت زندگی خوداظهاری شده در بین مطالعات مختلف، پیدا نکردیم.

شواهد با کیفیت پایینی وجود دارد که درمان‌های مبتنی بر رفتار و شناخت ممکن است برای درمان بزرگسالان مبتلا به ADHD در کوتاه‌مدت مفید باشد. کاهش علائم اصلی ADHD در مقایسه‌های مختلف نسبتا پایدار بود: در CBT به‌علاوه درمان دارویی در برابر درمان دارویی به تنهایی و در CBT در برابر لیست انتظار. شواهد با کیفیت پایینی وجود دارد که CBT ممکن است آشفتگی‌های ثانویه شایع را در بزرگسالان مبتلا به ADHD، از جمله افسردگی و اضطراب بهبود می‌بخشد. با این وجود، کمبود داده‌هایی که طولانی‌مدت پیگیری شوند، ماهیت ناهمگونی پیامدهای اندازه‌گیری شده، و موقعیت جغرافیایی محدود شده (نیمکره شمالی و استرالیا)، عمومیت (generalisability) نتایج را محدود کرد. هیچ‌یک ازمطالعات بازیابی شده شدت عوارض جانبی را گزارش نکرد، اما 5 مشارکت‌کننده که شرایط مختلف CBT را دریافت می‌کردند، برخی از انواع عوارض جانبی، از جمله استرس و اضطراب را توصیف کردند.