برچسبگذاری ارزش غذایی محصولات به عنوان ابزاری در جهت گسترش خرید و مصرف مواد غذایی سالمتر و البته با میزان کالری کمتر، مورد حمایت واقع شده است. در دنیا، طرحهای مختلفی از برچسبهای ارزش غذایی محصولات معرفی شده است. هنوز شواهدی درباره این که برچسبهای ارزش غذایی محصولات تاثیری در گسترش رفتارهای سالمتر تغذیهای داشتهاند، وجود ندارد.
هدف اول این مرور، بررسی تاثیر برچسبهای ارزش غذایی محصولات در انتخاب مواد خوراکی و نوشیدنی سالمتر و هدف دوم این مطالعه بررسی تأثیرات احتمالی متغیرهای برچسبهای ارزش غذایی در خرید و مصرف اقلام غذایی بود.
ما 13 پایگاه داده الکترونیکی را شامل Medline ، CENTRAL و Embase تا 26 اپریل 2017 جستوجو کردیم. ما همچنین به صورت دستی منابع، استنادها و مطالعات مرتبط منتشر نشده را از طریق وبسایتها و مراکز ثبت کارآزماییها جستوجو کردیم.
مطالعاتی که شایستگی ورود را به این مرور داشتند، کارآزماییهای تصادفیسازی و کنترلشده (RCT) یا شبهتصادفی (Q-RCT)، مطالعات کنترل شده قبل و بعد یا مطالعات توالی زمانی منقطع (ITS ؛interrupted time series) بودند که در آنها یک محصول دارای برچسب اطلاعات تغذیهای (حاوی میزان و نوع مواد مغذی یا میزان انرژی)، با همان محصول بدون برچسب، از نظر تأثیر در میزان خرید و مصرف آن در بازار واقعی یا شرایط آزمایشگاهی، مقایسه شده بودند.
دو نویسنده این مطالعه مروری مستقل از یکدیگر، مطالعاتی را برای جمعآوری و استخراج دادههای مورد نیاز انتخاب کردند. ما ابزار «خطر سوگیری» (bias risk) کاکرین و GRADE (نظام درجهبندی کیفیت شواهد و قدرت توصیهها) را برای ارزیابی کیفیت شواهد به کار گرفیتم.
ما مطالعاتی را جمعآوری کردیم که مداخلات و نتایج مشابه را با استفاده از یک متاآنالیز اثرات تصادفی (random-effect meta-analyse) ارزیابی کرده بودند و آن را با اطلاعاتی از مطالعات دیگر در یک گزارش خلاصه ترکیب کردیم.
ما 28 کارآزمایی را، شامل هفده RCT، پنج Q-RCT و شش ITS که بیشتر آنها (بیست و یک کارآزمایی) در آمریکا انجام شده بودند، در این مطالعه مروری وارد کردیم. 19 کارآزمایی در محیط دانشگاهی انجام شده بودند که 14 مورد از آنها بیشتر شرکت کنندگان، دانشجویان یا کارمندان دانشگاه بودند. بیشتر کارآزماییها اثر برچسبهای ارزش غذایی محصولات را در منوها یا در کنار فهرستی از خوراکیها و نوشیدنیهایی که شرکت کنندگان میتوانستند از میان آنها انتخاب کنند، ارزیابی کرده بودند.
در 8 کارآزمایی شرکتکنندگان فقط یک گزینه خوراکی یا نوشیدنی را در اختیار داشتند که برچسب ارزش غذایی محصول در مجاورت آن یا در یک صفحه نمایش جداگانه قرار داده شده بود که در آنها مقدار مصرف شده از آن ماده غذایی بررسی شده بود.
اغلب برچسبهای غذایی محصولات ارزیابی شده در این کارآزماییها، (12 مورد از 28 مورد) اطلاعات مربوط به میزان انرژی (کالری) مواد غذایی را نشان می دادند.
11 کارآزمایی تاثیر برچسبهای ارزش غذایی محصولات را در خرید غذا یا نوشیدنیها در دنیای واقعی از جمله خرید از ماشینهای فروش مواد غذایی (یک RCT خوشهای) سوپر مارکتها (یک ITS) رستورانها یا کافی شاپها (3 تا RCT، یک Q-RCT و پنج ITS)، ارزیابی کرده بودند. یافتههای به دست آمده از ماشینهای فروش و سوپرمارکتها غیر قابل تفسیر بوده و به عنوان یافتههای خیلی کم کیفیت طبقهبندی شدند. یک متاآنالیز از سه RCT که همه اثرات استفاده از برچسبهای ارزش غذایی محصولات را در لیست غذای رستورانها بررسی کرده بودند از نظر آماری کاهش قابل توجه، برابر با 47 کیلوکالری، در میزان انرژی مصرفی نشان میدادند. (MD: - 46.72 kcal؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 78.35 - تا 15.10 - ؛ N = 1877) .با در نظر گرفتن میانگین 600 کیلوکالری برای هر وعده غذایی، استفاده از برچسبهای انرژی غذایی محصولات در لیست غذای رستورانها تا 8.7 درصد از میزان انرژی دریافتی را در هر وعده غذایی کاهش میداد (95% فاصله اطمینان (CI): 2.5% تا 13.1%)
کیفیت شواهد در این سه مطالعه پائین بود، بنابراین اعتماد ما به این برآورد تأثیر محدود بوده و ممکن است با انجام مطالعات بیشتر تغییر کند. از میان 6 کارآزمایی باقیمانده فقط 2 عدد از آنها (که هر دو ITS بوده و اثر برچسب ارزش غذایی محصولات از نظر کالری در منوی کافی شاپها بررسی کرده بودند)، همراه با خطر سوگیری پایینی بوده و نتایج آنها متاآنالیز را پشتیبانی میکردند.
نتایج 4 کارآزمایی دیگر که در رستورانها، کافیتریاها (2 کارآزمایی) یا کافیشاپها انجام شده بودند، بهطور شفاف گزارش نشده و خطر سوگیری بالایی داشتند.
17 کارآزمایی اثر استفاده از برچسبهای ارزش غذایی محصولات را در شکل مصرف در محیطها یا سناریوهای ساختگی بررسی کرده بودند که از این پس از آنها عنوان کارآزماییهای آزمایشگاهی نام برده میشود. از این میان 8 کارآزمایی (همه RCT) تأثیر برچسبها را در منو یا طیف وسیعی از غذاها ارزیابی کرده بودند. متاآنالیز این مطالعات کاهش قطعی را در میزان مصرف انرژی در یک وعده غذایی به دنبال استفاده از برچسبها نشان نمیداد (MD: - 50 kcal؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 104.41 تا 3.88؛ N= 1705)
کیفیت شواهد در این کارآزماییها پائین بود، بنابراین اعتماد ما به برآورد اثر محدود بوده و ممکن است با مطالعات بیشتر تغییر کند.
شش مطالعه آزمایشگاهی (4 مورد RCT و 2 عدد Q-RCT) اثر برچسبهای ارزش غذایی محصولات را در میانگین مصرف انرژی در فقط یک گزینه خوراکی یا نوشیدنی (مانند شکلات، ماکارونی یا یک نوشیدنی) در یک وعده غذایی یا میانوعده بررسی کرده بودند. متاآنالیز نتایج این کارآزماییها اختلاف معناداری را در میزان انرژی مصرفی نشان نمیداد (SMD: 0.05؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 0.17 - تا 0.27؛ N= 732). بنابراین اعتماد ما به تضمین اثر محدود بوده و ممکن است با مطالعات بیشتر تغییر کند.
هیچ شواهدی از این که برچسبهای ارزش غذایی محصولات تاثیر ناخواستهای در افزایش انرژی خریداری یا مصرف شده داشته باشند، وجود نداشت. شواهد غیر مستقیم از 5 کارآزمایی آزمایشگاهی به دست آمده بود که در آنها برچسب میزان کم انرژی یا میزان کم چربی، بهطور عمد بر روی یک ماده غذایی با میزان انرژی و چربی بالا چسبانده شده بود. متاآنالیز یافتههای این کارآزماییها تفاوت معنیداری را در افزایش میزان انرژی مصرفی، بر حسب کیلو کالری، نشان نمیداد (SMD: 0.19؛ 95% فاصله اطمینان (CI): 0.14 - تا 0.51؛ N= 718) .
میزان تاثیر کم و از سوی دیگر فواصل اطمینان وسیع، نشان دهنده عدم قطعیت در اندازه واقعی نتایج بود. کیفیت شواهد این کارآزماییها بسیار کم بود و به همین جهت اطمینان بسیار کمی به برآورد اثر این کارآزماییها داشتیم.
نتایج بهدست آمده از تعداد کمی از شواهد کمکیفیت نشان میدهند استفاده از برچسبهای ارزش تغذیهای محصولات حاوی اطلاعات مربوط به انرژی مواد غذایی در منو ممکن است باعث کاهش انرژی مصرف شده در رستورانها شود.
شواهدی مبنی بر تاثیر ارایه اطلاعات مربوط به انرژی مواد غذایی در منو یا لیست غذاهای انتخابی بر میزان مصرف انرژی در کار آزماییهای آزمایشگاهی، نتایج مشابهی را نشان میدادند؛ اگرچه این شواهد قطعیت کمی داشته و همچنین کیفیت پائینی داشتند.
بر این اساس و به دلیل عدم مشاهده ضرر و زیان، ما بهطور موقت پیشنهاد میکنیم که استفاده از برچسبهای ارزش تغذیهای محصولات در منوی رستورانها میتواند به عنوان قسمتی از یک مجموعه وسیعتر اقدامات برای مقابله با چاقی استفاده شود. برای به دست آوردن نتایج قطعیتر، به تحقیقاتی با کیفیت بالاتر و در دنیای واقعی نیاز داریم.
همچنین برای رفع کمبود شواهد از فروشگاههای مواد غذایی و ماشینهای فروش مواد غذایی و البته ارزیابی اثر عوامل بالقوه در نتایج مداخلات، نیاز به تحقیقات بیشتر و با کیفیت بالا داریم.