پیشینه
افراد زیادی در طول زندگی‌شان تحت جراحی قرار می‌گیرند که نتیجه آن، ابتلا به زخم‌های جراحی است. بعد از انجام جراحی، زخم ایجاد شده با استفاده از بخیه، قلاب، نوارهای مخصوص یا نوعی چسب مخصوص بسته می‌شود. معمولا پس از اتمام پروسیجر جراحی و پیش از اینکه بیمار اتاق عمل را ترک کند، جراح زخم‌های بسته شده را با کمک گازها و نوارهای چسب‌دار یا نوارهای پد‐دار (پانسمان زخم) می‌پوشاند. در حال حاضر هیچ راهنمایی وجود ندارد که نشان دهد بیمار چه مدتی بعد از جراحی می‌تواند دوش بگیرد یا حمام کند. زود حمام کردن ممکن است بیمار را تشویق کند که زودتر از جایش بلند شود، که این برای بسیاری از بیماران مفید است. جلوگیری از حمام کردن یا دوش گرفتن به مدت دو تا سه روز ممکن است باعث تجمع خاک و عرق روی بدن شود. از طرف دیگر، زود خیس کردن زخمی که در حال ترمیم است ممکن است، عوارضی برای زخم داشته باشد، مثلا باعث تحریک یا خیس شدن زخم شود و به محیط مناسب برای ترمیم آسیب برساند.
اهداف
این مطالعه جهت مقایسه مزایا (مثلا پتانسیل بهبود کیفیت زندگی) و آسیب‌های (مثلا افزایش ابتلا به موربیدیتی در زخم) حمام کردن یا دوش گرفتن زودهنگام (مثلا درون 48 ساعت اول بعد از جراحی که اپیتالیزاسیون (epithelialisation) زخم انجام می‌شود) در برابر دیرهنگام (یعنی دوش نگرفتن تا بیش از 48 ساعت بعد از جراحی) در بیمارانی که زخم‌های بسته ناشی از جراحی دارند، طراحی شده است.
روش های جستجو
ما در پایگاه ثبت تخصصی گروه زخم در کاکرین (تا 30 جون 2015)، پایگاه ثبت مرکزی کارآزمایی‌های کنترل شده کاکرین (CENTRAL) (کتابخانه کاکرین)؛ بانک اطلاعاتی خلاصه‌های مرور اثرات (Database of Abstracts of Reviews of Effects; DARE)؛ (کتابخانه کاکرین)، Ovid MEDLINE؛ (Ovid MEDLINE (استنادات در حال انجام و سایر استنادات نمایه نشده)؛ Ovid EMBASE؛ EBSCO CINAHL و متارجیستری از کارآزمایی‌های بالینی (m RCT)؛ و پلت‌فرم بین‌المللی پایگاه ثبت کارآزمایی‌های بالینی (ICTRP) به جست‌وجو پرداختیم.
معیارهای انتخاب
کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی و کنترل شده‌ای را انتخاب کردیم که شرکت‌کنندگان آن، تحت پروسیجر جراحی در هر محلی از بدن قرار گرفته و دارای یک زخم بسته بودند، چه این زخم پانسمان شده و چه نشده بود. مطالعاتی را که شامل افرادی با زخم‌های عفونی شده یا زخم‌های کثیف بودند و آنهایی را که زخم‌های باز داشتند، از این مرور خارج کردیم. هم‌چنین کارآزمایی‌های شبه‐تصادفی‌سازی شده و مطالعات کوهورت (همگروهی) و مورد شاهدی را از مرور‌مان خارج کردیم.
گردآوری و تحلیل داده‌ها
داده‌های مربوط به ویژگی‌های بیماران وارد شده در کارآزمایی‌ها، خطر سوگیری (bias) کارآزمایی‌ها و پیامدهای هر کارآزمایی را استخراج کردیم. برای پیامدهای دو‐حالتی، ما خطر نسبی (RR) را همراه با 95% فاصله اطمینان (CI) محاسبه کردیم. برای متغیرهای پیوسته، تفاوت میانگین (MD) یا تفاوت میانگین استاندارد شده (SMD) را با 95% CI محاسبه کردیم. برای شمارش پیامدهای داده، قصد داشتیم نسبت میزان (RaR) را با 95% CI محاسبه کنیم. از نرم‌افزار RevMan 5 برای تایید محاسباتمان کمک گرفتیم.
نتایج اصلی
تنها یک کارآزمایی برای ورود به این مرور شناسایی شد. این کارآزمایی خطر سوگیری (bias) بالایی داشت. در کل 857 نفر را دربر می‌گرفت که جراحی‌های اکسیزیون کوچک پوستی داشتند، زخم‌ها بعد از جراحی بخیه شده بودند. زخم‌ها بعد از اکسیزیون بخیه شده بودند. بیماران به طور تصادفی در گروه حمام زودهنگام (که در آن پانسمان 12 ساعت بعد از جراحی برداشته و دوش گرفته می‌شد) (تعداد: 415) یا حمام دیرهنگام (که در آن پانسمان حداقل تا 48 ساعت روی زخم می‌ماند و سپس به طور معمولی دوش گرفته می‌شد) (تعداد: 442) قرار داده شدند. تنها پیامدی که در این کارآزمایی گزارش شده بود، عفونت محل جراحی (surgical site infection; SSI) بود. تفاوت در ایجاد SSI بین این دو گروه دارای اهمیت آماری نبود (857 بیمار؛ RR: 0.96؛ 95% CI؛ 0.62 تا 1.48). نسبت بیمارانی که به سمت ایجاد SSI رفتند 8.5% در گروه حمام زودهنگام در برابر 8.8% در گروه حمام دیرهنگام بود.
نتیجه‌گیری‌های نویسندگان
به نظر می‌رسد که در حال حاضر شواهد قطعی که بر گرفته از کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی شده باشد، درباره مزایا یا آسیب‌های حمام کردن زوهنگام در برابر حمام کردن دیرهنگام بعد از جراحی برای پیشگیری از عوارض زخم وجود ندارد و فاصله اطمینان ما بسیار بزرگ بود، بنابراین نمی‌توان افزایش یا کاهش معنادار در بروز عفونت به علت زود یا دیر حمام رفتن را منتفی دانست. ما پیشنهاد می‌کنیم که کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی و کنترل شده‌ای برای مقایسه حمام یا دوش زودهنگام در برابر دیرهنگام بعد از جراحی انجام شود.
خلاصه به زبان ساده
حمام و دوش گرفتن بعد از جراحی برای پیشگیری از عوارض زخم
افراد زیادی در طول زندگی‌شان تحت جراحی قرار می‌گیرند. بعد از یک جراحی، زخم ناشی از برش با استفاده از بخیه، قلاب، نوارهای مخصوص یا نوعی چسب مخصوص بسته می‌شود. معمولا پس از اتمام پروسیجر جراحی و پیش از اینکه بیمار اتاق عمل را ترک کند، جراح زخم‌های بسته شده را با استفاده از گازها و نوارهای چسب‌دار یا نوارهای پد‐دار می‌پوشاند. به این کار پانسمان زخم می‌گویند. در حال حاضر هیچ راهنمایی وجود ندارد که نشان دهد بیمار چه مدتی بعد از جراحی می‌تواند با دوش گرفتن یا حمام کردن زخم خود را خیس کند. زود حمام کردن ممکن است بیمار را تشویق کند که زودتر از جایش بلند شود که این موضوع برای بسیاری از بیماران مفید است. جلوگیری از حمام کردن یا دوش گرفتن به مدت دو تا سه روز ممکن است باعث تجمع خاک و عرق روی بدن شود اما، زود خیس کردن زخم هم ممکن است با تحریک محل، تاثیر بدی بر ترمیم زخم داشته و به محیط مناسب برای ترمیم آسیب برساند. ما همه شواهد در دسترس درباره این موضوع را در منابع علمی پزشکی مرور کردیم (تا جولای 2013). به خصوص در کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی و کنترل شده‌ای که به خوبی طراحی شده و می‌توانست بیشترین اطلاعات را به ما بدهد، جست‌وجو کردیم.
ما فقط یک کارآزمایی تصادفی‌سازی و کنترل شده را برای ورود به مرور تشخیص دادیم. این کارآزمایی خطر سوگیری (bias) بالایی داشت یعنی نقص‌هایی در روش انجام آن وجود داشت که ممکن بود باعث ایجاد نتایج نادرست شود. این کارآزمایی 857 نفر را دربرمی‌گرفت که تحت جراحی‌های کوچک پوستی توسط پزشک عمومی (General Practitioner; GP) قرار گرفته بودند. در این کارآزمایی، برای بستن زخم‌ها از نوارهای مخصوص استفاده نشده بود و زخم‌ها بخیه شده بودند. افرادی که کارآزمایی را اجرا می‌کردند از روشی مشابه با روش شیر یا خط، برای قرار دادن شرکت‌کنندگان در گروه‌ها استفاده کردند. به یک گروه 415 نفره توصیه شده بود که پانسمان 12 ساعت بعد از جراحی برداشته شود و به طور طبیعی حمام شود، در حالی که به گروه 442 نفره دیگر توصیه شده بود که پانسمان را حداقل تا 48 ساعت روی زخم نگه دارند و سپس به طور معمولی دوش بگیرند. تنها پیامدی که در این کارآزمایی مورد توجه واقع شده بود، عفونت محل جراحی بود. نویسندگان هیچ تفاوتی با اهمیت آماری در نسبت افرادی که در هر دو گروه دچار عفونت زخم شدند، گزارش نکردند (8.5% در گروه حمام زودهنگام در برابر 8.8% در گروه حمام دیرهنگام)
بنابراین در حال حاضر شواهد قطعی از کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی شده درباره مزایا یا آسیب‌های عوارض زخم در حمام کردن یا دوش گرفتن زودهنگام یا دیرهنگام پس از جراحی وجود ندارد. پیشنهاد ما این است که کارآزمایی‌های تصادفی‌سازی و کنترل شده دیگری با هدف مقایسه تاثیرات حمام کردن یا دوش گرفتن زودهنگام در برابر دیرهنگام پس از جراحی طراحی و اجرا شود.
