اسهال مرتبط با درمان یکی از عوارض جانبی شایع و مزمن ناشی از شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی در افراد مبتلا به سرطان است. بروز گزارش شده آن بیش از 50% تا 80% است. اسهال شدید مرتبط با درمان می‌تواند منجر به از دست دادن مایعات و الکترولیت و کمبود‌های مواد مغذی شده و تاثیرات منفی بر کیفیت زندگی (QoL) داشته باشد. هم‌چنین با افزایش خطر ابتلا به عفونت در افراد مبتلا به نوتروپنی (Neutropenia) ایجاد شده در اثر درمان ضدسرطان همراه است و اغلب منجر به تاخیر در درمان، کاهش دوز، یا قطع درمان می‌شود. پروبیوتیک‌ها ممکن است در پیشگیری یا درمان اسهال ناشی از شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی موثر باشند.

ارزیابی اثربخشی بالینی و اثرات جانبی پروبیوتیک‌ها به تنهایی یا همراه با سایر عوامل برای پیشگیری یا درمان اسهال مرتبط با شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی در افراد مبتلا به سرطان.

ما در پایگاه ثبت مرکزی کارآزمایی‌های کنترل شده کاکرین (CENTRAL ؛Cochrane Central Register of Controlled Trials؛ شماره 7، 2017)؛ MEDLINE (از 1946 تا هفته دوم جولای، 2017) و Embase (از 1980 تا 2017، هفته سی‌ام) به جست‌وجو پرداختیم. ما هم‌چنین ثبت کارآزمایی‎‌های بالینی آینده‌نگر و فهرست منابع مطالعات انتخاب شده را جست‌وجو کردیم.

ما کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی و کنترل شده (RCTs ؛randomised controlled trilas) را انتخاب کردیم که به بررسی اثرات پروبیوتیک‌ها برای پیشگیری یا درمان اسهال مرتبط با شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی در افراد مبتلا به سرطان پرداختند.

دو نویسنده مرور به‌طور مستقل از هم به انتخاب مطالعات، استخراج داده‌ها، و ارزیابی خطر سوگیری (bias) پرداختند. ما از مدل‌های اثرات تصادفی برای تمام متاآنالیزها (Meta‐analyses) استفاده کردیم. در جایی که انجام متاآنالیز امکان‌پذیر نبود، ما نتایج را به صورت روایی خلاصه کردیم.

ما 12 مطالعه را شامل 1554 شرکت‌کننده انتخاب کردیم. 11 مطالعه مربوط به پیشگیری بود، که 7 مطالعه پروبیوتیک‌ها را با دارونما (887 شرکت‌کننده) مقایسه کردند، 1 مطالعه دو دوز پروبیوتیک را با یکدیگر و با دارونما مقایسه کرد (246 شرکت‌کننده) و 3 مطالعه پروبیوتیک‌ها را با عامل فعال دیگری (216 شرکت‌کننده) مقایسه کردند. مطالعه باقی‌مانده اثربخشی پروبیوتیک‌ها را در مقایسه با دارونما در درمان اسهال مرتبط با پرتودرمانی ارزیابی کرد (205 شرکت‌کننده).
برای پیشگیری از اسهال ناشی از پرتودرمانی (با یا بدون شیمی‌درمانی)، نویسندگان مرور 5 مطالعه ناهمگون کنترل شده با دارونما را شناسایی کردند (با 926 شرکت‌کننده تجزیه‌و‌تحلیل شده). با توجه به ناهمگونی، به جز برای دو پیامد، ما نتوانستیم متاآنالیز (Meta‐analysis) انجام دهیم. برای بروز هر گونه اسهال، خطر نسبی (RR) از 0.35 (95% فاصله اطمینان (CI): 0.26 تا 0.47) تا 1.0 (95% فاصله اطمینان (CI): 0.94 تا 1.06) بود (3 مطالعه؛ شواهد با قطعیت پایین). اثرات مفید پروبیوتیک‌ها بر کیفیت زندگی نه می‌تواند نشان داده شود و نه رد شود (2 مطالعه؛ شواهد با قطعیت پایین).
برای اسهال درجه 2 یا بالاتر، RR ترکیبی 0.75 بود (95% فاصله اطمینان (CI): 0.55 تا 1.03؛ 4 مطالعه؛ 420 شرکت‌کننده؛ شواهد با قطعیت پایین)، و برای اسهال درجه 3 یا بالاتر، RR از 0.11 (95% فاصله اطمینان (CI): 0.06 تا 0.23) تا 1.24 (95% فاصله اطمینان (CI): 0.74 تا 2.08) گزارش شد (3 مطالعه؛ شواهد با قطعیت پایین). برای مصرف کنندگان پروبیوتیک، زمان داروی نجات در یک مطالعه 36 ساعت بود (95% فاصله اطمینان (CI): 34.7 تا 37.3)، اما مطالعه دیگر هیچ تفاوتی نشان نداد (شواهد با قطعیت متوسط).
برای نیاز به داروی نجات، RR ترکیبی 0.50 بود (95% فاصله اطمینان (CI): 0.15 تا 1.66؛ 3 مطالعه؛ 194 شرکت‌کننده؛ شواهد با قطعیت بسیار پایین). هیچ مطالعه‌ای تفاوت‌های عمده‌ای را بین گروه‌ها با توجه به اثرات جانبی گزارش نکرد. اگر چه به صراحت ذکر نشد، هیچ مطالعه‌ای مرگ‌و‌میر را گزارش نکرد، به جز یک مورد که در آن یک شرکت‌کننده در گروه پروبیوتیک پس از سه جلسه پرتودرمانی در اثر انفارکتوس میوکارد فوت کرد.
3 مطالعه کنترل شده با دارونما، با 128 شرکت‌کننده تجزیه‌و‌تحلیل شده، پیشگیری از اسهال ناشی از شیمی‌درمانی را بررسی کردند. برای بروز هر گونه اسهال، RR ترکیبی 0.59 (95% فاصله اطمینان (CI): 0.36 تا 0.96؛ 2 مطالعه؛ 106 شرکت‌کننده؛ شواهد با قطعیت پایین) بود. برای تمام پیامدهای دیگر، اثر مفید پروبیوتیک‌ها نه می‌تواند نشان داده شود و نه رد شود (1 تا 2 مطالعه؛ 46 تا 106 شرکت‌کننده؛ تمام شواهد با قطعیت پایین). مطالعات نه کیفیت زندگی و نه زمان داروی نجات را ذکر نکردند.
3 مطالعه پروبیوتیک‌ها را با مداخله دیگری در 213 شرکت‌کننده درمان شده با پرتودرمانی (با یا بدون شیمی‌درمانی) مقایسه کردند. 1 مطالعه بسیار کوچک (21 شرکت‌کننده) اسهال کم‌تر از 6 هفته پس از درمان را هنگامی ارائه مشاوره رژیم غذایی گزارش کرد (RR: 0.30؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 0.11 تا 0.81؛ شواهد با قطعیت بسیار پایین). در مطالعه دیگری (148 شرکت‌کننده)، اسهال درجه 3 یا 4 در گروه پروبیوتیک‌ها کمتر از گروه کنترل رخ داد (آدامس گوار (Guar Gum) حاوی مواد مغذی) (نسبت شانس (OR): 0.38؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 0.16 تا 0.89؛ شواهد با قطعیت پایین)، و دو مطالعه (63 شرکت‌کننده) نیاز کم‌تری به داروی نجات پروبیوتیک را در مقابل درمان فعال دیگر نشان داد (RR: 0.44؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 0.22 تا 0.86؛ شواهد با قطعیت بسیار پایین). مطالعات به کیفیت زندگی و زمان داروی نجات اشاره نکردند.
1 مطالعه کنترل شده با دارونما با 205 شرکت‌کننده، به درمان اسهال ناشی از پرتودرمانی اشاره کرد و نتوانست اثر مثبت پروبیوتیک‌ها را در اسهال درجه متوسط، زمان داروی نجات برای اسهال (13 ساعت بیش‌تر در گروه پروبیوتیک‌ها؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 0.9- تا 26.9 ساعت)، یا نیاز به داروی نجات (RR: 0.74؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 0.53 تا 1.03؛ شواهد با قطعیت متوسط) نشان دهد یا آن را رد کند. این مطالعه به کیفیت زندگی اشاره نکرد.
هیچ مطالعه‌ای عوارض جانبی جدی یا مرگ مرتبط با اسهال را گزارش نکرد.

این مرور شواهد با قطعیت پایین یا بسیار پایین در حمایت از اثرات پروبیوتیک‌ها برای پیشگیری و درمان اسهال مرتبط با پرتودرمانی (با یا بدون شیمی‌درمانی) یا شیمی‌درمانی به تنهایی، نیاز به داروهای نجات، یا بروز عوارض جانبی ارائه کرد. تمام مطالعات دارای توان آماری پایین و ناهمگونی بودند. اثرات جانبی شدید در هیچ یک از مطالعات وجود نداشت.
شواهد قوی در مورد این موضوع باید توسط کارآزمایی‌های خوب با طراحی مناسب روش‌شناسی در آینده ارائه شود.